M. Janion: Jak możliwa jest historia literatury
- nie ma już pozytywistycznej jednoznaczności jeśli chodzi o historię literatury;
- według Barthesa historia literatury możliwa jest tylko poza samymi dziełami, jako historia funkcji literatury, jako socjologia literatury – reszta to krytyka literacka;
- kryzys tradycyjnego pojęcia literatury – kryzys literatury jako zbioru najwyższych wytworów ducha ludzkiego;
- humanistyka współczesna – kultura to systemy ludzkich zachowań społecznych i ich wytwory – nie można więc kultury sprowadzać tylko do wyższych wartości duchowych;
- literatura – poszerzona o literaturę popularną;
- Lanson – pozytywistyczno-historyczna zasada porządkowania rzeczywistości;
- Jauss – literatura istnieje tylko przez swoich czytelników;
- kryzys historyzmu w wersji pozytywistycznej – potępianej za ograniczony, ciasny, tępy determinizm i w wersji antypozytywistycznej – za dowolne spekulacje i impresje przedstawiane jako naukowe pewniki.
Próby rekonstrukcji historii literatury:
- historia literatów (Barthes) – od strony autorów. Posługuje się formą monografii, dzieło to wyraz / ekspresja jednostki; śledzi twórcze natchnienia (uprawia psychologię twórczości). To ujęcie dziś komplikuje konflikt dwóch koncepcji autora – autor funkcjonalny (posługuje się tą koncepcją socjologia literatury, skupiająca uwagę na roli pisarza) i autor substancjalny (krytyka tematyczna, obcująca z doświadczeniem egzystencjalnym twórcy, zakorzeniona w romantycznej idei osobowości i Poety);
- historia literatury z perspektywy czytelnika – historia literatury to historia dialogu między czytelnikami i dziełami, ważna jest estetyka recepcji i oddziaływania, dzieło to apel współtworzony przez czytelnika. Historia czytelników - jako historyczna socjologia publiczności literackiej i jako historia czytelnika wpisanego w dzieło literackie;
- historia arcydzieł – wtedy historia literatury to sztuka interpretacji z postawą hermeneutyczną. Cechują ją 3 sprawy: 1) interesuje ją stosunek myślenia i pisania, świadomości i nieświadomości, logiki praw rozumu i swobody twórczej fantazji,2) chce uchwycić, objawić stosunki między szczegółem a całością w dziele sztuki,3) dąży do osiągnięcia łaski stanu interpretacji.
To wszystko to składniki metody „immanentystycznej” – cechuje ją nastawienie na pojedynczy utwór jako samoistną konstrukcję językową lub na literaturę – zbiór dokonań artystycznych.
Historii literatury jako historii arcydzieł można przeciwstawić historię życia literackiego (tu mieści się to, co nie jest arcydziełem).
Jest też historia literatury jako historia idei literackich (ale traktuje literaturę jak filozofię, więc jest kwestionowana). Albo historia literatury jako historia rodzajów i gatunków literackich – jako poetyka historyczna (kwestionowana, bo ginie w niej to, co literackie).
Historia literatury jako historia tematów – Hellmuth Petriconi – historia literatury jako historia marzeń, snów, archetypów.
Historia wyobraźni poetyckiej – we francuskiej krytyce tematycznej – Gaston Bachelard.
Historia literatury możliwa jest jako ujawnianie związku z pewnymi społecznymi formami rozwoju i jako wiedza o normie i niedoścignionym wzorze à o sposobie organizacji estetycznej (Marks).
Katullus