EWALUACJA W PROCESIE KSZTAŁCENIA
Ewaluacja to moda na nowe słowo. Pochodzi z języka angielskiego – evaluation – za sprawą wielu programów. W życiu codziennym nie spotykamy tego słowa.
Przez wiele lat publikacje pedagogiczne tłumaczyły to słowo jako „kontrola i ocena” i było to mylone z tym, co rozróżniamy dzisiaj.
Co innego jest ocenianie, a co innego ocena. Jak słyszymy to słowo, wydaje nam się, że nasz język stał się bardziej naukowy i z chęcią się tym słowem posługujemy.
A przecież e w a l u a c j a to nic innego, jak proces o c e n i a n i a.
Można jeszcze inaczej powiedzieć – ewaluacja , to proces zbierania danych i ich interpretacja, w celu podjęcia określonej decyzji.
Jeśli zechcemy dokładnie i przejrzyście określić proces o c e n i a n i a to wyszczególnimy:
- pomiar,
- osąd, porównanie ze wzorcem,
- decyzja
oraz ilustrujący ewaluację poniższy schemat, narysowany w kategoriach automatyki czyli sprzężenia zwrotnego, który tłumaczy, że mierzone są wartości na wyjściu, porównane z założonymi celami, które wypracowały sygnał regulacyjny i który tworzy nową, lepszą decyzję, podawaną do sygnału wejściowego.
Ten układ ma zdolności s a m o r e g u l a c j i.
Jakie są rodzaje e w a l u a c j i ?
Każda z nich może być;
· jednorazowa,
· ciągła.
Spróbuję podać przykłady ewaluacji w szkole.
1. Nauczyciele oceniają;
· pracę uczniów, wiedzę, umiejętności i postawy,
· stan wyposażenia pracowni,
· pracę dyrekcji,
· zaangażowanie rodziców w proces wychowania.
2. Administracja ocenia;
· pracę nauczyciela,
· pracę pozostałej administracji,
· stan wyposażenia,
· osiągnięcia uczniów.
3. Uczniowie oceniają;
· pracę nauczycieli,
· pracę administracji,
· swoich kolegów.
Jednak ta ewaluacja jest najmniej popularna i całkiem nieformalna. Cechą charakterystyczną ewaluacji w szkole jest to, że adresatem, podmiotem i wykonawcą jest ta sama osoba, czyli instytucja.
W przemyśle jest inaczej. Tam dokonywana jest dla klientów, w celu podwyższenia jakości tego, co przemysł robi.
Jak proces przeprowadzać ?
Zanim rozpoczniemy ewaluację np. w klasie – musimy postawić jeszcze przed procesem takie pytania;
- co będzie poddawane ewaluacji?,
- jaki jest cel?,
- kto chce znać wyniki?,
- kto będzie przeprowadzał ewaluację?,
- jakiego rodzaju informacje będą potrzebne?,
- jak będą zbierane informacje?
- jak będą rozpowszechniane wyniki? itp.
Kiedy już odpowiemy sobie na powyższe pytania, możemy scharakteryzować w skrócie proces. Pierwsze to:
P O M I A R – jest to pierwszy etap zbierania danych, informacji, a narzędzia nasze muszą mieć cechy;
- trafności – czyli czy dobraliśmy właściwe narzędzia,
- rzetelności – czy narzędzie jest o stałej wartości mierzenia,
- obiektywności – czy opinia dwóch ewaluatorów jest zgodna,
- praktyczności – czy ujawnia się prostota narzędzia.
Proces ten jest bardzo skomplikowany, bo nie ma uniwersalnego narzędzia pomiaru. Każdy może wybrać inne. Na przykład, jeśli chcemy się dowiedzieć czy uczeń uczy się w domu, możemy wybrać następujące narzędzia;
- ankietę, z odpowiednio dobranymi pytaniami,
- pracę domową – „jak spędzam czas po lekcjach?”,
- rozmowę z rodzicami,
- rozmowę z uczniami na lekcji.
Każde z tych narzędzi da nam odpowiedź na nasze pytanie. Będzie to pomiar, tylko nie będziemy pewni czyli jak wspomniałam przed chwilą;
- trafny,
- rzetelny,
- obiektywny,
- praktyczny.
Drugie to:
O S Ą D – jest to zebranie danych z pomiaru, które wymagają interpretacji. Ewaluator może zastosować różne jej formy. Na przykład zwaną - u p o r z ą d k o w a n i e;
- punkty, czyli skala liczbowa,
- klasy lub kategorie np. A,B,C,
- stopnie,
- skale binarne; np. – potrafi ,nie potrafi, zdał, nie zdał, znalazł, nie znalazł, obliczył, nie obliczył,
lub n i e u p o r z ą d k o w a n i e, czyli szacowanie jakościowe znane nam w formie - komentarza słownego.
Trzecie to:
D E C Y Z J A . Zbieranie danych i ich interpretacja służy w ewaluacji podjęciu decyzji. Nie można zapomnieć, że towarzyszą jej różne działania.
Dlatego tworzymy jej warianty, a potem decydujemy się na jeden z nich. Skutki niewłaściwego wyboru nie naprawią żadne metody. Należy pamiętać, że decydowanie jest zawsze nierozerwalnie związane z ;
- postrzeganiem zmysłowym - np. mniejszą karę wymierzymy uczniowi, który ma ładną buzię, jest schludnie ubrany, nie nosi kolczyków, itp.,
- emocjami – np. kiedy tego dnia jesteśmy radośni albo smutni, kiedy przyszły teść opowiada jaki to posag da córce ( dom, samochód, las).
Najlepsza recepta na podejmowanie decyzji to:
- mnożenie wariantów decyzyjnych,
- selekcjonowanie ich potem,
- podjęcie tej jednej, jedynej,
- nikt nie może podjąć ją za nas tzw. d e c y d e n t a.
Zauważmy, jak małe dziecko zdecydowanie podejmuje tę jedną, jedyną decyzję w sklepie zabawkowym, wybierając tego jednego, a nie innego misia czy lalkę. Natomiast osoba dorosła w salonie samochodowym tworzy sobie kilka wariantów decyzji np. z wyborem koloru, czy kobieta w sklepie z odzieżą z wyborem fasonu.
Znamienną rolę w ewaluacji w procesie kształcenia zajmuje – e w a l u a c j a u c z n i a - czyli ocenianie jego osiągnięć szkolnych. Należy tu zadać sobie pytanie – po co nauczyciel dokonuje ewaluacji ucznia?
A oto odpowiedzi;
- ponieważ stwarza motywację do uczenia się,
- daje informację zwrotną np. co uczeń umie, a co nie umie,
- dokonuje selekcji uczniów w klasie,
- potwierdza przejrzyście sukces lub niepowodzenia ucznia,
- zdobywa informacje dla samego siebie.
Jest to bardzo możliwe gdy nauczyciel sięgnie po wszystkie rodzaje ewaluacji, a to ;
- ewaluację diagnostyczną – informującą o zdolnościach uczniów,
- ewaluację formatywną – która informuje uczniów o poziomie zdobycia przez nich wiedzy,
- ewaluację sumaryczną – która dokonuje podsumowania całokształtu osiągnięć ucznia.
Chciałabym zwrócić uwagę na stosowanie ewaluacji d i a g n o s t y c z n e j , która może poinformować nas o wiedzy uczniów klas pierwszych technikum, na podbudowie szkoły zasadniczej, w zakresie wiedzy zawodowej z poszczególnych przedmiotów, mając na uwadze to, że przychodzą do nas absolwenci z różnych szkół zawodowych, o różnych specjalnościach, niekiedy daleko odbiegających od specjalności mechanicznej jaką jest obróbka skrawaniem, np. gazownik, elektryk samochodowy, itp. Wykorzystanie wtedy metody p o m i a r u, o s ą d u i właściwej d e c y z j i, o których wspomniałam na początku mego opracowania szkoleniowego, pozwoli nam dać satysfakcję, że dobrze przeprowadzamy metodę e w a l u a c j i
d i a g n o s t y c z n e j.
Ewaluację f o r m a t y w n ą, która informuje nas i uczniów o poziomie zdobytej wiedzy, dobrze jest przeprowadzić przy pomocy testów. Ale, żeby dobrze to wszystko udało się, nauczyciel musi ciągle testy standaryzować, czyli ulepszać je.
Na zakończenie chcę wspomnieć o e w a l u a c j i s u m a r y c z n e j, która sama w sobie musi posiadać bardzo dobry o s ą d o uczniu oraz podjęcie trafnej decyzji, żeby ustalić to, co zawsze budzi wiele kontrowersji, czyli stopień szkolny.
Myślę, że tym krótkim opracowaniem przybliżyłam Kolegom z zespołu przedmiotowego problem ewaluacji w szkole. Nie przybliżyłam treści o innych ewaluacjach, np. dotyczących form doskonalenia nauczycieli w naszym zespole, czy egzaminów z przygotowania zawodowego. Ostrożnie przewiduję, że zadanie takie chyba zostanie podjęte w naszym zespole w najbliższym czasie.
Literatura; Praca zbiorowa pod red. Elżbiety Gożlińskiej, „Reforma Kształcenia Zawodowego”
Artykuł przygotowany na spotkanie szkoleniowe zespołu przedmiotowego.
1
bioeco