RATOWNICTWO-CHEMICZNE.DOC

2

Spis Treści

I.  Wstęp

Chemia to jedna z intensywniej rozwijających się dziedzin nauki. Każdego roku naukowcy otrzymują około 300-tys. nowych związków chemicznych. Na co dzień mamy do czynienia bezpośrednio z około 70 tysiącami różnych rodzajów substancji. Obecnie liczba znanych związków węgla przekracza 8 mln, a oprócz tego jest jeszcze około 200 tys. związków nieorganicznych. Jednakże dokładne określenie ilości wszystkich związków chemicznych nie jest proste.

Największe zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, jak też środowiska naturalnego mogą wywołać awarie i katastrofy chemiczne. W Polsce są dziesiątki zakładów pracy, które wykorzystują w swoich procesach technologicznych substancje niebezpieczne dla całego ekosystemu. Obszar potencjalnego zagrożenia stanowi blisko ¼ terytorium naszego kraju (tj. ok. 80 tys. km2). Zagrożenia te potęgują zakłady chemiczne rozmieszczone na terenach przygranicznych w państwach sąsiednich. Znaczne zagrożenie stanowi przewóz substancji  chemicznych, a w tym toksycznych środków przemysłowych (TSP) transportem kolejowym oraz drogowym. Rocznie rejestruje się  kilkaset przypadków kolizji drogowych, w których uczestniczą pojazdy przewożące  materiały niebezpieczne. W ponad 80% dotyczą one transportu paliw płynnych. Potencjalnie możliwa jest jednak katastrofa z udziałem takich mediów jak chlor, amoniak, fosgen, dwutlenek siarki.

Nagłe przedostanie się do otoczenia większej ilości substancji toksycznych wywołuje lokalne zaburzenia funkcjonowania ekosystemu tj. wszystkich organizmów żywych, traktowanych łącznie z otaczającym  je środowiskiem. Podejmując interwencję ekologiczną powinniśmy mieć świadomość  znaczenia ponoszonego wysiłku i ryzyka dla stanu środowiska naturalnego człowieka.

Szybka i umiejętna akcja usuwania substancji niebezpiecznych łagodzi ich szkodliwe oddziaływanie i sprzyja szybkiemu przywróceniu pierwotnego stanu środowiska. Wchłoniecie cząstek chemicznych lub  olejowych przez organizm żywy powoduje jego chorobę, degradację lub śmierć. Możliwy jest też mechanizm przenoszenia skażenia. Bardzo często dochodzi bowiem do tzw. bioakumulacji, która polega na gromadzeniu się w organizmie żywym cząstek substancji zanieczyszczonej środowisko w stężeniu większym niż w otoczeniu.

Mają one z reguły właściwości toksyczne a  nierzadko rakotwórcze. Jeżeli organizm ten jest elementem łańcucha pokarmowego, możliwe jest przeniesienie zagrożenia  zdrowia lub życia na organizm ludzki.

Jak widać działania ratownicze podczas akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego nie tylko ograniczają się do ratowania życia  ludzkiego, ale i środowiska naturalnego, dzięki  któremu istoty ludzkie mogą prawidłowo funkcjonować.

Bezpieczne warunki pracy przy operowaniu niebezpiecznymi substancjami chemicznymi sprowadzić można do sformułowania treści, która wiąże się z zastosowaniem w praktyce przemysłowych odpowiednich, optymalnych rozwiązań technicznych, a także organizacyjnych na podstawie dotychczasowych doświadczeń, badań i analiz stanów zagrożenia. Szczególnie ważne jest stworzenie takich warunków w operacjach i procesach technologicznych w zakładach przemysłowych z zastosowaniem substancji i związków chemicznych, gdyż zagrożenie z tego wynikające jest niedoceniane, a nawet lekceważone co spowodowane jest brakiem elementów wiedzy z tego zakresu wśród pracowników. Może to w konsekwencji doprowadzić do bardzo negatywnych następstw w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi, czy też dla środowiska naturalnego.

Zagadnienia znajdujące się w tej pracy dają pogląd na podstawowe pojęcia, zasady bezpiecznej pracy związanej  z operowaniem substancjami chemicznymi w warunkach awaryjnych  i uczulić na podstawowe zagrożenia wynikające z kontaktu z pewnymi grupami niebezpiecznych związków chemicznych.

Działania interwencyjne w zakresie ratownictwa  w pierwszej kolejności zmierzają do ratowania zdrowia i życia ludzi, a następnie usuwania źródła zagrożenia i skutków zaistniałej awarii. Przy  działaniach tego rodzaju ratownik może mieć do czynienia z substancjami chemicznymi charakteryzującymi się różnym stanem skupienia , jak też o różnym działaniu na organizm ludzki i otoczenie, co się wiąże z zagrożeniem  toksycznym i pożarowo-wybuchowym.

Znajomość własności fizyko-chemicznych, w tym toksycznych i pożarowo-wybuchowych poszczególnych substancji, z którymi może mieć  styczność w akcjach ratowniczych ratownik-chemik jest dla bezpiecznego i sprawnego ich  przeprowadzenia dla niego samego, jak  i dla uczestników innych służb współdziałających, nieodzownym atrybutem działania. Posiadanie podstawowej wiedzy w tym zakresie pozwala na przygotowanie odpowiedniego działania  w zakresie:

·           odpowiedniego zabezpieczenia ratownika przed zagrożeniem wynikającym z obcowania z daną substancją,

·           podjęcia odpowiednich czynności zabezpieczenia ludzi strefą zagrożenia,

·           wyboru odpowiedniej do sytuacji techniki usuwania źródła zagrożenia w aspekcie własności fizyko-chemicznych,

·           usuwania skutków zaistniałych awarii,

·           wyboru metody pomiarowej skali zagrożenia z tytułu rozprzestrzeniania się zagrożenia.

II. Ogólne zasady prowadzenia akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego

1. Przyjęcie zgłoszenia, wstępne rozpoznanie i przygotowanie sprzętu.

2. Dojazd i ustawienie samochodów.

3. Podział terenu akcji na strefy.

4. Rozpoznanie.

5. Wyszukiwanie poszkodowanych, udzielanie pomocy przedlekarskiej i ewakuacja.

6. Ubezpieczenie przeciwpożarowe.

7. Zwalczanie chmur gazowych.

8. Zahamowanie lub zminimalizowanie wycieku.

9. Likwidacja, neutralizacja rozlewisk.

10. Dekontaminacja, złożenie i czyszczenie sprzętu.

11. Postępowanie z zebranymi materiałami niebezpiecznymi (na przykładzie mojego Rejonu).

2.1. Przyjęcie zgłoszenia, wstępne rozpoznanie i przygotowanie sprzętu.

              W ratownictwie chemicznym bardzo istotnym elementem jest dokładność, pełna informacja i odpowiednie przygotowanie. Dlatego dyspozytor przyjmujący zgłoszenie przeprowadza od razu (jeżeli jest to możliwe) wstępne rozpoznanie, starając się uzyskać jak najwięcej informacji o zaistniałym zdarzeniu.

              Jakie informacje powinien on uzyskać:

·        czy są osoby poszkodowane,

·        rodzaj środka transportu (gdy zdarzenie ma miejsce podczas przewozu)

·        występujące oznakowanie tabliczkowe (numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa i  numer rozpoznawczy substancji) i nalepkowe (rodzaj zagrożenia),

·        rodzaj i ilość przewożonej (transportowanej) substancji chemicznej,

·        w jakim terenie ma miejsce zdarzenie (teren zabudowany, leśny, autostrada, itp.),

·        lokalizacja ścieków wodnych,

·        ewentualne zjawiska występujące na miejscu (parowanie, pożar, zmiana koloru roślinności, itp,).

              Nie zawsze osoba zgłaszająca udzieli nam pełnej informacji, jeżeli będzie to przypadkowy przechodzień, starajmy się uzyskać informacje ukierunkowując go poprzez zadawanie

odpowiednich pytań, np. czy wydziela się jakiś obłok, jakiego koloru ?, czy usycha roślinność, żółknie, itp.?, proszę opisać widok wokół miejsca zdarzenia, itp.  Mając tę wiedzę, będziemy mogli precyzyjnie, lub w skrajnych przypadkach orientacyjnie określić rodzaj substancji, z którą możemy się zetknąć. Jest to bardzo ważne na etapie przygotowania sekcji do akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego.

              Obecnie większość jednostek, sprzęt i środki ma umieszczone w samochodzie.

W takiej sytuacji alternatywnych rozwiązań nie ma. Jednak w miarę wzrostu zaopatrzenia w sprzęt i środki będzie istniała możliwość dobrania odpowiedniego sprzętu do określonej substancji, np. zabrać odpowiednie ubrania gazoszczelne, węże tłoczne, neutralizatory,

sorbenty.

Jak z tego wynika - wyjazd do akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego nie jest wyjazdem na czas. Oczywiście ma on być sprawny i odpowiednio szybki, ale przede wszystkim bardzo dobrze przygotowany. Czas na poprawki, dowiezienie nie zabranego sprzętu, itp. nie będzie, albo będzie go zbyt mało.

2.2. Dojazd i ustawienie samochodów.

Istotnym elementem jest kierunek wiatru. Dlatego starajmy się dojeżdżać z wiatrem. Bierzmy pod uwagę rodzaj zagrożenia, które stwarza dana substancja. W  pewnych wypadkach (skrajnych), jeżeli okaże się to konieczne, musimy nadłożyć drogi - stosując objazdy, aby uniknąć wzmożonego zagrożenia. Rozwiązaniem jest też wyjazd do strefy niebezpiecznej w sprzęcie ochronnym tj. w aparatach ochrony dróg oddechowych. Zbliżając się do miejsca nie należy zbytnio "wzbudzać zainteresowania" ludzi. Oczywiście będzie to trudne, gdy w samochodach włączone są sygnały alarmowe świetlne i akustyczne. Ten aspekt naszego działania musimy rozstrzygnąć sami (czy np. wyłączyć sygnały przed bezpośrednim dojazdem do miejsca zdarzenia). Chodzi o ograniczenie możliwości powstania zatrucia chemicznego przy dużej liczbie gapiów. Dojeżdżając do miejsca zdarzenia bacznie obserwujmy wszystkie z nim związane oraz wypływającą lub rozlaną substancję niebezpieczną. Starajmy się przewidzieć ewentualny rozwój sytuacji (reguła 10 minut).

Bardzo ważnym elementem jest ustawienie pojazdów. Podczas tego manewru należy uwzględnić:

·        dobry i wygodny dostęp do sprzętu,

·        możliwość szybkiej ewakuacji w wypadku niekorzystnego rozwoju sytuacji,

·        ustawienie na wzniesieniu.

              Większość gazów i par TSP (Toksycznych Substancji Przemysłowych) ma dp l, a więc ścieli się po podłożu.

              Rozpatrywana jest też teoria, że po ustawieniu pojazdów, w wypadku, gdy ma...