Stosunki_polsko_izraelskie.pdf

▪ STOSUNKI POLSKO - IZRAELSKIE.

PRÓBA ANALIZY CZYNNIKÓW JE KSZTAŁTUJĄCYCH.

_________________________________________________________________________________________

JOANNA DYDUCH

Joanna Dyduch - Doktor Nauk Humanistycznych. Absolwentka kierunku

Stosunki Międzynarodowe i Politologii, Uniwersytet Wrocławski. Stypen-

dystka programu rządowego państwa Izrael. Specjalistka z zakresu stosun-

ków polsko-izraelskich. Członkini załoŜycielka Towarzystwa Polsko-

Izraelskiego "Nadzieja-Hatikvah" i przewodnicząca tego stowarzyszenia.

WST Ę P.

S tosunki polsko-izraelskie często traktowane są, jako część szerszego

zagadnienia, a mianowicie relacji polsko-Ŝydowskich. Przedmiot tego artykułu

wymaga jednak, by skoncentrować się na Polsce i Izraelu i tym, co te kraje łączy

oraz co je dzieli. Nie zapominając, Ŝe Izrael w Deklaracji Niepodległości z 14

maja 1948 roku określa się mianem Państwa śydowskiego i odwołuje się do wie-

lowiekowej tradycji Ŝydowskiej oraz historii Diaspory, z jej najciemniejszymi

kartami takimi jak holokaust. 1

W tekście tym postaram się wskazać i usystematyzować najwaŜniejsze

czynniki kształtujące stosunki polsko-izraelskie. Uprzednio jednak pokrótce

przedstawię najwaŜniejsze wydarzenia w relacjach między obu państwami. Inter-

pretacja omawianych zjawisk obywać się będzie przy uŜyciu neoliberalnych me-

tod badania stosunków międzynarodowych. Aktorami w relacjach międzypań-

stwowych nie są tutaj rządy, lecz grupy nacisku, których interesy przekładając się

na realizowaną przez władze politykę. 2

By analiza była bardziej czytelna, czynniki kształtujące stosunki obu kra-

jów podzielone zostaną, na te znajdujące się po stronie polskiej oraz te po stronie

izraelskiej. Jeśli chodzi o grupę pierwszą, to przyjrzymy się przede wszystkim

uwarunkowaniom historycznym relacji Polska-Izrael, z uwzględnieniem zagad-

nienia polskiego antysemityzmu. Istotną rolę, w kształtowaniu współczesnych

stosunków między obu krajami, mają takŜe przeobraŜenia w środowisku między-

narodowym, które doprowadził do zmiany pozycji Polski na arenie międzynaro-

dowej. Spore znacznie w kontaktach, tak na poziomie oficjalnymi państwowym,

jak równieŜ na poziomie społeczeństw, mają osobiste kontakty przedstawicieli

obu narodów.

Jeśli zaś chodzi o to, co dzieje się po stronie izraelskiej to warto przyjrzeć

się historycznym, ideologicznym i społeczno-obyczajowym uwarunkowaniom

kształtowania wizerunku Polski i Polaków w Izraelu. Mowa będzie o ideologii

syjonizmu oraz koncepcjach potępiających i odrzucających idee Ŝycia w diaspo-

rze. WaŜnym elementem relacji polsko-izraelskich, jest brzemię wspólnej prze-

szłości, dramatycznie zakończonej wydarzeniami II wojny światowej. Szczegól-

nie istotna jest tu interpretacja i forma przekazu wiedzy o wspólnej historii, dlate-

go teŜ w artykule zostanie podniesiony problem tak zwanych ‘pielgrzymek’ izra-

elskiej młodzieŜy do Polski, będących jednym z elementów izraelskiej edukacji

obywatelskiej.

* * *

Deklaracja Niepodległości Państwa Izrael, [w]: K. Wojtyczek, Konstytucja Pa ń stwa Izrael , Wy-

dawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2001, ss. 39-42.

A. Moravcsik; Taking Preferences Seriously: a Liberal Theory of International Relations ; w: P.

Viotti, M. Kauppi, International Relations Theory. Pluralism, Globalism and Beyond. Boston –

London 1999, s. 246-256.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

1. RYS HISTORYCZNY MI Ę DZYPA Ń STWOWYCH RELACJI POLSKA-IZRAEL.

Związki między Polską i Izraelem wykraczają znacznie poza ramy czaso-

we, jakie wynikałyby, co tyczy się głównie ich dolnej granicy, z faktu powstania

Państwa śydowskiego w 1948 roku. JuŜ bowiem od końca XIX wieku, rozpoczął

się polski ruch pielgrzymkowy do Ziemi Świętej. W tym czasie trwał proces or-

ganizowania się napływającej do Palestyny ludności Ŝydowskiej. Ową pierwszą

przedpaństwową formą organizacyjną było jeszuw. 3 W 1908 roku powstał w Je-

rozolimie pierwszy Dom Polski, jego głównym celem była słuŜba polskim piel-

grzymom. Jeszcze 1943 roku oddano do uŜytku drugi taki obiekt. 4 WaŜnym, z

punktu widzenie relacji dyplomatycznych, było powołanie 1 stycznia 1923 roku

konsulatu polskiego w Jerozolimie, który w 1925 roku został przekształcony w

konsulat generalny. W 1927 roku powstaje konsulat w Tel Awiwie, a 1936 roku

vice konsulat honorowy w Hajfie. Poszerzanie dzielności administracyjnej pol-

skich placówek dyplomatycznych, było wyrazem pogłębiania się kontaktów i

wzrostu zapotrzebowania na świadczone przez nie usługi. Kolejnymi dowodami

na rozwój współpracy było powołanie Polsko – Palestyńskiej Izby Handlowej

(kwiecień 1932 rok), rosnąca wymiana handlowa i znaczny wzrost emigracji lud-

ności Ŝydowskiej z Polski do Palestyny przyczyniły się do uruchomienia w 1933

roku, przez Polskie Transatlantyckie Towarzystwo Okrętowe, regularnej linii z

rumuńskiego portu do Hajfy (zawieszone z powodów brytyjskich ograniczeń

paszportowych w 1938r.). Istniały równieŜ nieregularne połączenia towarowe

między Gdańskiem i Gdynia a Hajfą. Tomaszewski i Chojnowski podają, Ŝe juŜ

od 1937 roku samoloty polskie podjęły loty do Tel Awiwu, a Bank Polska Kasa

Opieki SA w 1933 roku otworzył w Tel Awiwie swój odział, natomiast 1936 eks-

pozyturę w Hajfie. 5

Kontakt z Polską i jej sprawami (min.: kulturą), był wśród śydów w Pale-

stynie duŜy, na co oczywiście miały wpływ polskie korzenie wielu izraelskich

pionierów. TakŜe zainteresowanie polskiej dyplomacji sprawami Palestyny, w

kontekście Ŝydowskiej emigracji był bardzo Ŝywe. Na sesji Zgromadzenie Ogól-

nego Ligi Narodów w październiku 1935 roku, polski przedstawiciel podniósł

sprawę „Ŝydowskiego ośrodka narodowego w Palestynie”, wyraŜając jednocze-

śnie poparcie dla Ŝydowskiej emigracji. 6

Okres II wojny światowej miał kolosalne znaczenie, tak dla idei powoła-

nia Państwa Izrael, jak równieŜ późniejszych stosunków polsko – izraelskich.

Niektórzy badacze, politycy czy wreszcie analitycy łączą powstanie Izraela z Ŝy-

dowską tragedią II wojny światowej. Sąd ten jest w Izraelu równie popularny, co

krytykowany. Nie jest jednak celem tego artykułu rozstrzyganie o słuszności owej

tezy. Po drugie zaś nie wolno przy analizie relacji polsko – izraelskich bagateli-

3 Jeszuw (z hebrajskiego - osadnictwo) to forma organizacji dawnej społeczności Ŝydowskiej za-

mieszkałej w Palestynie przed utworzeniem Państwa Izrael.

4 A. Chojnowski i J. Tomaszewski, Izrael , Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2001, ss. 42-43.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

Ibidem. s.44.

6 Ibidem, s.45.

zować prawdy o tym, Ŝe Zagłada śydów europejskich dokonała się przede

wszystkim na polskiej ziemi.

Czas między zakończeniem wojny w maju 1945 roku, a utworzeniem i

międzynarodowym uznaniem państwa Izrael, to okres burzliwej dysputy na arenie

międzynarodowej o losy Palestyny. To równieŜ czas nieustającej, w większości

nielegalnej, emigracji śydów do „Ziemi Obiecanej”. Wielu z przybywających

wówczas do Palestyny, to ocalali z Holokaustu polscy śydzi. Jeśli zaś chodzi o

obecność polskiej dyplomacji w Palestynie w tym czasie, to od 1 lipca 1946 roku,

przy brytyjskim gubernatorze, działał w Jerozolimie delegat rządu RP, który w

sierpniu 1946 roku został przekształcony w Konsulat Generalny. 16 sierpnia 1946

roku natomiast ustanowiono Konsulat Generalny RP w Tel Awiwie. 7

Dzień 15 maja 1948 był końcem oficjalnego zarządzania Palestyną przez

Brytyjczyków. JednakŜe nie to wydarzenie zapisało się w historii najtrwalej.

Dzień ten jest bowiem, pierwszym dniem istnienia Izraela - jako nowoczesnego

państwa, proklamowanego wieczorem dnia poprzedniego.

Polska naleŜała do grupy państw, które jako pierwsze uznały Izrael, juŜ 16

maja 1948 roku. Gest polski powiązany był jednak z polityką Kremla. Moskwa

wspierała, bowiem śydów przeciwko Arabom, w toczącej się wojnie na Bliskim

Wschodzie. 8 Oficjalnie stosunki polsko-izraelskie zostały nawiązane 19 maja

1948 roku 9 , a juŜ w dniu 2 czerwca 1948 roku do polskiego Konsulatu Generalne-

go w Jerozolimie, na ręce ówczesnego Konsula Generalnego prof. Olgierda Górki

trafia depesza z Warszawy, w której informuje się, Ŝe „Rząd nasz zgodził się na

wymianę przedstawicielstw dyplomatycznych z państwem Izrael”. 10 Pierwszym

posłem pełnomocnym ze strony Izraela w Polsce został Izrael Barzilai, który objął

stanowisko 29 września 1948 roku. 11 Poselstwo Izraela w Warszawie rozpoczęło

swoją działalność we wrześniu 1948 roku, natomiast poselstwo PRL w Tel Awi-

wie dopiero w grudniu 1954 roku, do tej pory wykorzystywano dotychczasowe

palcówki dyplomatyczne, znajdujące się na tym terenie Palestyny. 12

Tym, co zajmowało najwięcej miejsca i poniekąd determinowało wzajem-

ne relacje, była sprawa emigracji Ŝydowskiej z Polski do Izraela. TuŜ po zakoń-

czeniu działań wojennych, od 1945 roku, emigracja Ŝydowska z Polski miała cha-

rakter spontaniczny i nie kontrolowany później jednakiej jej przebieg nadzorowa-

ny był, tak przez władze polskiej, jak i organizacje Ŝydowskie koordynujące i uła-

twiające wyjazdy do Izraela. 13 Od chwili nawiązania stosunków dyplomatycznych

7 S. Bieleń, Stosunki izraelsko – polskie , [w]: K. A. Wojtaszczyk, Współczesny Izrael … op.cit.,

s.85.

8 A. Albert, Najnowsza historia Polski 1914-1993 , t.2, Świat KsiąŜki, Warszawa 1995, s.126.

AMSZ, Samodzielny Wydział Wschodni, Izrael, z.11, t.275, w.15, sygn. 6Z2/Wsch/5236.

11 Stosunki dyplomatyczne Polski 1944 – 1979 . Informator 1982, t.5, Afryka i Bliski Wschód,

s.149.

12 E. J. Pałyga, Dyplomacja Polski Ludowej 1944-1984 (kierunki – tre ś ci - mechanizmy) , Instytut

Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1986 , ss. 77-78.

13 B. Szaynok, Stosunki polsko – izraelskie w latach 1948 – 1967 , maszynopis, Wrocław 2004, s.2.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

E. J. Pałyga, Dyplomacja Polski Ludowej 1944-1984 (kierunki – tre ś ci - mechanizmy) , Instytut

Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1986, s.78.

do ich zerwania w 1967 roku, Ŝydowska emigracja do Izraela przybierała postać

fal, generowanych polityką władz PRL oraz co jakiś czas pojawiającym się i

przybierającym róŜnorakie formy antysemityzmem, nie zawsze państwowym.

Wśród wydarzeń powodujących nasilanie się emigracji był pogrom kielecki, wy-

darzenia roku 1956 w Polsce, które oprócz wydarzeń poznańskich, „odwilŜy poli-

tycznej” i alternacji władzy w strukturach PZPR, przyniosły takŜe narastające

zjawisko antysemityzmu tak społecznego, jak i państwowego. 14 Antysemityzm

ów, z jednej strony osadzony był na przekonaniu o: nadmiernej obecności śydów

w najatrakcyjniejszych sferach Ŝycia, ich braku lojalności państwowej, spisku

Ŝydowskiego, a z drugiej posłuŜył jako instrument w nieczystej grze politycznej.

Paralelnie z polityką emigracyjną, relacje polsko – izraelskie w tym okre-

sie, zaleŜne były od sytuacji na Bliskim Wschodzie i jej oceny przez Moskwę.

Sowieci umacniali swoje wpływy w Egipcie i Syrii. Po nacjonalizacji Kanału Su-

eskiego przez rząd Nessera, Francja i Anglia powaŜnie zaniepokojone rozwojem

wydarzeń na Bliskim Wschodzie, zdecydowały się na sojusz z Izraelem przeciw-

ko Egiptowi. Francja juŜ wcześniej była głównym dostawcą broni i technologii

wojskowej dla Izraela, podczas gdy Związek Radziecki wspierał militarnie Egipt.

W konsekwencji napięcia międzynarodowego, doszło do militarnej konfrontacji w

październiku 1956 roku. Polskie stanowisko w sprawie konfliktu na Bliskim

Wschodzie (tzw. konfliktu sueskiego), toŜsame było ze stanowiskiem Moskwy.

Oświadczenie w tej sprawie wydano w listopadzie 1956 roku, potępiając Izrael i

jego europejskich sojuszników, a udzielając poparcia Arabom.

Lata 60. to okres, charakteryzujący się względną poprawnością we wza-

jemnych relacjach. Nowym zjawiskiem w krajobrazie polsko – izraelskich relacji

były wzajemne wizyty urzędników róŜnych szczebli. Do najbardziej, znaczącej

wizyty doszło w dn. 11-17 maja 1966 roku, gdy Polskę odwiedził izraelski mini-

ster spraw zagranicznych – Abby Eban. Głównym celem jego wizyty była zwoła-

na w Warszawie narada ambasadorów Izraela z państw socjalistycznych. Wizyta

Ebana w Warszawie miała charakter nieoficjalny, a szczyt izraelskich ambasado-

rów został ostro oprotestowany przez państwa arabskie. 15

O poprawności stosunków między obu krajami, moŜe równieŜ świadczyć

uwieńczenie sukcesem, wieloletnich starań Izraela o podniesienie placówek dy-

plomatycznych krajów do rangi ambasad, co nastąpiło pod koniec 1962 roku. Jeśli

zaś chodzi o sukcesy po stronie polskiej dyplomacji, w kontekście relacji z Izra-

elem trzeba wspomnieć o wystąpieniu premiera Izraela - Lewiego Eszkola, który

na konferencji prasowej 29 lipca 1964 roku, uznał prawo Polski do nienaruszalno-

ści zachodniej granicy. 16 W zakresie stosunków gospodarczych strona polska

niemalŜe permanentnie była zadłuŜona wobec Izraela. Obroty handlowe z Izra-

Czytaj więcej [w]: P. Machcewicz, Polski rok 1956 , Oficyna Wydawnicza MÓWIĄ WIEKI,

Warszawa 1993,

A Stankowski, Zerwanie stosunków dyplomatycznych z Izraelem przez Polsk ę w czerwcu 1967

roku , [w:] J. śyndu [red.], Rozdział wspólnej historii. Studia z dziejów ś ydów w Polsce , Wydaw-

nictwo Cyklady, Warszawa 2001, 357.

16 Ibidem.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: