Adamczewski Leszek- Złowieszcze Góry.pdf

Leszek Adamczewski

ZŁOWIESZCZE GÓRY

Śladami wojennych tajemnic

WARSZAWA POZNAŃ 1992

ZNAKI ZAPYTANIA czyli zamiast wstępu

Druga wojna światowa pozostawiła na naszych ziemiach niemało materialnych

śladów, które w mniejszym lub większym stopniu okryte są do dzisiaj mgłą ta-

jemnicy, W lesie gierłoskim koło Kętrzyna na Mazurach stoją, niczym

współczesne piramidy, ruiny gigantycznych bunkrów z betonu i stali. Wewnątrz

malowniczych Gór Sowich w Sudetach wykuto labirynty podziemnych hal i ko-

rytarzy. Podziemnym miasteczkiem moŜna śmiało nazwać to, co kryje się w

widłach Odry i Warty między Międzyrzeczem a Świebodzinem.

Mury zagubionej gdzieś wśród Borów Tucholskich stacji kolejowej oglądały

jedną z najściślej strzeŜonych przez Niemców tajemnic wojskowych. O pozosta-

łości po innej tajemnicy tak zwanej cudownej broni ocierają się turyści i

wczasowicze zapuszczający się w pochmurne dni w okolice Międzyzdrojów,

Gdyby drzewa i skały mogły mówić, dowiedzielibyśmy się o tym, co naprawdę

w ostatnich miesiącach wojny działo się w okolicach Jeleniej Góry, Szklarskiej

Poręby, Karpacza i Kamiennej Góry. Choćby o ukrywanych tam skarbach.

Zamkowe lochy i asfaltowa szosa prowadząca do nikąd. Zamulona kopalnia,

górująca nad okolicą potęŜna twierdza i zabudowania dawnego klasztoru...

MoŜna mnoŜyć miejsca, o których nie wiemy jeszcze wszystkiego. A nie-

rzadko nic wiemy prawie nic. W tej ksiąŜce spróbuję wyjaśnić lub tylko

rozjaśnić mroki tajemnicy niektórych z tych miejsc.

Jako dziennikarz wielokrotnie miałem moŜliwości dotarcia tam, gdzie trudno

trafić zwyczajnemu śmiertelnikowi, I nie będę ukrywać, Ŝe często z tych moŜli-

wości korzystałem. Na przykład w połowie lat siedemdziesiątych na zaproszenie

dyrektora jednej z kopalń wałbrzyskich spenetrowałem fragment podziemi wa-

limskich w Górach Sowich. Jeszcze wcześniej znajomy ówczesnych władz

powiatowych Kłodzka zafundował mi uciąŜliwą fizycznie i nieco chyba niebez-

pieczną, lecz wielce atrakcyjną wycieczkę po trudno dostępnych lochach

tamtejszej twierdzy. Wkrótce potem próbowałem dostać się do podziemi po-

krzyŜackiego zamku w Człuchowie, gdzie ponoć Niemcy, na krótko przed

zajęciem tego miasta przez czerwonoarmistów, coś ukryli.

Te i inne eskapady powodowały, Ŝe zacząłem interesować się obejrzanymi

obiektami. Zrazu sięgałem po opracowania popularne, potem popularnonauko-

we i publikacje prasowe, wreszcie po prace naukowe i wspomnienia, by w

końcu zdobytą wiedzę uzupełnić w archiwach i podczas rozmów z ludźmi, któ-

rzy wiedzieli więcej. Albo wiedzieć powinni. Kilkakrotnie wracałem w

interesujące mnie miejsca, wzdłuŜ i wszerz przemierzając Góry Sowie, okolice

Jeleniej Góry, wielkopolskiego Międzyrzecza czy Wierzchucina w Borach Tu-

cholskich, by wymienić tylko te miejscowości, których nazwy pojawiają się na

następnych stronach.

Z tego zainteresowania róŜnymi tajemnicami drugiej wojny światowej po-

wstały zamieszczane tu szkice. Stawiam w nich sporo znaków zapytania, ale

jednocześnie udzielam niemało odpowiedzi, próbując łączyć fakty, hipotezy i

spostrzeŜenia w logiczną całość. Czy tak było naprawdę? Tego w wielu przy-

padkach pewnie juŜ nigdy się nie dowiemy, A szkoda, Tymczasem zawodowi

historycy niezmiernie rzadko sięgali po tematy, które próbuję przybliŜyć czytel-

nikom. Nie mając stuprocentowej pewności oraz zaplecza naukowego w postaci

wiarygodnych dokumentów archiwalnych albo unikali tych lematów, obawiając

się zapewne kompromitacji, albo traktowali je marginesowo.

Winieniem czytelnikom jeszcze jedno zastrzeŜenie. ChociaŜ materiały do tej

ksiąŜki zbierałem latami, a moje artykuły na pojawiające się na następnych stro-

nach tematy ukazywały się na lamach "Głosu Wielkopolskiego" począwszy od

1983 roku, a takŜe na łamach miesięcznika "Nurt" i tygodnika "Perspektywy",

całość została przejrzana, zweryfikowana i uaktualniona do stanu z kwietnia

ł992 roku. Dotyczy to zarówno nazewnictwa oraz podziału administracyjnego

Polski, jak i najnowszych ustaleń. TakŜe pojawiające się sporadycznie słowa

"dziś" lub "obecnie" naleŜy odnosić do kwietnia 1992 roku.

W KRÓLESTWIE NIETOPERZY

Wśród turystycznych atrakcji województwa gorzowskiego jest miejsce szcze-

gólne, przynajmniej od początku lat osiemdziesiątych chętnie odwiedzane nie

tylko zresztą przez Polaków, Turystów przyciągają w to miejsce, w okolice wsi

Kałowa, Wysoka, Boryszyn i Keszyca nie widoki krajobrazu czy malownicze

jeziora, lecz zachowane w wcale dobrym stanie potęŜne fortyfikacje tak zwane-

go Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego.

Tę nazwę wymyślono po drugiej wojnie światowej, gdy wybudowane nakła-

dem setek milionów marek umocnienia Ufortyfikowanego Łuku Odry - Warty

okazały się na dobrą sprawę bezuŜyteczne. Podzieliły one los Linii Maginota, do

której zresztą porównywano i porównuje się nadal umocnienia międzyrzeckie,

Te dwie linie fortyfikacji terenowych nie przydały się podczas działań wojen-

nych. Były na miarę pierwszej, lecz juŜ nie drugiej wojny światowej,

Fortyfikacje międzyrzeckie słuŜą dziś przede wszystkim nietoperzom, które w

podziemiach utworzyły unikatowy w Europie rezerwat, prawdziwe królestwo

tych latających ssaków. SłuŜą teŜ - jak się rzekło - turystom, zwłaszcza interesu-

jącym się dziejami budowli fortyfikacyjnych, a takŜe amatorom przygód i

poszukiwaczom sensacji. Oto dwóch z nich: Maciej Głowacki i Piotr Sateja z

Poznania.

- Zwiedziliśmy juŜ chyba cały kompleks fortyfikacji międzyrzeckich - mówi Sa-

teja, - Wiemy juŜ, ze cała południowa część podziemi, od pętli boryszyńskiej aŜ

po odcinek nazwany "Dora", nieco na północ od wioski Kalawa, w której pobli-

Ŝu znajdują się dobrze zachowane schrony bojowe z pancerwerkami, jest

dostępna. MoŜna ją przebyć suchą nogą - W części północnej - dodaje Głowacki

- podziemia są miejscami zalane. Woda sięga tam na ogól do kolan, ale trzeba

bardzo uwalać, poniewaŜ zalane są równieŜ głębokie na dwa, trzy metry stu-

dzienki Niektóre z nich są ponadto częściowo zasypane, ale wpadając do takiej

niewidocznej studzienki moŜna się pokaleczyć o znajdujące się w nich części me-

talowe. Na naszych oczach do takiej studzienki wpadł kolega wraz z plecakiem.

Szliśmy razem, woda sięgała mniej więcej do kolan. W pewnej chwili kolega len

się zagapił i zniknął pod wodą. Wydobyliśmy go. Skończyło się na strachu, ale

trzeba tam bardzo uwaŜać.

Ze strategicznego znaczenia ziem leŜących w widłach Odry i Warty, tuŜ nad

ówczesną granicą Z Rzeczypospolitą Polską, dobrze zdawali sobie sprawę szta-

bowcy Reischswery - nielicznej, zawodowej armii republiki weimarskiej, która

powstała w Rzeczy Niemieckiej po upadku cesarstwa i klęsce tego państwa w

wojnie światowej, zwanej dzisiaj pierwszą Berlinie rozumowano, Ŝe skrajnie

antypolska polityka rządu niemieckiego moŜe sprowokować władze polskie do

niejako profilaktycznych posunięć militarnych przeciwko Rzeczy. I dlatego teŜ

juŜ w 1925 roku gwałcąc postanowienia Traktatu Wersalskiego - zaczęło wzno-

sić pierwsze umocnienia wojskowe o charakterze stałym na obszarze tak zwanej

Bramy Brandenburskiej, nazywanej obecnie Lubuską, przez którą prowadzi naj-

krótsza droga z Warszawy przez Poznań do Berlina, Prace te rychło jednak

przerwano w wyniku stanowczego sprzeciwu Międzysojuszniczej Komisji Kon-

troli, która zabroniła fortyfikowania ziem leŜących na prawym brzegu Odry.

Do pomysłu sztabowców Reichswehry wrócił Adolf Hitler, gdy na początku

1933 roku objął władzę w Niemczech. Niemal natychmiast, zrazu po cichu, a

wkrótce juŜ jawnie, zaczął deptać wszelkie nałoŜone na Niemcy po przegranej

wojnie kwiatowej ograniczenia zbrojeniowe. Tak więc juŜ w 1934 roku wzno-

wiono roboty budowlane w widłach Odry i Warty, fortyfikując obszar Bramy

Brandenburskiej. Zamierzenia były imponujące, by nie rzec - wręcz fantastycz-

ne. Na kilkudziesięciokilometrowym przesmyku między bagnistymi

pradolinami, ograniczonym od północy Międzyrzeczem (Meseritz), a od połu-

dnia Świebodzinem (Schwiebus), miała powstać "wschodnia Linia Maginota",

najeŜona kilku kondygnacyjnymi schronami bojowymi, wyposaŜonymi w stale

stanowiska broni maszynowej i artylerii róŜnych kalibrów, pomieszczenia

mieszkalne dla załóg oraz magazyny amunicji i Ŝywności. Na powierzchni

schrony były przykryte stalowymi kopułami zwanymi pancerwerkami, z których

najwaŜniejsze połączone były z sobą systemem wybudowanych na głębokości

od 16 do 50 metrów lunęli podziemnych, gdzie miedzy innymi kursowały elek-

tryczne kolejki wąskotorowe.

Ufortyfikowany Łuk Odry - Warty tworzył trzy linie obronne. Pierwsza mia-

ła zmusić przeciwnika do powstrzymania ataku z marszu i składała się z

umocnień polowych. Druga, zwana pozycją główną, winna była zatrzymać

przeciwnika i składała się z fortyfikacji stałych. Gdyby jednak udało się prze-

ciwnikowi przedrzeć przez główną linię obrony, w odwodzie znajdowała się

jeszcze pozycja wspierająca, równieŜ polowa.

To, co dzisiaj interesuje miłośników budowli fortyfikacyjnych, stanowiło

pozycję główną umocnień międzyrzeckich. Wykorzystywała ona jako przeszko-

dy naturalne jeziora Pojezierza Lubuskiego, a lam, gdzie ich brakowało,

rozbudowano pasy zapór inŜynieryjnych oraz śluz i kanałów, które - w razie po-

trzeby - pozwalały na zalanie przedpola wodą z jezior. NajwaŜniejszym

ogniwem systemu obrony czynnej były wspomniane pancerwerki - róŜnej wiel-

kości obiekty obronne z uzbrojeniem umieszczonym w pancernych kopułach.

Przeciętny ostróg lego typu miał od jednej do trzech takich kopuł. Grubość sta-

lowych ścian wahała się od 16 do aŜ 300 milimetrów. W największych kopułach

znajdowały się dwa cięŜkie karabiny maszynowe, które mogły prowadzić ogień

przez sześć otworów strzeleckich. Najmniejsza kopuła, dzięki zamontowanemu

w niej peryskopowi, spełniała funkcję obserwacyjną, a niewykluczone, Ŝe rów-

nieŜ przez niewielkie otwory w ścianach bocznych moŜna było stosować

miotacze płomieni.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: