Autor: R. BRETNOR
Tytul: CZŁOWIEK NA SZCZYCIE
(The Man on Top)
Z "NF" 8/98
Kto pierwszy stanął na szczycie Nanda Urbat? Powie wam to
każdy uczeń: najtrudniejsza do zdobycia góra świata, 8022 m
n.p.m., pokonana wreszcie przez Geoffreya Barbanka.
O mnie całkiem zapomniano. Byłem tylko tym, który
towarzyszył mu we wspinaczce. Prasa skupiła uwagę wyłącznie na
Barbanku. To on został Człowiekiem na Szczycie, Człowiekiem,
Który Zdobył Wierzchołek Świata.
Tyle że to nieprawda, i on dobrze o tym wie. A to boli.
Każda góra jest zagadką, tajemnicą, wyzwaniem dla ducha.
Mallory, który zginął na Evereście, doskonale zdawał sobie z
tego sprawę, Barbank natomiast wspinał się na Nanda Urbat
wyłącznie po to, żeby wyprzedzić innych. Nie istniały dla niego
żadne tajemnice, a tych, którzy w nie wierzyli, uważał za
głupców. Właściwie to wszystkich uważał za głupców - albo za
nieprzyjaciół.
Przekonałem się o tym tego dnia, kiedy dołączyłem do
ekspedycji w Darjeeling.
- W mieście aż huczy od plotek o jakimś zapchlonym Świętym
Mężu - powiedział po obiedzie. - Pójdźmy się przyjrzeć staremu
oszustowi. To może być nawet zabawne.
Wyruszyliśmy we dwóch z hotelu. Po drodze przez cały czas
z dumą opowiadał mi o swoich planach. Wciąż widzę jego wielką,
zimną, kanciastą twarz, kiedy wyliczał tych, którzy podjęli
wyzwanie przed nim i ponieśli klęskę. Nic dziwnego. Nanda Urbat
nie może zdobyć nikt, kto ma węża w kieszeni. On zabierze się
do tego zupełnie inaczej. Przede wszystkim jego ekwipunek
przewyższa jakością wszystko, czym dysponowali poprzednicy,
ponieważ osobiście go zaprojektował. I ponieważ kosztował
majątek.
Ogarniała mnie coraz większa złość, ale nie chciałem
zrezygnować z uczestnictwa w wyprawie. Słuchałem go w
milczeniu.
Weszliśmy na dziedziniec świątyni, gdzie w pyle
przycupnęło w milczeniu kiludziesięciu ludzi oraz mnóstwo małp.
Święty Mąż siedział na macie przy murze, pod obszernym
parasolem. Długie siwe włosy okalały najbardziej niezwykłą
twarz, jaką kiedykolwiek widziałem: okrągłą jak księżyc,
gładką, doskonale symetryczną. Miał jasnobrązową cerę,
zamknięte oczy orz pełne usta z kącikami skierowanymi ku górze,
przypominające turecki łuk. Było to niewzruszone, uśmiechnięte
oblicze posągu.
Ludzie chyba na coś czekali. Kiedy szliśmy między nimi,
nikt nie przerwał milczenia, lecz Barbankowi zupełnie to nie
przeszkadzało. Gadał bez chwili przerwy.
- Co więcej, przy zakładaniu górnych obozów nie mam
najmniejszego zamiaru korzystać z usług tych brudasów Szerpów.
Cały sprzęt dostarczą samoloty.
Nie wytrzymałem.
- Szerpowie to bardzo dzielni ludzie, a do tego znakomici
wspinacze.
- Bzdury! - parsknął. - Juczne zwierzęta, nic więcej. -
Wskazał na Świętego Męża. - Oto znakomity przykład. Zwróć uwagę
na ten chytry uśmieszek. Pełne samozadowolenie brudnego nagusa.
Ci ludzie w ogóle nie wiedzą, co to postęp.
Istotnie, Święty Mąż był prawie nagi, ale za to
nienagannie czysty. Kawałek tkaniny owinięty wokół jego bioder
lśnił nieskalaną bielą.
- Może mają inny cel w życiu? - zauważyłem.
Święty Mąż powoli przeniósł spojrzenie na Barbanka i
powiedział:
- Istotnie.
Spojrzałem mu w oczy... i nagle posąg ożył. Odniosłem
wrażenie, że do tej pory widziałem jedynie zewnętrzną skorupę
spokoju, teraz zaś ujrzałem jego źródło. Zrozumiałem, że ów
spokój bierze się nie z odrzucenia świata, lecz ze znajomości
wszystkich ludzkich radości i cierpień.
- Oczywiście, że mamy cel w życiu - ciągnął Święty Mąż.
Mówił z niezwykłym akcentem, pięknym głosem, w którym brzmiała
zarówno nuta rozbawienia, jak i ironii. - Czy jednak inny? Nie
sądzę. Po prostu my, ludzie Wschodu, i wy, ludzie Zachodu,
zmierzamy do niego różnymi drogami i niekiedy porzebujemy się
nawzajem, by go osiągnąć. - Umilkł na chwilę, zmierzył Barbanka
przenikliwym spojrzeniem, po czym dodał: - Dlatego właśnie
pomogę ci, jeśli o to poprosisz.
Barbank pogardliwie wydął usta.
- Usłyszał na targu o mojej ekspedycji - mruknął do mnie.
- Nic z tego. Nie dostanie ani grosza.
Uśmiech wciąż błąkał się po okrągłej twarzy.
- Czy mam mówić jaśniej? Góra to znacznie więcej niż tylko
skały i lód. Nikt nigdy nie zdoła pokonać najgroźniejszej góry
na świecie. Może tylko próbować pokonać samego siebie.
Zadrżałem. To samo mówił Mallory.
Barbank ryknął tubalnym śmiechem.
- Ty przeklęty stary oszuście! Chcesz powiedzieć, że
możesz pomóc mi dostać się na szczyt?
- Ujmijmy to raczej w ten sposób - odparł Święty Mąż. - Bez
mojej pomocy nigdy nie zaspokoisz pragnienia, które nosisz w
sercu. Zabrałeś się do rzeczy trochę nie tak, jak należy.
Na policzki Barbanka wystąpiły krwiste rumieńce.
- Doprawdy? - parsknął. - W takim razie zapraszam! Możesz
się wszystkiemu przyjrzeć z bliska. Stać mnie na zatrudnienie
jeszcze jednego parszywego tragarza.
Święty Mąż uniósł delikatne ręce.
- Dziękuję, ale nie skorzystam - powiedział łagodnym
tonem.
Barbank splunął na zakurzony dziedziniec, odwrócił się na
pięcie i odmaszerował, roztrącając milczący tłum.
Właśnie wtedy postanowiłem, że nie dopuszczę do tego, by
został Człowiekiem na Szczycie.
Droga z Darjeeling do podnóża okrutnej góry, zwanej przez
Tybetańczyków Ojcem Śniegu, jest bardzo długa i wiedzie niemal
przez cały Nepal. Na przebycie jej trzeba kilku tygodni. Było
nas jedenastu białych ludzi, lecz prędko stwierdziliśmy, że nie
tworzymy ekspedycji w tradycyjnym rozumieniu tego słowa.
Stanowiliśmy jedynie świtę Barbanka, który nawet nie starał się
ukryć pogardy, jaką wobec nas żywił.
Inni szybko go opuścili, ale ja nie mogłem. Przepowiednia
Świętego Męża stała się moją obsesją. Przy każdej okazji
rozmawiałem z Barbankiem o tajemnicach gór: o straszliwych
Ludziach Śniegu, których istnienie potwierdzi każdy
Tybetańczyk, a także o ciemnych, pulsujących, latających
tworach, które Smythe spotkał na Evereście. Przy każdej okazji
mówiłem mu, że Madsen, James i Leverhome mogli dotrzeć na
szczyt pierwsi, i że on wejdzie na wierzchołek tylko po to, by
zobaczyć pozostawione przez nich ślady.
Zanim doszliśmy do obozu na Wielkim Wschodnim Lodowcu,
stałem się jego wrogiem, którego za wszelką cenę należy
upokorzyć. Mógł to uczynić tylko w jeden sposób. Mimo iż
Kenningshaw i Lane byli znacznie lepszymi wspinaczami ode mnie,
to mnie właśnie wybrał do bezpośredniego ataku na wierzchołek.
Musiałem tam być, musiałem na własne oczy ujrzeć Człowieka na
Szczycie. Nie miałem nic przeciwko jego decyzji; bądź co bądź,
po to, żeby go powstrzymać, musiałem przy nim być.
Szliśmy tradycyjną trasą: przez Wielki Wschodni Lodowiec,
potem Zachodnią Ścianą Przełęczy Południowej, aż do obozu
piątego, prawie siedem i pół kilometra nad poziomem morza.
Przez cały czas góra śmiała się z naszych wysiłków, wysyłała
przeciwko nam bezwzględną lekką jazdę - wiatr, mgły i śnieg -
nie dawała nam chwili wytchnienia, przypominała o trzymanych w
odwodzie, okrutnych zastępach.
A jednak, kiedy zatrzymaliśmy się w obozie piątym i
obserwowaliśmy samolot, który przyleciał z Indii i próbował
zrzucić sprzęt potrzebny do założenia obozu szóstego wyżej niż
ktokolwiek próbował to uczynić do tej pory, niebo zrobiło się
zupełnie czyste. Samolot nadlatywał osiem razy i osiem razy
ciężkie pakunki spadały w przepaść. Dopiero za dziewiątym
podejściem stalowe haki wbiły się w lód i ładunek pozostał na
stromym zboczu.
- W zapasie było jeszcze piętnaście identycznych zestawów
- poinformował mnie Barbank. - Mówiłem ci przecież: potrafimy
zrobić to samo, co tubylcy, tyle że dziesięć razy lepiej.
Nazajutrz późnym popołudniem, już tylko we dwóch,
dotarliśmy do obozu szóstego. Rozbiliśmy namiot, obciążyliśmy
krawędzie brezentu butlami z tlenem, zjedliśmy posiłek złożony
z zawartości samopodgrzewających się konserw, po czym
wpełzliśmy do śpiworów.
Kiedy następnego dnia wstaliśmy przed świtem, okazało się,
że pogoda wciąż jest znakomita. Brabank długo przyglądał się
potężnej ciemnej górze, szerokiemu żółtemu pasowi pod samym
wierzchołkiem, skalistym urwiskom i lśniącemu daleko w dole
lodowcowi.
- Nadal twierdzisz, że mi się nie uda? - zapytał
szyderczo. - Ty żałosny głupcze!
Ruszyliśmy w górę. Na grani zatrzymaliśmy się i przez
chwilę spoglądaliśmy nad bezdenną przepaścią na Południową
Ścianę, po czym podążyliśmy dalej tą samą drogą, na której po
raz ostatni widziano Jamesa i Leverhome'a. Ostre sztylety
wiatru bez trudu przebijały ubrania i wbijały się w nasze
ciała. Na wierzchołku pysznił się pióropusz chmur.
Tam właśnie zmierzaliśmy, ale nawet w aparatach tlenowych
okupywaliśmy każdy krok ogromnym wysiłkiem. Tam, wysoko,
powietrze jest naprawdę rzadkie; wydaje ci się, że taką samą
konsystencję mają twoje ciało i mózg. Robisz krok, zatrzymujesz
się, po czym musisz zebrać wszystkie siły, żeby wykonać
następny.
Podczas takiej wspinaczki nie może być żadnych wątpliwości
co do tego, kto prowadzi; jest oczywiste, że konieczne są
zmiany. Niekiedy pozostają natomiast wątpliwości natury
moralnej. Pamiętam, że starałem się zachować jak najwięcej sił,
pomagając Barbankowi tylko wtedy, kiedy było to naprawdę
konieczne. Pamiętam, jak Barbank słabł, jak coraz wolniej
wspinał się po stromiźnie. Pamiętam wyraz jego oczu, kiedy go
wyprzedzałem.
Godziny mijały nieskończenie wolno. Wysuwałem naprzód
nogę. Dostawiałem do niej drugą. Nieruchomiałem, otępiały z
bólu. Zmuszałem się do zrobienia następnego kroku. I tak bez
końca.
A potem, znienacka, spowiły nas obłoki. Do Szczytu Świata
pozostało piętnaście metrów. Wiedziałem, że to ja mogę zostać
Człowiekiem na Szczycie, że mogę zniszczyc Barbanka. Mimo to
zatrzymałem się, sam nie wiem dlaczego, roześmiałem się i dałem
mu znak, żeby szedł dalej. Minął mnie, zionąc nienawiścią.
Dotarłszy do grani, odwrócił głowę. Nie widziałem jego
twarzy, ponieważ była zasłonięta maską aparatu tlenowego, ale
wiedziałem, że maluje się na niej wyraz triumfu i pogardy.
Ponownie spojrzał w kierunku wierzchołka i właśnie wtedy nagły
podmuch wiatru rozwiał zasłonę chmur. Ujrzałem poszarpane skały
i niewielkie zagłębienie wypełnione ubitym śniegiem.
Dokładnie pośrodku niedużej niecki, na macie, nagi i
nieruchomy niczym posąg, siedział lekko uśmiechnięy Święty Mąż.
- Jak tu dotarliście? - zwrócił się do Barbanka tonem,
jakim zazwyczaj wita się miłych, choć nie zapowiedzianych gości.
Spod maski Barbanka wydobyły się jakieś nieartykułowane
dźwięki, jego prawe ramię zatoczyło szerokie koło, obejmujące
skalną grań, przepaści po jej obu stronach, ciągnące się we
wszystkich kierunkach góry, lód i śnieg.
Święty Mąż uniósł obie ręce w geście wyrażającym
zdumienie, rozbawienie i niedowierzanie.
- Niemożliwe! Chcesz powiedzieć, że przyszliście pieszo?
Przełożył Arkadiusz Nakoniecznik
StarszyPan