Zasady chowu bydła mlecznego w gospodarstwie ekologicznym
1. Dobór zwierząt i ras , wielkości stada
Dobór gatunków i ras zwierząt gospodarskich jest uzależniony od warunków lokalnych. Różnorodność zwierząt zapewnia również różnorodność produkcji roślinnej. Zwierzęta gospodarskie są z natury zwierzętami stadnymi i należy zapewnić im odpowiednie warunki behawioralne i zoohigeniczne. Oznacza to m.in. dostosowanie wielkości stada do wymagań gatunku (rasy) zwierząt, jak i możliwości produkcyjnych gospodarstwa.
Przy wyborze rasy bydła należy brać pod uwagę nie tylko wydajność mleczną, ale również takie cechy jak: długowieczność krów, czas użytkowania, wydajność życiową, odporność na mastitis, odporność na pasożyty, płodność, łatwość ocieleń, tempo brakowania krów oraz właściwości technologiczne uzyskiwanego mleka.
Rasa simentalska - typ użytkowy mięsno-mleczny dużego kalibru, o bardzo dobrym
umięśnieniu, wydajności mleka 4000-5000 kg rocznie, 4,2% tłuszczu,
3,5% białka. Masa ciała dorosłych krów wynosi 675 kg a wysokość w kłębie 136 cm.
Charakteryzuje się odpornością na choroby, długowiecznością i zdrowotnością wymienia.
Bydło rasy holsztyńsko-fryzyjskiej (hf) -jako wyspecjalizowana rasa mleczna, może
być hodowane w gospodarstwach ekologicznych posiadających paszę objęto- ściową dobrej
jakości, o wysokiej wartości pokarmowej. Możliwe jest wtedy uzy- skanie od krów tej rasy
wydajności przekraczającej 7000 kg mleka w ciągu roku.
W warunkach produkcji organicznej bardziej przydatne jest bydło rodzimych
ras, produkujące nie więcej niż 5-6 tys. kg mleka rocznie, najlepiej o kombinowa- nej
użytkowości.
Rasa czarno-biała (cb) - bydło tej rasy w wyniku krzyżowania i doskonalenia
bydła miejscowego z bydłem fryzyjskim uznane jest jako typ kombinowany, mlecz- no-
mięsny z podkreśleniem użytkowości mlecznej (wydajność 5000-6000 kg mle- ka/rok,
o zawartości 4% tłuszczu i 3,3% białka). Dorosłe krowy osiągają masę ciała 620 kg
i wysokość w kłębie 135 cm.
Rasy objęte programem ochrony zasobów genetyczny
Bydło polskie czerwone zaliczane do bydła prymitywnego to stare rodzime polskie rasy odznaczające się takimi jak doskonałe przystosowanie do trudnych warunków środowiska, niewybredność w doborze pasz, zdolność do ograniczania wydajności umożliwiająca przetrwanie sezonowych niedoborów paszowych, jak też dość szybkie regenerowanie utraconej kondycji, prezentuje typ użytkowy mleczno-mięsny o wydajności około 4000 kg mleka i zawartości 4,5% tłuszczu i 3,6% białka. Masa ciała dorosłej krowy wynosi około 500 kg
Rasa czerwono-biała (czb) - za polski wzorzec przyjmuje się typ mleczno-mięsny dużego kalibru (masa ciała dorosłych krów 650 kg), o zrównoważonych cechach mlecznych
i mięsnych (5000-5500 kg/rok, zawartość tłuszczu 4%, białka 3,3%). Wydajność rzeźna buhajków sięga 60% charakteryzuje się wyraźnie dwukierunkową użytkowością, jest dobrze przystosowane do utrzymania w gospodarstwach dysponujących trwałymi użytkami zielonymi; odznacza się dużą odpornością i zdrowotnością, długowiecznością, dobrą płodnością, lekkimi porodami i dobrym odchowem cieląt.
Wymogi wariantu:
• Minimalna liczba samic w stadzie: 4 krowy tej samej rasy zakwalifikowane do udziału w programie ochrony;
• Wpis krów do księgi zwierząt hodowlanych danej rasy;
• Prowadzenie kontroli użytkowości mlecznej i dokumentacji hodowlanej w stadzie;
• Realizacja programu hodowlanego ochrony zasobów genetycznych bydła danej rasy.
Proponowana płatność:
• Krowy wpisane do księgi i zakwalifikowane do udziału w programie ochrony:
- rasa polska czerwona, białogrzbieta - 1 150 PLN/szt.,
- rasa polska czerwono-biała - 920 PLN/szt., -rasa polska czarno-biała - 1 030 PLN/szt.
• Buhaje pochodzące z planowanych kojarzeń zakwalifikowane do udziału w programie ochrony:
- rasa polska czerwona, białogrzbieta - 2 300 PLN/szt.,
- rasa polska czerwono-biała - 1 840 PLN/szt.,
- rasa polska czarno-biała - 2 060 PLN/szt.
Wielkość i obrót stada
Przy obecnych relacjach cen środków produkcji do cen mleka, minimalna wielkość stada krów mlecznych powinna wynosić od około 15 do 30 krów. W warunkach produkcji ekologicznej optymalne jest utrzymywanie krów o wydajności w granicach 5000 - 7000 kg mleka rocznie. W zależności od warunków glebowo- klimatycznych, uzyskiwanych plonów, obsada na 1 ha użytków rolnych każdej z wyszczególnionych kategorii bydła nie powinna przekraczać wartości przedstawionych poniżej:
Chów zwierząt zapewnia utrzymanie równowagi paszowo - nawozowej i stanowi ogniwo w zamkniętym obiegu materii w gospodarstwie. Obsada zwierząt wynika z możliwości samozaopatrzenia w paszę oraz zapotrzebowania roślin uprawnych na składniki odżywcze. Wyważona obsada zwierząt należy do elementarnych zasad ekologicznych metod produkcji i jest regulowana dopuszczalną zawartością azotu, która nie może przekroczyć 170 kg/ha w łącznej ilości obornika zastosowanego w gospodarstwie w ciągu roku. W przeczeniu jest to 2 DJP/ha/rok. Jeżeli wystąpią nadwyżki obornika, to gospodarstwa produkujące metodą ekologiczną mogą współpracować z innymi gospodarstwami i przedsiębiorstwami w zakresie sprzedaży tych nadwyżek.
Podczas przestawiania gospodarstwa cała jego powierzchnia wykorzystywana do żywienia zwierząt musi spełniać zasady rolnictwa ekologicznego, a jeżeli zwierzęta gospodarskie mają być sprzedawane jako produkty ekologiczne muszą być chowane
Dopuszcza się jednak niektóre zabiegi hodowlane i produkcyjne związane z naruszaniem powłok ciała:
- trwałe znakowanie zwierząt, charakterystyczne dla gatunku (kolczyki, tatuaż, itp.) w stadach zarodowych - ale nie w chowie towarowym i amatorskim chowie zwierząt;
- kastrację starych rozpłodników wybrakowanych z hodowli (nie dotyczy drobiu);
- zakładanie kółek nosowych buhajkom przeznaczonym do hodowli.
Prowadzenie walk zwierząt, tresury, itp. jest w gospodarstwach ekologicznych niedopuszczalne. Nie oznacza to jednak, iż trzeba poniechać przyzwyczajania zwierząt do określonych schematów zachowań (przepędzanie na pastwisko, przyzwyczajenie do doju, nauczenie pracy w zaprzęgu, itp.).
2.Systemy utrzymania zwierząt
Produkcja zwierzęca metodami ekologicznymi wymaga nowego podejścia do technologii i systemów utrzymania krów. Niezbędne jest nowe spojrzenie na zoo- higienę z uwzględnieniem priorytetu kształtowania środowiska wnętrza budynków inwentarskich.
Ekologiczny budynek inwentarski ma zapewnić zwierzętom odpowiedni komfort bytowania (dobrostan) czyli warunki zapewniające im harmonijny rozwój (eli- minujący stres, ból i uszkodzenia ciała) bez szkody dla środowiska naturalnego.
Budynki dla bydła w gospodarstwach ekologicznych produkujących mleko lub mleko i żywiec wołowy
W zdecydowanej większości gospodarstw, preferowane jest utrzymanie na ściółce. Wg najnowszych przepisów Rady Unii Europejskiej, ekologiczna produkcja mleka wymaga utrzymania wolnostanowiskowego bydła. W świetle przepisów U.E. konieczne jest więc przejście z utrzymania uwięziowego na wolnostanowiskowe oraz z bezściołowego na ściołowe aby gospodarstwo można było uznać za produkujące metodami ekologicznymi.
W budynkach już istniejących prawo unijne przewiduje okres przejściowy, w którym dopuszczalne będzie utrzymanie była na uwięzi, upływający z dniem 31. grudnia 2010 r.
Utrzymanie wolnostanowiskowe ma wiele zalet w porównaniu z utrzymaniem na uwięzi. Pierwsza i najważniejsza, to zapewnienie korzystnych warunków bytowania zwierząt odpowiadających ich naturalnym potrzebom, a przede wszystkim swobody poruszania się, będącej jednym z podstawowych warunków komfortu bytowania i zdrowia.
Pomieszczenia dla cieląt i jałówek
Klatki indywidualne powinny być ustawiane w miejscach specjalnych i nie na przeciągu. Najlepiej, jeżeli zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie krów w oborze uwięziowej lub, w przypadku obór wolnostanowiskowych, w pobliżu hali udojowej.
Budki indywidualne i grupowe
Obiekty te służą do całorocznego utrzymania cieląt (w okresie odpajania mlekiem) na zewnątrz budynków inwentarskich.
Utrzymanie w budkach zapewnia czyste, świeże powietrze o małej zawartości pyłów i mikroorganizmów oraz szkodliwych domieszek gazowych, co skutkuje zmniejszeniem zachorowalności cieląt w porównaniu z utrzymaniem w budynku (Kaczor 1994). Utrzymanie stosuje się wyłącznie dla cieląt do 4. miesiąca życia i na ogół w gospodarstwach o większej skali produkcji, gdzie po odpojeniu mlekiem cielęta przemieszczane są do kojców grupowych.
Kojce grupowe
Ten system utrzymania przydatny jest w gospodarstwach większych. Zależnie od wielkości gospodarstwa, liczba zwierząt w kojcu grupowym może wynosić od 4. do 12 sztuk.
Przy utrzymaniu cieląt i młodzieży hodowlanej w kojcach grupowych na ściółce (element produkcji metodami ekologicznymi) wyróżnia się 3 typy kojców:
- z głęboką ściółką,
- z pochyłymi podłogami,
- z boksami legowiskowymi.
Budynki z głęboką ściółką są najprostszą formą utrzymania cieląt i młodego bydła. Przy niewielkich nakładach finansowych można na ten cel adaptować budynki o innym pierwotnym przeznaczeniu. Obornik z tych kojców usuwany jest 2-4 razy w ciągu roku, zależnie od obsady, rodzaju ściółki i głębokości kojca. Podstawową formą kojców z głęboką ściółką są kojce bez wydzielonej części karmowej.
Kojce grupowe z pochyłą podłogą dla cieląt i jałówek
W kojcach z pochyłą podłogą w strefie przebywania zwierząt wydzielony jest płaski
korytarz karmowo-gnojowy od strony żłobu.
Strefę legowiskową stanowi ścielona pochyła posadzka o spadku od 6 do 10% (8-10% dla
\ cieląt w wieku od 3. do 6. miesiąca życia, 6-8% dla jałówek) w kierunku korytarza karmowo-gnojowego z progiem o wysokości 20 cm (Kaczor, 2001). Usuwanie obornika poza kojec odbywa się za pomocą zgarniaka lub ciągnikowe- go spychacza czołowego. Zaletą tego typu kojców w porównaniu z utrzymaniem na głębokiej ściółce (do 3-4 kg/SD/dzień), zmniejszenie powierzchni kojca na 1 sztukę oraz poprawa higieny.
Kojce grupowe z boksami legowiskowymi
Odmianą utrzymania ściołowego są kojce grupowe z boksami legowiskowymi ścielonymi i z pełnym (bez rusztu) korytarzem karmowo-gnojowym. Zwierzęta mają tu duży komfort wypoczynku (każde ma wydzieloną powierzchnię do leże- nia - boks) oraz dobre warunki higieniczne.
Utrzymanie młodzieży hodowlanej w budynkach półotwartych
W budynkach półotwartych zwierzęta utrzymuje się luzem, bez uwięzi. W obiektach tego typu przynajmniej jedna ściana jest niezabudowana (budynki trójścienne).
- Budynki półotwarte nie posiadają ścian od strony odwietrznej, zamiast których stosuje się zasłony ruchome w okresie niekorzystnych warunków pogodowych (mrozy, silne wiatry, intensywne opady).
W systemie półotwartym można utrzymywać młodzież hodowlaną (w okresie po odpojeniu mlekiem do wysokiej cielności) na głębokiej ściółce i pochyłych podłogach. Podstawową zaletą półotwartego systemu utrzymania bydła jest niewielki nakład inwestycyjny, można bowiem adaptować do tego celu istniejące budynki
o innym pierwotnie przeznaczeniu tj. wiaty, stodoły, magazyny itp. W budynkach półotwartych dla młodzieży hodowlanej stosuje się normy powierzchni takie same jak w budynkach zamkniętych.
Pomieszczenia dla krów mlecznych
Problem warunków utrzymania krów mlecznych, a przede wszystkim komfortu na stanowiskach, ma zasadnicze znaczenie dla ich zdrowotności i produkcyjności. Warunki utrzymania w przypadku krów mlecznych mają kluczowe znaczenie z jeszcze jednego względu, a mianowicie w związku z produkcją mleka o wysokiej jakości higienicznej.
Stosowane są dwa systemy utrzymania krów mlecznych tj. uwięziowy i wolnostanowiskowy. Wg przepisów Unii Europejskiej utrzymanie uwięziowe powinno być stopniowo eliminowane. Ponieważ jednak w Polsce w większości gospodarstw stosowane jest utrzymanie na stanowiskach uwieziowych, ściołowych, ten system utrzymania, także należy uwzględnić w gospodar- stwach ekologicznych jako przejściowy, tym bardziej, że zezwalają na to przepisy unijne, dopuszczając utrzymanie uwięziowe w istniejących już obiektach do końca 2010
Utrzymanie wolnostanowiskowe krów mlecznych
Utrzymywanie wolnostanowiskowe ma wiele zalet w porównaniu z utrzymaniem na uwięzi: zmniejszone nakłady pracy na obsługę krów, lepsza jakość higieniczna mleka, korzystne warunki bytowania krów odpowiadające ich naturalnym potrzebom (swoboda poruszania się) i ułatwione wykrycie objawów rui u krów.
Obory wolnostanowiskowe, ze względu na rodzaj i sposób usytuowania legowiska w budynku, można podzielić następująco:
- obory boksowe,
- obory kombiboksowe,
- obory z głęboką ściółką,
- obory z pochyłą podłogą.
Spośród wymienionych rodzajów obór wolnostanowiskowych najlepszym rozwiązaniem dla krów wysoko wydajnych, są obory boksowe.
Utrzymywanie krów mlecznych na uwięzi
Jednym z najważniejszych problemów w oborze uwięziowej jest dobranie właściwych wymiarów stanowisk. Zdecydowanie najlepszym rozwiązaniem przy uwięziowym utrzymaniu krów jest stanowisko krótkie, pod warunkiem jednak prawidłowego wykonania wszystkich jego elementów i właściwej eksploatacji.
Właściwa konstrukcja stanowiska daje zwierzęciu możliwość nieograniczone- go dostępu do paszy i wody, a jednocześnie sprzyja utrzymaniu czystości na stanowisku. Wymaga to jednak zastosowania odpowiedniej uwięzi, najlepiej łańcuchowej typu „Grabner" lub „Bizon"
Mikroklimat pomieszczeń inwentarskich
Mikroklimat budynku współtworzy warunki bytowania zwierząt wpływające bezpośrednio na ich zdrowie i samopoczucie, a tym samym na produkcyjność.
Przydatność budynku pod względem warunków mikroklimatycznych określają głównie dwa parametry tj. temperatura i wilgotność powietrza, a te z kolei są uzależnione od użytych materiałów budowlanych, kubatury obiektu, wentylacji, obsady zwierząt, a także od temperatury na zewnątrz oraz siły i kierunku wiatrów.
Temperatura i wilgotność względna powietrza w budynkach inwentarskich za- leży od kategorii i wieku zwierząt:
Ruch powietrza w oborze powstaje na skutek działania wentylacji oraz jego przepływu przez otwarte wrota i okna (przeciągi), co jest związane z nasileniem wiatru na zewnątrz. W budynkach inwentarskich należy również brać pod uwagę prędkość ruchu powietrza, koncentrację szkodliwych domieszek gazowych, oświetlenie i natężenie hałasu. Czynniki te mogą współdecydować w istotny sposób o zdrowiu i produkcyjności zwierząt.
Wentylacja budynków dla bydła
Zadaniem wentylacji jest usuniecie na zewnątrz zużytego powietrza (w tym pary wodnej, szkodliwych gazów) a w lecie także nadmiaru ciepła i doprowadzenie świeżego powietrza.
Systemy wentylacji:
- grawitacyjna, (naturalna),
- mechaniczna (wymuszona).
W budynkach inwentarskich dla bydła stosuje się przeważnie wentylację grawitacyjną tańszą i bardziej trwałą niż mechaniczna (szybka korozja i niszczenie elementów metalowych na skutek działania agresywnego środowiska wnętrza budynku).
Ściany
Można wyróżnić ściany budynków bez osłon termicznych i ściany, które stanowią przegrody termiczne. Ściany powinny być też odporne na oddziaływanie środowiska wnętrza budynku o dużej wilgotności, a także na zawilgocenie spowodowane kondensacją pary wodnej. Przy doborze materiałów do ścian murowanych należy zwrócić uwagę na ich izolacyjność termiczną. Odpowiednie właściwości termiczne ścian uzyskuje się wykonując je jako warstwowe tj. złożone z dwóch warstw muru z wełną mineralną lub styropianem pomiędzy nimi. Można tu zastosować różne rodzaje cegły. Inny rodzaj ścian przydatnych we wszystkich typach budynków inwentarskich, to ściany z płyt żelbetowych. Stosowane są też ściany ze stalowych blach fałdowanych i roletowe zwane też kurtynowymi.
Podłogi
Podłoga, a szczególnie jej właściwości cieplne, ma duży wpływ na kształtowa- nie środowiska wewnętrznego w budynku inwentarskim. Dotyczy to przede wszystkim części legowiskowej. Niedopuszczalne jest aby posadzki na legowiskach zawierały jakiekolwiek elementy toksyczne, składniki o trwałym zapachu czy materiały brudzące zwierzęta. Nie można też używać materiałów, które mogłyby wchodzić w reakcje chemiczne z paszą i odchodami zwierząt. Podłoga powinna być ułożona na gruncie suchym, zagęszczonym.
Gospodarka odchodami
Zwierzęta oddziaływają na środowisko głównie poprzez wydaliny w postaci stałej, płynnej i gazowej.
Płyty obornikowe
Do obliczenia potrzebnej powierzchni płyty obornikowej należy znać: ilość produkowanego obornika, wysokość pryzmy, czas przechowywania obornika i okres magazynowania obornika. Na podstawie tych danych oblicza się niezbędną powierzchnię płyty obornikowej na 1 sztukę dużą(l DJP).
Zbiorniki na gnojówkę
Minimalny okres przechowywania odchodów płynnych wynosi 6 miesięcy. Ilość gnojówki w ciągu doby od 1. DJP przy utrzymaniu na płytkiej ściółce wynosi ok.
12 dm3 . Na podstawie tych danych można obliczyć niezbędną pojemność zbiornika na gnojówkę.
Wymagane wielkości płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową dla zwierząt utrzymywanych na ściółce według Dziennika Ustaw 2002,
nrl02,poz. 928:
- płyta obornikowa o powierzchni 3,5 m2/DJP
- zbiornik na gnojówkę i wodę gnojową o pojemności 3,0 m3/DJP.
3.Rozród w gospodarstwie ekologicznym.
Rozmnażanie zwierząt:
• Rozmnażanie zwierząt winno się odbywać metodami naturalnymi.
• Dopuszcza się stosowanie sztucznego unasiennienia.
• Pozostałe formy sztucznego wspomagania rozrodu, jak na przykład przenoszenie
zarodków, są zabronione.
Profilaktyka zdrowotna stada
Duże znaczenie dla zdrowotności i wydajności rozrodczej krów ma profilaktyka zdrowotna stada. Istnieją coraz liczniejsze dowody na to, że krowy z infekcjami gruczołu mlekowego są bardziej podatne na wczesną utratę ciąży z powodu naruszenia funkcji ciałka żółtego niż zwierzęta zdrowe.
Komfort bytowania zwierząt - dobrostan
Wydajność mleczna i rozrodcza krów zależy również od komfortu bytowania zwierząt określanego jako dobrostan. Aby zapewnić maksymalny komfort bytowania musimy zadbać o to, żeby krowy podczas jedzenia i doju mogły zająć wygodną pozycję stojąca, natomiast podczas przeżuwania i odpoczynku mogły wygodnie leżeć Ułatwia to dopływ krwi do wymion i stymuluje sekrecję mleka. Stres cieplny w okresie zasuszenia doprowadza do wydłużenia okresu międzyciążowego oraz zmniejszenia wydajności mlecznej w kolejnej laktacji.
4.Żywienie krów mlecznych w rolnictwie ekologicznym.
Bilansowanie dawek pokarmowych dla poszczególnych kategorii bydła, zgodnie z zapotrzebowaniem i założeniami żywienia ekologicznego
Prawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa dla krowy mlecznej powinna do- starczyć takich ilości energii, białka, składników mineralnych i witamin, które pokryjąjej zapotrzebowanie na te składniki, wynikające z masy ciała, stanu fizjologicznego oraz wydajności i składu mleka, przy uwzględnieniu tolerowanego w pierwszym okresie laktacji deficytu energii i białka poniżej optymalnego. Układając dawki pokarmowe dla krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych należy uwzględnić:
- pierwszy okres laktacji (do 12 tyg.)
- środkowy okres laktacji
- okres zasuszenia
- okres okołoporodowy.
Dawki pokarmowe dla jałówek hodowlanych ustala się w oparciu o zielonkę pastwiskową - w lecie i kiszonkę z trawy łąkowej i siano - w zimie.
Dawki pokarmowe dla cieląt powinny opierać się na mieszance treściwej skarmianej do woli i sianie łąkowym, a począwszy od 2 miesiąca życia można skarmiać zielonki, kiszonki z traw lub kukurydzy.
Zwierzęta po urodzeniu należy karmić mlekiem matki: okres karmienia cieląt powinien wynosić co najmniej 3 miesiące. Zabronione: stosowanie pasz zawierających GMO, antybiotyki, hormony.
Dozwolone komponenty mineralne, mikroelementy i witaminy
Minerały
Sód: nierafinowana sól morska, sól kamienna, siarczan sodu, węglan sodu, dwuwęglan sodu,
chlorek sodu.
Wapń: litothamion, skorupki zwierząt wodnych, węglan wapnia, mleczko wapienne,
glukonian wapnia.
Fosfor: strącony fosforan dwuwapniowy, odfluorowany fosforan dwuwapniowy,
odfluorowany fosforan jedno wapniowy.
Magnez: bezwodny tlenek magnezowy (magnezja), siarczan magnezu, chlorek magnezu,
węglan magnezu.
Siarka: siarczan sodu
Mikroelementy:
żelazo: węglan Selazawy, jednowodny siarczan Selazawy, tlenek Selazowy.
Jod: bezwodny jodek wapnia, sześciowodny jodek wapnia, jodek potasu.
Kobalt: siarczek kobaltawy jednowodny i/lub sześciowodny, zasadowy węglan kobaltu
(jednowodny).
Miedź: tlenek miedzi, zasadowy węglan miedzi (jednowodny), siarczan miedzi
(pięciowodny).
Mangan: węglan manganawy, tlenek manganawy i tlenek manganowy, siarczek manganawy
jedno- i/lub cztero wodny.
Cynk: węglan cynku, tlenek cynku, siarczan cynku.
Molibden: molibdenian amonowy, molibdenian sodowy.
Selen: selenian sodowy, selenin sodowy. Witaminy
- w pierwszym rzędzie zawarte w surowcach paszowych, lub
- w ostateczności syntetyczne, identyczne z naturalnymi, wyłącznie dla zwierząt monogastrycznych
Pasze objętościowe stosowane w gospodarstwach ekologicznych.
...
karolinakucinska12