ANNALES

   UNIVERSITATIS  MARIAE  CURIE-SKŁODOWSKA

LUBLIN - POLONIA

VOL.LVIIII, suppl. XIII, 84                                                 SECTIO D                                                                                                                                      2003

Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice.

Academy of Physical Education, Katowice

Grzegorz Grządziel, Zbigniew Borek, Władysław Mynarski

Effect of training loads on adaptation potential of organisms

of young volleyball players

Wpływ obciążeń treningowych

na potencjał adaptacyjny organizmów młodych siatkarzy

Wstęp

Obciążenia treningowe należą do najistotniejszych elementów warunkujących efektywność procesu szkolenia sportowego. Wyrażają wysiłek realizowany przez zawodnika zarówno w aspekcie fizycznym i psychicznym. Wysiłek wywołuje określone reakcje organizmu i powoduje liczne zmiany w szeregu jego funkcji. Jeżeli wysiłek jest adekwatny do osobniczych możliwości, dochodzi, dzięki różnym mechanizmom adaptacyjnym, do wzrostu odporności i wydolności organizmu. Młody organizm w procesie szkolenia sportowego musi być przygotowany do równoczesnego udziału w dwóch zasadniczych zadaniach; w procesie rozwoju i dojrzewania biologicznego oraz w przystosowaniu się do stosowanych obciążeń treningowych. W toku rozwoju, obok morfo-funkcjonalnego kształtowania się organizmu, zachodzi także podwyższanie się ogólnego poziomu jego możliwości adaptacyjnych. Między obciążeniami fizycznymi (treningowymi) a adaptacją istnieją określone związki. Jeden z nich mówi, że procesy przystosowawcze wyzwalane są tylko wtedy, gdy bodźce treningowe osiągają określoną wielkość w stosunku do aktualnego stanu wydolności zawodnika [Raczek 1986]. W treningu sportowym zmiany potencjału adaptacyjnego zawodników do podejmowania wysiłków fizycznych oceniane są na podstawie przyrostów poziomu ich zdolności motorycznych.

W teorii i praktyce sportu rzadko omawiane są zjawiska wpływu obciążeń treningowych na poziom zdolności motorycznych rozumianych w nowoczesnym ujęciu jako „kompleksy indywidualnych właściwości psychofizycznych /predyspozycji/ rozwijających się na podłożu wrodzonych zadatków genetycznych, które warunkują jakość przebiegu i efekt końcowy czynności ruchowej.” [Raczek i wsp. 2002]. Tak rozumiane zdolności dzieli się ogólnie na:

1.       Zdolności kondycyjne [energetyczne] – składają się na nie głównie predyspozycje energetyczno-funkcjonalne i morfo-strukuralne.

2.       Zdolności koordynacyjne [informacyjne ] tworzą je w przewadze predyspozycje neuro- sensoryczne i psychiczne.

W dotychczasowych badaniach prezentowano, z reguły oddzielnie, wpływ treningu na wymienione grupy zdolności. W tym doniesieniu postanowiono więc przeanalizować jak obciążenia treningowe wyrażone stażem zawodowym, ilością treningów i obozów sportowych wpływają na poziom zdolności motorycznych, kondycyjnych i koordynacyjnych na przykładzie młodych siatkarzy.

Wyniki badań mają dać odpowiedź na niżej postawione pytania:

1.       Jaka jest siła zależności pomiędzy obciążeniami treningowymi, a zdolnościami kondycyjnymi młodych siatkarzy?

2.       Jakie są współzależności pomiędzy obciążeniami fizycznymi,  a zdolnościami koordynacyjnymi badanych zawodników?

3.       Które z wymienionych grup zdolności motorycznych wykazują wyraźną adaptabilność (wytrenowalność)?

Materiał i metody

Badaniami objęto 304 siatkarzy w wieku 10 do 18 lat trenujących co najmniej 3 razy w tygodniu w klubach i szkołach (klasy sportowe) w województwie śląskim.

Na podstawie literatury dokonano doboru prób oceniających zdolności koordynacyjne [Raczek i wsp. 2002] (tab. 1). Próby diagnozujące zdolności kondycyjne (siłowo-szybko-ściowe i wytrzymałościowe) wybrano z zestawu podanego przez Grządziela i Ljacha [2000] (tab. 2).

Na podstawie dokumentacji trenerów ustalono staż treningowy, przeciętną ilość treningów oraz dni obozów sportowych w roku.

Do ustalenia współzależności pomiędzy przekaźnikami obciążeń treningowych i zmiennymi obrazującymi poziom zdolności kondycyjnych i koordynacyjnych młodych siatkarzy zastosowano współczynnik korelacji liniowej Pearsona.

Wyniki badań i dyskusja

Analiza korelacji pomiędzy obciążeniami treningowymi a zdolnościami koordynacyjnymi wykazała, że w większości przypadków występuje współzależność pomiędzy badanymi parametrami. [tabela 1]. Wyjątkiem jest zdolność zachowania równowagi ciała, która nie wykazuje związków ze stażem treningowym, ilością treningów a także dni obozów sportowych. Podobnie reaguje na obciążenia treningowe zdolność szybkiej reakcji, która nie koreluje ze stażem treningowym ani z ilością przebytych zgrupowań. Przyjmując, że staż treningowy może być głównym wyznacznikiem określającym podjęte obciążenia treningowe można powiedzieć, że z 7 badanych zdolności koordynacyjnych pięć wykazuje znaczącą adaptabilność (wytrenowalność). Jest to zgodne z wcześniejszymi obserwacjami [Prus, Mynarski 1998, Raczek i wsp. 2002].

Tabela 1. Współzależności pomiędzy obciążeniami treningowymi

a zdolnościami koordynacyjnymi

** korelacja jest istotna na poziomie 0,01

* korelacja jest istotna na poziomie 0,05

W wyniku analizy statycznej współzależności między zdolnościami kondycyjnymi, a obciążeniami treningowymi okazało się, że większość parametrów charakteryzujących poziom możliwości energetycznych wykazuje znamienną statystycznie współzależność ze wskaźnikami obciążeń treningowych (tab. 2). Jedynie zwinność, gibkość i czas biegu na 30 metrów koreluje z pojedynczymi wskaźnikami, pozostałe zdolności kondycyjne co najmniej z dwoma.

Reasumując uzyskane wyniki badań należy podkreślić, że z przyjętymi wskaźnikami obciążeń treningowych u młodych siatkarzy, silniej skorelowane są zdolności kondycyjne, co świadczy o ich wyraźnej podatności na trening (adaptabilność) w porównaniu ze zdolnościami koordynacyjnymi (niższe współczynniki korelacji). Jest to zgodne ze stanem wiedzy na ten temat (przegląd badań Prus, Szopa 1997). Uzyskane wyniki wskazują też być może, że kształtowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych w treningu młodych siatkarzy było zbyt słabo akcentowane. Takie postępowanie, w świetle aktualnych poglądów, jest błędne, gdyż odpowiedni potencjał koordynacyjny stanowi podstawę kształtowania techniki sportowej (przegląd koncepcji Raczek i wsp. 2002). Z tego względu podjęta problematyka wymaga dalszych pogłębionych badań.

Tabela 2. Współzależności pomiędzy obciążeniem treningowym, a zdolnościami kondycyjnymi