5
Wykład 1
Statystyka ( definicja wg encyklopedii statystyki ) to nauka zajmująca się metodami badania przedmiotów i zjawisk masowych w czasie i przestrzeni, ich ilościową i jakościową analizą z punktu widzenia nauki, do której zakresu należą.
Metoda statystyczna to metoda polegająca na wyciąganiu wniosków o pewnych zbiorach elementów na podstawie badania podzespołów tych elementów. Wykorzystuje się w tym względzie rachunek prawdopodobieństwa.
Działy statystyki:
· Statystyka opisowa ( elementarna )
· Statystyka indukcyjna ( matematyczna )
Statystyka opisowa zajmuje się sposobami gromadzenia i odpowiedniego prezentowania danych. Podaje sposoby obliczania charakterystyk statystycznych.
Statystyka indukcyjna zajmuje się zasadami i metodami uogólniania wyników otrzymanych z próby losowej na całą populację, z której ta próba losowa pochodzi ( wnioskowanie statystyczne ).
Podstawowe pojęcia statystyczne:
· Zbiorowość statystyczna - to zbiór jednostek statystycznych ( elementów, obserwacji, zdarzeń, osób ) posiadających przynajmniej jedną cechę wspólną (istotną ze względu na cel badania ) i jednocześnie nieidentycznych tzn. różniących się ze względu na odmiany cech jakościowych czy też wartości cech ilościowych. Zbiorowość statystyczna może być generalna lub próbna.
· Zbiorowość generalna -populacja ( populacja generalna, populacja statystyczna )- to zbiór absolutnie wszystkich jednostek statystycznych, których dotyczy interesujący nas problem. Wszystkich poddawanych wnioskowaniu statystycznemu.
· Zbiorowość próbna- próba statystyczna – część populacji poddawana badaniu statystycznemu. Próba może być małą licząca do 30 elementów lub duża licząca powyżej 30 elementów.
· Jednostka statystyczna- każdy element zbiorowości.
· Cecha statystyczna- właściwość jednostki statystycznej . Wyróżnia się dwa rodzaje cech:
A/cechy stałe
B/ cechy zmienne
· Cechy stałe – są właściwością wspólną dla wszystkich jednostek danej zbiorowości. Pod względem tej cechy wszystkie jednostki danej zbiorowości są identyczne. Określają zbiorowość pod względem rzeczowym cecha rzeczowa ), czasowym ( cecha czasowa ) i przestrzennym (cecha przestrzenna ).
· Cechy zmienne – to właściwości różniące poszczególne jednostki statystyczne. Dzielą się na:
1. jakościowe
2. ilościowe
ad 1. cecha jakościowa ( opisowa )- cecha niemierzalna, wyrażona kategorią słowną np. płeć, stan cywilny itp.
ad 2. cecha ilościowa – (mierzalna) to cecha wyrażona liczbowo różnymi jednostkami. Dzieli się je na :
1/ cechy o zmienności ciągłej
2/ cechy o zmienności skokowej
3/ cechy quasi ilościowe
Cecha o zmienności ciągłej – ( cecha ciągła ) może przyjmować każdą wartość z określonego zakresu liczbowego , to cecha z pomiaru np. wysokość ciała, masa ciała, wysokość dochodów pracownika, rodziny itp.
Cecha quasi ilościowa – (zwana cechą porządkową), określa natężenie zjawiska w sposób słowny i porządkuje zbiór np. bardzo dobry, dobry, dostateczny i niedostateczny .Co można zastąpić zapisem 5,4,3,2.
Badanie statystyczne – całokształt czynności mających na celu wykrycie prawidłowości statystycznych.
Prawidłowość statystyczna – prawidłowość ustalona na podstawie badania zjawisk masowych.
*Prawidłowość- to powtarzalność, obecność następstw i porządek w zjawiskach.
Zjawiska masowe- (procesy , przedmioty masowe) charakteryzują się prawidłowościami niemożliwymi do ustalenia w pojedynczej obserwacji lub w niewielkiej ich liczbie. Zjawisko masowe jest efektem równoczesnego oddziaływania przyczyn głównych i ubocznych.
Przyczyny główne – posiadają charakter wewnętrzny, wynikają z istoty zjawiska. Sposób ich oddziaływania na poszczególne elementu zjawiska (procesu ) jest jednakowy. Kształtują one strukturę zjawiska jego powiązanie z innymi zjawiskami lub procesami a także jego rozwój w czasie. Efektem działania przyczyn głównych jest składnik systematyczny zjawiska lub procesu.
Przyczyny uboczne- posiadają charakter przypadkowy. Oddziałują na poszczególne elementy zjawiska ( procesu ) w sposób zróżnicowany. Różnokierunkowość ich działania zakłóca i zaciemnia prawidłowości statystyczne. Przyczyny uboczne mają tę właściwość, że rezultaty ich działania w dużej liczbie przypadków znoszą się wzajemnie. Efektem ich działania jest składnik przypadkowy zjawiska (procesu).
Wykład 2. Badanie statystyczne. Etapy badania statystycznego.
Badanie statystyczne to czynności zmierzające do wykrycia prawidłowości statystycznych. Badanie statystyczne musi spełniać następujące warunki:
1/musi dotyczyć zbiorowości statystycznej,
2/musi określić prawidłowości charakteryzujące cała zbiorowość.
Badania statystyczne mogą być:
-pełne;
-niepełne;
-szacunki statystyczne.
Badania pełne , całkowite, wyczerpujące obejmują wszystkie jednostki statystyczne. Są stosunkowo rzadko prowadzone z następujących powodów:
1. badana zbiorowość jest zbyt liczna,
2. badania są kosztowne,
3. badanie są zbyt rozciągnięte w czasie,
4. w czasie badania jednostki ulegają zniszczeniu,
5. chodzi o wyniki orientacyjne itp.
Wśród metod badania pełnego wyróżnia się:
- spisy;
- rejestrację bieżącą
- bieżąca sprawozdawczość statystyczna.
Spisy to badanie dotyczące całej populacji, wszystkich jednostek statystycznych.
Rejestracja bieżąca to stałe na bieżąco ewidencjonowanie urodzin, zgonów, zawieranych małżeństw itp.
Bieżąca sprawozdawczość statystyczna sporządzana na jednolitych formularzach przez różne podmioty do tego zobowiązane.
Badania niepełne, częściowe, nie wyczerpujące obejmują tylko pewne jednostki statystyczne danej zbiorowości. Wśród metod badań niepełnych należy wymienić:
1. metodę reprezentacyjną;
2. metodę monograficzną;
3. metodę badań ankietowych.
-metoda reprezentacyjna polega na badaniu próby losowej. Na podstawie wyników próby losowej wnioskuje się o właściwościach całej populacji statystycznej. Próba losowa polega na tym, że każdy element zbiorowości ma taką samą szansę wylosowania, czyli dostania się do próby. Próba powinna być reprezentatywna to znaczy, że jej struktura ze względu na badane cechy nie różni się od struktury całej populacji statystycznej. Wyniki badań próby losowej przy wykorzystaniu rachunku prawdopodobieństwa, stwarzają możliwość formułowania wniosków dotyczących całej populacji.
Uwaga! Czasami w badaniach posługujemy się próbą celową. Próba celowa polega na tym, że w sposób świadomy, na podstawie znajomości problemu, pewne elementy zostają do próby włączone a inne nie. Na podstawie takiej próby nie formułuje się wniosków natury ogólnej.
-metoda monograficzna polega na szczegółowym, wszechstronnym badaniu jednostki statystycznej lub niewielkiej liczby jednostek. Wybrana jednostka to efekt doboru celowego. Powinna być typowa lub wzorcowa – przodująca.
-badania ankietowe polegają na gromadzeniu informacji za pomocą ankiety rozesłanej do ściśle określonych osób lub też bliżej nieznanych respondentów. Kwestionariusz ankiety zawiera pytania na, które odpowiada ankietowany. W badaniach ankietowych chodzi o nakreślenie ściśle określonego zagadnienia. Ankiety są formą zbierania danych odnoszących się do badania opinii i postaw ludności.
Szacunki statystyczne polegają na ustaleniu pewnych wielkości lub wartości populacji nieznanej na podstawie zbiorowości znanej pozostającej z nieznaną w określonym związku. Wśród metod należy wyróżnić :
- interpolacja;
- ekstrapolacja.
- interpolacja polega na szacowaniu nieznanych wartości cechy na podstawie znanych wartości sąsiednich (wcześniejszych i późniejszych).
- ekstrapolacja polega na szacowaniu wartości wykraczających poza przedział wartości znanych.
Badania pełne lub niepełne mogą być : ciągłe , okresowe , lub doraźne!
- badania ciągłe gdy zjawiska zmieniające się w czasie są stale obserwowane np. ewidencja urodzin, ewidencja zgonów albo dochodów ludności.
- badania okresowe są prowadzone w pewnych cyklach np. co kilka lub kilkadziesiąt lat : spisy ludności , spisy rolne itp.
- badania doraźne są prowadzone w różnych okolicznościach np. powódź lub inne okoliczności wynikające z aktualnej sytuacji politycznej, gospodarczej czy ludnościowej itp.
Badanie statystyczne można podzielić na kilka etapów:
· Projektowanie badania
· Obserwacja statystyczna
· Opracowanie zebranego materiału i jego prezentacja
· Analiza wyników i ich interpretacja.
Projektowanie badań polega na :
1. określeniu celu badania,
2. określeniu ( wyborze ) metody badań,
3. określeniu badanej zbiorowości statystycznej,
4. zdefiniowaniu jednostki statystycznej,
5. określeniu cech podlegających badaniu.
Obserwacja statystyczna polega na ustaleniu wartości badanych cech ilościowych lub kategorii cech jakościowych u wszystkich jednostek statystycznych tworzących badaną zbiorowość. Pozyskany w ten sposób zbiór danych nazywa się materiałem statystycznym.
Materiał statystyczny może być pierwotny lub wtórny.
Pierwotny materiał statystyczny to taki, który został zgromadzony w celu badania statystycznego. Materiał wtórny to taki, który zgromadzono z innych powodów poza statystycznych.
Materiał statystyczny może być obarczony błędami, które ze względu na przyczynę dzieli się na systematyczne i niesystematyczne.
Błędy systematyczne (tendencyjne ) wynikają ze stałej tendencji do zniekształcania danych. Błędy te się sumują i prowadzą do błędnych wniosków.
Błędy niesystematyczne ( przypadkowe ) są wynikiem niedbałości, nieuwagi, braku umiejętności.
W celu wykrycia błędów materiał statystyczny poddaje się kontroli pod względem formalnym ( kompletność materiału ) i merytorycznym ( np. rachunkowym).
Opracowanie materiału statystycznego obejmuje następujące czynności :
· grupowanie,
· zliczanie.
Grupowanie polega na wyodrębnianiu jednakowych grup w ramach zróżnicowanej zbiorowości. Liczba grup zależy od celu badania i nie może być ani zbyt duża ani zbyt mała. Jednostki statystyczne zaliczane do poszczególnych grup nie mogą być silnie zróżnicowane, muszą być podobne, zbliżone. Grupowanie może być proste tzn. według jednej cechy lub złożone wg dwóch lub więcej cech. Grupowanie może być typologiczne, gdy dotyczy cech jakościowych i wariancyjne ,gdy dotyczy cech ilościowych.
Zliczanie jest czynnością związaną z grupowaniem. Dokonuje się go metodą kreskową lub komputerowo.
Efektem opracowania materiału statystycznego są szeregi statystyczne, które mogą być przedstawione w formie tablicy lub na wykresach.
Rodzaje szeregów statystycznych
Szeregi statystyczne
Krzysztofbhp