Procedura zmiany Konstytucji w RP
Przez zmianę konstytucji rozumie się uchylenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub, tylko niektórym postanowieniom Konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla zmiany konstytucji trybie. Zmiana może mieć charakter całkowity (formalny- nowa konstytucja, materialny zmiana zasad naczelnych konstytucji) lub częściowy (nie obejmuje zasad naczelnych).
Gdy zmiana dotyczy rozdziałów I, II, XII, podmioty którym przysługuje prawo inicjatywy zmiany, mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z takim wnioskiem zgłaszają się do Marszałka Sejmu, który zarządza referendum w terminie do 60 dni od złożenia wniosku. W referendum zmiana konstytucji zostaje przyjęta gdy opowie się za nią większość głosujących.
Po uchwaleniu przez parlament, lub zatwierdzeniu w referendum Marszałek daje Prezydentowi ustawę do podpisu, Prezydent ma na to 21 dni i nie przysługuje mu weto. Po podpisaniu prezydent zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Stosowanie konstytucji (zasada konstytucjonalizmu – art. 8).
Będąc ustawą Konstytucja musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad. Stosowanie Konstytucji, to coś więcej niż jej przestrzeganie. Polega ono nie tylko na zakazie podejmowania działań czy unormowań sprzecznych z Konstytucją oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących realizacji postanowień Konstytucji. Stosowanie Konstytucji to także powoływanie norm i zasad Konstytucyjnych jako bezpośredniej podstawy dla działań, rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest to możliwe. Tym samym nowoczesne pojmowanie stosowania konstytucji odrzuca koncepcję pośredniczącej roli ustaw zwykłych (koncepcja ta traktuje Konstytucje jako akt adresowany przede wszystkim do ustawodawcy zwykłego, a więc parlamentu, a dopiero rozwinięcie postanowień konstytucyjnych w ustawach zwykłych pozwala na ich stosowanie przez inne organy i przez obywateli – konstytucja jest, więc stosowana za pośrednictwem ustaw).
Koncepcji tej przeciwstawiana jest zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji: w tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie w konkretnych sytuacjach zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania (rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych.
Bezpośrednie (samoistne) stosowanie konstytucji
1.Pjęcie stosowania konstytucji.
Stosowanie konstytucji jest to przyporządkowanie norm konstytucyjnych do indywidualnych przypadków.
2.Bezpośrednie (samoistne) stosowanie konstytucji.
Wyróżnia się bezpośrednie (samoistne) i pośrednie (niesamoistne) stosowanie konstytucji. Stosowanie bezpośrednie zachodzi gdy normy konstytucyjne obowiązują w obrocie prawnym wprost, tzn. bez konieczności rozwinięcia ich aktami niższego rzędu. Stosowanie pośrednie zachodzi gdy normy konstytucyjne wymagają rozwinięcia w akcie niższego rzędu.
Z postanowień konstytucyjnych daje się z reguły ustalić wprost krąg podmiotów zobowiązanych do bezpośredniego stosowania konstytucji. Zdarza się jednak że podmioty te wskazane są w sposób dorozumiany, a ich ostateczne ustalenie dokonywane jest przez orzecznictwo bądź doktrynę prawa. Istniejące w tym zakresie rozwiązania mieszczą się między dwoma skrajnymi modelami.
Model pierwszy- konstytucje stosują bezpośrednio jedynie parlament głowa państwa i rząd. Parlament czyni to realizując wszystkie swoje funkcje nie tylko wydając ustawy, może on ograniczać inne organy państwowe w stosowaniu konstytucji, takie ograniczenia może zawierać także sama konstytucja (zastrzegając pewne materie dla ustawy). W modelu tym nie ma możliwości bezpośredniego stosowania norm konstytucyjnych przez sądy, a jednostki nie mogą powoływać się na prawa konstytucyjne które nie zostały rozwinięte w ustawie. Istotną cechą tego modelu jest brak pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw. Model ten występował w okresie PRL.
Model drugi- cała konstytucja (lub przynajmniej jej część dotycząca praw jednostki) jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władz publicznych, które są nią związane. Jednostka może powoływać się wprost na normy konstytucji i dochodzić ich realizacji przed sądem. W systemie tym występuje pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa i instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej. Model ten został wprowadzony w Polsce już w okresie transformacji ustrojowej. W obecnej konstytucji sankcjonuje go art. 8 ust.2 „Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba że Konstytucja stanowi inaczej”.
Do sfery bezpośredniego stosowania zalicza się także współstosowanie konstytucji, polegające na równoczesnym stosowaniu norm konstytucji i norm ustawowych. Oznacza ono że podmiot stosujący prawo powinien uwzględniać nadrzędną moc prawną konstytucji i dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom które najlepiej realizują postanowienia konstytucji.
Nadrzędność konstytucji w systemie prawa w Polsce
Nadrzędna pozycja konstytucji w systemie prawa RP oznacza:
1. Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją.
Żadna norma prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z normami konstytucji. Odnosi się to zarówno do zgodności treści tych norm, jak i do prawidłowego ich uchwalenia w trybie przewidzianym w konstytucji.
2. Nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia Konstytucji.
Ponieważ Konstytucja zawiera jedynie normy o podstawowym charakterze, które wymagają rozwinięcia i konkretyzacji w aktach niższego rzędu, na organach prawotwórczych ciąży obowiązek wydania odpowiednich norm. (obowiązek ten ciąży nie tylko na podstawie bezpośredniego nakazu konstytucji, ale zawsze gdy wydanie aktu niższego rzędu okaże się konieczne dla realizacji postanowień konstytucji)
Nadrzędna pozycja konstytucji RP wynika z jej preambuły „my Naród Polski (...) ustanawiamy Konstytucje RP jako prawa podstawowe dla państwa” oraz z art.8. ust.1 „konstytucja jest najwyższym prawem RP”. Wynika ona również z zasady suwerenności narodu art.4 ust.1 „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”
3. Przysięgę na wierność Konstytucji składaną przez piastunów naczelnych organów państwowych. Np. art. 130 formułuje rotę przysięgi prezydenckiej.
Pojęcie i cechy ustawy.
I. Pojęcie
W sensie materialnym ustawa oznacza akt prawny zawierający normy abstrakcyjne i generalne ( bez względu na tryb uchwalenia).
W sensie formalnym oznacza akt prawny wydany w specjalnym trybie (niekoniecznie zawierającym normy abstrakcyjne i generalne).
Współcześnie do podstawowych cech ustawy zalicza się:
1) Najwyższą po Konstytucji moc prawną- wynika z niej obowiązek realizacji i zakaz naruszania konstytucji przez ustawę. Żaden akt podustawowy nie może być sprzeczny z ustawą, przy czym w razie kolizji ustawy z umową międzynarodową ratyfikowaną za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, pierwszeństwo ma umowa. Z tego że konstytucja stanowi podstawę obowiązywania ustaw, nie wynika to iż mają one charakter jedynie wykonawczy, względem niej, gdyż oprócz dyrektyw nakazujących wydanie pewnych ustaw, konstytucja zawiera także dyrektywy pozostawiające ustawodawcy szeroką swobodę.
2) Zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu- zgodnie z tą zasadą ustawę może uchwalić jedynie parlament. Nawet jeżeli w niektórych krajach istnieją akty prawne o mocy równej ustawie, to nie noszą one jej nazwy. W Polsce są wydawane przez Prezydenta Rozporządzenia z mocą ustawy ale tylko w wypadkach określonych w konstytucji. Zasada ta nie wyklucza możliwości istnienia delegacji ustawodawczej (czyli przekazania przez parlament innemu organowi do stanowienia norm prawnych mogących zmieniać zawieszać ustawy, lub regulować nowe materie), w Polsce delegacja tak nie występuje.
3) Specjalna procedura uchwalania- określona w trybie ustawodawczym (inicjatywa ustawodawcza, postępowanie w parlamencie, podpisanie lub promulgacja ustawy, ogłoszenie)
4) Charakter ogólny- Ustawy są zasadniczo aktami o charakterze ogólnym, jednak istnieją wyjątki od tej zasady (np. budżet). W różnych krajach istnieją różne podejścia co do zakresu treści ustawy. Konstytucja RP nie określa w sposób konkretny materii podlegających normowaniu w ustawach. Można jednak stwierdzić że ustawodawca:
-może regulować każde zagadnienie jeżeli nie zabrania mu tego konstytucja (zakazy takie zawierają np. art.61,lub 112, przekazujące regulacje określonych materii wyłącznie do regulaminu parlamentarnego)
-powinien regulować ustawą kwestie które nakazuje mu konstytucja
-powinien regulować ustawą sprawy zastrzeżone dla regulacji ustawowej (budżet, status jednostki w państwie, podstawowe kompetencje zasady organizacji i funkcjonowania organów władzy)
-powinien regulować ustawą sprawy, które wcześniej uregulowała inna ustawa
Ustawodawcy przyznaje się szeroko rozumianą swobodę w ustalaniu treści ustawy, ponosi on jednak za nią odpowiedzialność polityczną
Pojęcie i cechy rozporządzenia.
Rozporządzenie to akt prawny pochodzący od władzy wykonawczej, który służy realizacji norm ustawowych i powinien zawierać normy powszechnie obowiązujące.
Konstytucja wymienia organy upoważnione do wydawania rozporządzeń, są nimi:
-Prezydent RP
-Rada Ministrów
-Premier
-Ministrowie
-przewodniczący komitetów określonych w ustawach
-Krajowa Rada Radiofonii i telewizji
-rozporządzenia są aktami powszechnie obowiązującymi,
-w hierarchii źródeł prawa są za ustawami i mają wobec nich charakter wykonawczy. (a więc normy rozporządzeń mają uzupełniać system powszechnie obowiązujących norm)
-rozporządzenia są wydawana tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie, upoważnienie to ma charakter:
a) szczegółowo podmiotowy- wskazuje organ który może lub musi wydać rozp.
b) szczegółowo przedmiotowy- treść rozporządzenia musi dotyczyć tej samej problematyki i musi zmierzać do realizacji tych samych zadań co przepisy ustawy
c) szczegółowo treściowy- zawiera wytyczne co do treści rozporządzenia
Rozporządzenia są ogłaszane w tym samym organie publikacyjnym co ustawy którym służą
Zamknięty system źródeł prawa w Konstytucji RP
Źródłem prawa jest akt ustanawiający normy prawa obowiązującego.
Konstytucja RP przewiduje dwa rodzaje źródeł prawa, są to:
-źródła prawa powszechnie obowiązującego
-źródła prawa wewnętrznie obowiązującego
W art..87 Konstytucja formułuje zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do źródeł prawa powszechnie obowiązującego (czyli mogącego wiązać wszystkie podmioty w państwie)
Zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego ma dualistyczny charakter:
a) w aspekcie przedmiotowym- zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego oznacza że konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący formy aktów, w jakich mogą być zawierane akty prawa powszechnie obowiązującego. Ustawy zwykłe nie mogą rozszerzać źródeł prawa powszechnego o akty niewymienione w konstytucji.
W art. 87 konstytucja wymienia następujące źródła prawa powszechnie obowiązującego:
-konstytucja (charakter samoistny)
-ustawa (charakter samoistny)
-Ratyfikowane umowy międzynarodowe
-rozporządzenia (mają charakter wykonawczy)
-akty prawa miejscowego (mają charakter wykonawczy)
Oprócz nich konstytucja wymienia także inne akty w których mogą być stanowione akty prawa powszechnie obowiązującego, należą do nich: rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy (wydawane w stanie wojennym gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie), a także przepisy stanowione przez organizacje międzynarodową.
b) w aspekcie podmiotowym – zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego oznacza, że konstytucja w sposób wyczerpujący wymieniła organy upoważnione do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego.
Te podmioty to:
-na poziomie konstytucji, parlament w specjalnej procedurze (art. 235K)
-na poziomie ustawy, parlament (a w sytacji nadzwyczajnej (art. 234) prezydenta poprzez rozporządzenia z mocą ustawy)
-rozporządzenia, prezydent, RM, premier, ministrowie, przewodniczący komitetów określonych w ustawach, KRRiT.
-akty prawa miejscowego, organy samorządu terytorialnego, oraz terenowe organy administracji rządowej
Źródła prawa powszechnie obowiązujące.
Do systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego zgodnie z konstytucja należą:
Zgodnie z art. 87
-konstytucja
-ustawy
-ratyfikowane umowy międzynarodowe
-rozporządzenia
-akty prawa miejscowego
Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny, co znaczy że podmiot upoważniony do ich wydania wydaje je w ramach swojej kompetencji bez dodatkowego upoważnienia. Rozporządzenia i akty prawa miejscowego mają charakter wykonawczy względem ustaw, tzn. mogą być wydane tylko na podstawie upoważnienia (szczegółowego: podmiotowego ,treściowego i przedmiotowego) zawartego w ustawie.
Inne przepisy konstytucyjne do tego systemu zaliczają:
-rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy (art. 235) wydawane w stanie wojennym gdy sejm nie może się zebrać)
-przepisy stanowione przez organizacje międzynarodową do której należy Polska, jeżeli umowa międzynarodowa konstytuująca tą organizacje przewiduje taką skuteczność tych przepisów w prawie wewnętrznym.
System ten ma charakter zamknięty, co znaczy że źródłami prawa powszechnie obowiązującego nie mogą być inne akty prawne.
Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego
Przepisy wewnętrznie obowiązujące- to akty normatywne obowiązujące wyłącznie jednostki, które są organizacyjnie podległe organowi wydającemu dany akt.
Do źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego Konstytucja RP zalicza (art. 93):
-uchwały RM
-zarządzenia Prezesa RM oraz poszczególnych ministrów.
W przeciwieństwie do systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego system źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego nie został zamknięty, więc do źródeł tego prawa należą także akty wydawane przez organy państwowe, a nie wymienione w Konstytucji (system źródeł prawa wewnętrznego mogą poszerzać ustawy zwykłe).
Akty prawa wewnętrznego muszą odpowiadać następującym wymogom:
-mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi je wydającemu
-mogą obowiązywać tylko te jednostki, więc nie mogą być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych, oraz innych podmiotów,
-mogą być wydane tylko na podstawie ustawy, która musi określać kompetencje danego organu do wydania aktu prawa wewnętrznego.
Akty prawa wewnętrznego mogą stanowić wszelkie organy państwowe lub samorządowe, w wymaganej formie, ale tylko pod adresem podmiotów i jednostek będących im organizacyjnie podległym.
Umowy międzynarodowe w polskim porządku prawnym
W rozumieniu ustawy o umowach międzynarodowych z 14.04.2000 roku, umowa międzynarodowa to porozumienie między RP, a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, bez względu na to czy jest zawierane w jednym dokumencie czy w większej liczbie, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu, czy też odpowiedniego ministra.
Ustawa dzieli umowy na podlegające ratyfikacji, zatwierdzeniu, lub wiążące państwo w inny sposób uznany w prawie międzynarodowym
Konstytucja z 1997 roku do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczyła tylko ratyfikowane umowy międzynarodowe(art..87).
Podzieliła je na dwa rodzaje:
-umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie przyjętej w trybie normalnym (art.89), szczególnym (art.90.ust2.), bądź za zgodą w referendum (art.90.ust.3)
-umowy dal których ratyfikacji nie ma wymogu uzyskania takiej zgody.
Konstytucja (art.89) wskazuje kiedy ratyfikacja i wypowiedzenie umowy wymaga zgody wyrażonej w ustawie.
Jest tak gdy umowa dotyczy:
1)pokoju, sojuszu, układów politycznych i wojskowych,
2)wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, określonych w konstytucji
3)członkostwa RP w organizacji międzynarodowej,
4)znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
5)spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy.
Zgodnie z konstytucją ratyfikowane umowy narodowe po ich ogłoszeniu stają się częścią porządku prawnego RP (normy zawarte w rat, umowach stają się normami wewnętrznymi. powszechnie obowiązującymi)
Pozostałe umowy, czyli te którymi RP związała się bez ratyfikacji, nie mają charakteru powszechnie obowiązującego.
W porządku prawnym moc prawna umów ratyfikowanych za zgodą w ustawie lub referendum jest niższa niż konstytucji, ale umowy te stoją w hierarchii wyżej niż ustawy.
Umowy ratyfikowane bez zgody ustawy, czy referendum mają moc niższą od ustaw, ale wyższą od rozporządzenia.
Zwyczaj międzynarodowy i zasady ogólne prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym
Konstytucja nie określa wyraźnie miejsca zwyczaju międzynarodowego i zasad ogólnych prawa międzynarodowego w polskim systemie prawnym, w miarę precyzyjnie reguluje jedynie rangę umów międzynarodowych.
Art.9 konstytucji stanowi, że RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Z artykułu tego wynika ciążący na organach prawodawczych obowiązek, aby tworzone przez nie prawo było zgodne z prawem międzynarodowym (do którego oprócz umów, zalicza się także zwyczaj i zasady ogólne prawa międzynarodowego), z tego artykuły wynika też obowiązek przestrzegania przez wszystkie organy RP norm prawa międzynarodowego. W ten sposób normy zwyczaju międzynarodowego i zasad ogólnych prawa międzynarodowego stają się normami prawa wewnętrznego o charakterze powszechnie obowiązującym.
Konstytucja nie wskazuje jakie miejsce w hierarchii systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego zajmują zwyczaju i zasady ogólnych, uznaje się że normy te stoją ponad ustawami i poniżej konstytucji, zajmują więc miejsce równorzędne umowom międzynarodowym ratyfikowanym za zgodą wyrażoną w ustawie lub referendum.
Akty prawa miejscowego
Konstytucja uznaje akty prawa miejscowego za źródła prawa powszechnie obowiązującego.
Akty prawa miejscowego charakteryzują się tym że :
-są ustanawiane przez organy samorządu terytorialnego, oraz terenowe organy administracji rządowej
-obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły
-wydawane są na podstawie i w granicach upoważnienia zawartego w ustawie
Upoważnienie może mieć charakter:
-szczególny- określa organ właściwy do wydania aktu, zakres spraw przekazanych do uregulowania, oraz wytyczne co do treści aktu.
-generalny-określają organ właściwy do wydania aktu, oraz przesłanki.
Z art. 94 Konstytucji RP wynika podział aktów prawa miejscowego na:
1)Akty organów samorządu terytorialnego
Do których zaliczamy
-przepisy porządkowe i przepisy gminne wydane w drodze uchwał rady gminy
-przepisy porządkowe wydane przez wójta gminy w drodze zarządzenia
-akty prawa miejscowego wydawane przez Radę powiatu (np. przepisy porządkowe.)
-akty prawa miejscowego wydane przez Sejmik Wojewódzki.
2)Akty wojewodów i organów administracji niezespolonej.
W województwie wojewoda i organy administracji niezespolonej na podstawie i w granicach upoważnienia zawartego w ustawie, stanowią akty prawa miejscowego, obowiązujące w całym województwie lub jego części. Akty te ogłaszane są w wojewódzkim dzienniku urzędowym i wchodzą w życie po 14 dniach od ogłoszenia, chyba że ustawa czy też sam przepis prawa miejscowego stanowi inaczej.
Wojewoda może też wydawać rozporządzenia porządkowe w dwóch przypadkach:
-gdy rozporządenie dotyczy materii nie objętych regulacją ustaw, albo innych przepisów powszechnie obowiązujących.
-gdy jest ono niezbędne dla ochrony życia, zdrowia, mienia, zapewnienia porządku
Wchodzą one w życie z chwilą ogłoszenia.
Kontrola konstytucyjności prawa - pojęcie i rodzaje.
Podstawowa funkcja- orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:
Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Skoro ratyfikowane umowy międzynarodowe zostały zaliczone do powszechnie obowiązujących źr...
paula99741