Czesław Jarosz w piśmie „Edukacja i dialog”nr. 8 181/2006 poruszył temat „Zainteresowań uczniów niepełnosprawnych umysłowo” oraz przedstawił wyniki badań dotyczące tematu jakie przeprowadził na uczniach niepełnosprawnych umysłowo w stopniu lekkim oraz na dzieciach w normie intelektualnej
Autor podaje iż w roku szkolnym 2003-2004 w naszym kraju istniało 779 specjalnych szkół podstawowych, w których uczyło się 37733 dzieci. Twierdzi on, iż system ten nie sprzyjał rozwojowi umysłowemu i społecznemu dotkniętych niepełnosprawnością dzieci a „za najważniejsze uważa się patrzenie na niepełnosprawnych jako na autonomiczne jednostki o wielkich możliwościach rozwijania swojego potencjału”. (...) „ istotnym czynnikiem procesu uczenia się jednostki jest poziom jej aktywności, szczególnie poznawczej, określającej zakres i jakość relacji z otoczeniem”. Świat który nas otacza odbieramy w sposób selektywny, a jego poszczególne elementy zaciekawiają nas w niejednakowym stopniu, kierują naszą aktywność na poznawanie, sprawiają że budzi się w nas zainteresowanie.
Autor podaje następującą definicję iż zainteresowania „to względnie trwała zdolność do poznawania otoczenia przez ukierunkowaną aktywność poznawczą o określonym nasileniu. Wyrażają więc one gotowość do zajmowania się wybranymi przedmiotami i obcowania z nimi, a także kierunek dokonywanej selekcji poznawczej, stanowią ważny aspekt osobowości, ponieważ aktywizują i ukierunkowują działalność człowieka”.
Zainteresowania ulegają zmianie wraz ze wzrostem fizycznym oraz doskonaleniem się funkcji psychicznych. W ich rozwoju bardzo ważne są przeobrażenia treści, kierunek zmian w charakterze przedmiotu na skutek zmian nastawienia podmiotu je przeżywającego. Kierunek zmian następuje od konkretu do abstrakcji, dziecko stopniowa w sposób czynny zaczyna poznawać rzeczywistość, od przedmiotowości do podmiotowości itp.
Autor opisuje procesy poznawcze uczniów z lekką niepełnosprawnością umysłową jako specyficzne właściwości polegające na myśleniu konkretno-obrazowym, zauważalny jest u tych dzieci mały krytycyzm oraz stereotypowość w myśleniu (brak samodzielności w myśleniu), ograniczenie w zdolności do samokontroli, mechaniczne przyswajanie wiedzy, tworzenie pojęć z dużą trudnością. Opisane zostało stadium operacji konkretnych czyli zdolność do dokonywania szeregowania, klasyfikowania podporządkowania jednak w ograniczeniu do materiału konkretnego (obiektów, myśli, przypomnień).
Czesław Jarosz podkreśla iż fakt występowania upośledzenia nie powoduje odizolowania tych dzieci, występuje tu zjawisko wręcz odwrotne, ludzie zdrowi otwierają się na dzieci niepełnosprawne czemu sprzyja proces integracji, włączenia.
W artykule tym autor stara się odpowiedzieć na pytanie „Jakie cechy charakteryzują deklarowane zainteresowania uczniów z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim, uczęszczających do klas szóstych szkół podstawowych specjalnych i masowych i porównać je z zainteresowaniami uczniów w normie intelektualnej.”
Artykuł opiera się na wynikach badań przeprowadzonych w kwietniu 2005 roku wśród uczniów z upośledzeniem umysłowym w st. lekkim, uczęszczających do szkół specjalnych(182 uczniów) i masowych (263 uczniów), materiał został wzbogacony wynikami uczniów klas szóstych szkół ogólnodostępnych (200 uczniów)- badania na przełomie grudnia 2005 i stycznia 2006 roku.
Zadanie jakiemu musieli sprostać uczniowie polegało na zredagowaniu wypowiedzi w formie listu do kolegi/koleżanki, w którym należało przedstawić swoje zainteresowania. Polecenia zawierało do kogo list ma być skierowany, jaki ma być jego temat, czego ma dotyczyć. ( redagowanie wypowiedzi w formie listu okazało się dla piszących czynnością umiarkowanie trudną według klasyfikacji B. Niemierki).
Wyniki badań obszarów zainteresowań dla uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim uczęszczających do szkół specjalnych, jak i masowych są następujące: zainteresowania sportowe, zabawy ruchowe, oglądanie telewizji, korzystanie komputera, gry komputerowe, majsterkowanie, zainteresowanie zwierzętami, ich hodowlą, czytanie książek. Poezji, wierszy, czasopism, zainteresowanie pomocą innym ludziom, zainteresowanie tańcem, muzyką, rysowaniem, kontakt z naturą, kolekcjonerstwo, nauka szkolna turystyka.
Nie stwierdzono w badaniach różnic między zainteresowaniami wśród uczniów z lekką niepełnosprawnością umysłową będących uczniami szkół specjalnych i szkół masowych w zakresie ich treści, zakresu i siły.
Uczniowie upośledzeni ze szkół masowych przejawiali większe zainteresowanie korzystaniem z komputera, czytaniem, podejmowaniem opieki nad innymi; dzieci upośledzone ze szkół specjalnych częściej deklarowali kontakt z naturą, zabawą na powietrzu, sportem. Autor zauważa iż dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym interesują się tym z czym mogą spotkać się w życiu codziennym a w czym mogą brać aktywny udział, zdecydowanie mniej zainteresowania poświęcają telewizji, komputerowi, książkom, prasie, czasopismom, bywa, że interesują się zbieractwem i kontaktem z szeroko pojętą naturą. Ten kierunek zainteresowań może być wynikiem braku zainteresowań ze strony najbliższego otoczenia i braki pokazania w jaki sposób można spędzać wolny czas. Dzieci te bardzo często pochodzą z rodzin dotkniętych biedą , bezrobociem, gzie planowanie wolnego czasu nie ma miejsca a także nakład środków materialnych na aktywne jego spędzanie jest niewielki, wręcz zerowy. Dziecko upośledzone ma także świadomość swojego stanu gdyż ze strony otoczenia bardzo często zyskało informacji na temat własnej osoby w wyniku czego ukształtowało negatywny obraz siebie.
Wyniki uczniów z grupy kontrolnej z normą intelektualną oraz dzieci niepełnosprawnych umysłowo w zakresie deklarowanych zainteresowań różnią sie. Treść i zakres zainteresowań w obu grupach jest zbliżony( identyczny) zróżnicowanie szczególnie dotyczy siły zainteresowań.
Uczniowie z normą deklarują zainteresowanie komputerem, grami komputerowymi,tańcem, muzyką, rysowaniem, czytaniem książek, poezji, wierszy, czasopism, hodowlą zwierząt, oglądaniem telewizji. Słabiej od uczniów z upośledzeniem interesują się zabawami ruchowymi. Pozostałe zainteresowania są porównywalne.
Obie grupy wykazały małe zainteresowanie sprawami szkolnymi, edukacyjnymi.
Autor zauważa iż dzieci w normie intelektualnej na jednakowym poziomie deklarują realizację zainteresowań zarówno samodzielnie jak i w gronie znajomych, uczniowie niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim zdecydowanie akceptują znajomych jako warunek spełnienia zainteresowań. Obie grupy w najmniejszym stopniu deklarują udział rodziny w realizacji zainteresowań.
Kolejną cechą charakterystyczną dla obu grup jest fakt realizacji zainteresowań w miejscu zamieszkania, istnieje wtedy niemal 100% wykonanie.
Zainteresowania oraz aspiracje życiowe jednostki stanowią istotny element jej struktury psychicznej, mają wartość rehabilitacyjną. Należy stwarzać uczniom niepełnosprawnym umysłowo w stopniu lekkim warunki do efektywnego rozwijania się i kształtowania trwałych zainteresowań, ułatwić to ma systematyczna i dobrze zaprojektowana praca dydaktyczno-wychowawcza.
jacek.rutkowski