Wielkanoc - historia, zwyczaje.pdf - HISTORIE - MARRYied

Wielkanoc

W I E L K A N O C

Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijaństwa obchodzonym na

pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, rozpoczyna je Środa Popielcowa 40

dniowym okresem Wielkiego Postu. Wielkanoc poprzedzona jest Wielkim Tygodniem,

rozpoczyna go Niedziela Palmowa, obchodzona na pamiątkę uroczystego wjazdu Jezusa

do Jerozolimy. Wielki Tydzień to czas zadumy nad męką i śmiercią Jezusa Chrystusa. W

Wielki Czwartek odbyła się ostatnia wieczerza Jezusa z Apostołami, oraz ustanowienie

Najświętszego Sakramentu, przeistoczenie chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa. Na

znak miłości i jedności z ludźmi Jezus przybrał postać sługi i umył nogi Apostołom. W tym

dniu odprawia się tylko jedną mszę z udziałem wszystkich kapłanów, jest to msza

Wieczerzy Pańskiej, która rozpoczyna trzydniową uroczystość tzw. Tridum Paschalne.

Pan Jezus w postaci Najświętszego Sakramentu, zostaje przeniesiony do kaplicy

adoracji,tzw. ciemnicy. Milkną dzwony, gaśnie wieczna lampka przy tabernakulum,

zdejmuje się obrusy z ołtarza. Cały Kościół pogrąża się w smutku wyrażając ból w związku

z cierpieniem i męką krzyżową, na którą wydano Chrystusa. Przed południem w katedrach

biskupi świecą oleje, potrzebne przy udzielaniu sakramentu chorych, chrztu,

bierzmowania. Wielki Piątek to dzień upamiętniający sąd, mękę i śmierć Chrystusa Wierni

ograniczają przyjmowanie pokarmów- poszczą. Tego dnia nie odprawia się mszy.

Wieczorem kapłani w czerwonych szatach przypominających o ofierze krwi, klękają lub

padają na twarz i modlą się w milczeniu, po czym rozpoczyna się Liturgia Słowa, Wierni

słuchają opisu sądu i męki z Ewangelii św. Jana (J18,1-19,42). Następnie jest adoracja

krzyża, który po odsłonięciu ukazuje nam ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa. Wierni

podchodzą do krzyża, przyklękają i po przez symboliczny pocałunek wyrażają osobiste

przyjęcie zbawienia, odkupienia grzechów przez Chrystusa. Jezus został ukrzyżowany i

zmarł prawdopodobnie około godz. 15 na skalistym wzgórzu koło Jerozolimy zwanym

„Miejscem Czaszki” inaczej-„Golgota” Łaciński odpowiednik „Calvaria”. W Kościołach po

zakończeniu adoracji Najświętszy Sakrament przeniesiony zostaje do miejsca tzw. Grobu

Pańskiego, przed którym każdy odbywa krótką osobistą modlitwę, czasem czuwając całą

noc. Godzina zmartwychwstania Chrystusa pozostaje Bożą tajemnicą. Prawdo podobnie

miało to miejsce bardzo wczesnym rankiem. W Wielką Sobotę rano zanosi się do

poświęcenia jajka i chleb (z czasem dokładano, baranka, masło, mięso, ciasto). W Sobotę

wieczorem przed kościołami dokonywany jest obrzęd poświecenia ognia i wody-

rozpoczyna się Wigilia Paschalna. Od poświęconego ognia zapala się dużą świecę, tzw.

Paschał oznaczający osobę Chrystusa, czyli Światłości Świata. Kapłani świecą wodę

przeznaczoną do Sakramentu Chrztu, itp. W Niedzielę rano odbywa się Rezurekcja,

uroczysta Msza Św. z procesją, na pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Jest to

jedna z głównych prawd wiary chrześcijańskiej, znakiem zwycięstwa nad śmiercią i

zapowiedzią przyszłego zmartwychwstania wszystkich wiernych. Po Rezurekcji

ogłoszeniem światu, że Jezus Chrystus Zmartwychwstał, wierni rozpoczynają w domach

uroczyste śniadanie poprzedzone modlitwą, złożeniem życzeń i dzieleniem poświęconym

pokarmem. Spożywanie poświeconych pokarmów to symbol wiecznego życia, jakie daje

Zmartwychwstały Jezus Chrystus tym, co w Niego wierzą i wypełniają przykazania Boże!.

NIEDZIELA PALMOWA

Niedziela Palmowa, zwana też w niektórych regionach kraju Kwietną, Różdżkową,

Strona 1

Wielkanoc

Wierzbną, rozpoczyna Wielki Tydzień.

W liturgii kościoła katolickiego jest ona pamiątką wjazdu Chrystusa do Jerozolimy-dokąd

przybył wraz z uczniami na wiosenne Święto Paschy. Do dziś w tym dniu powszechnie

święci się palmy, na pamiątkę gałęzi palmowych, które witający lud rzucał przed Jezusem

wjeżdżającym na ośle do miasta. Palma to symbol męczeńskiej śmierci, ale i triumfu

Jezusa (w ikonografii z palmą przedstawiani są również święci męczennicy).

Święcenie palm to najważniejsza uroczystość Niedzieli Palmowej. Zwyczaj ten został

wprowadzony do liturgii kościoła katolickiego w XI w. Polskie palmy to wiązanki gałęzi

wierzby z pąkami, zwanymi baziami, kotkami, baźkami, bagniątkami, kocankami.

Wierzba w tradycji ludowej od dawna pojmowana była jako nosicielka życia,

odradzającego się kosmosu, życia na wiosnę. Ponieważ drzewo to rośnie w każdych

niemal warunkach, najwcześniej okrywa się zielenią i nawet miotła z wierzbowych witek

wypuszcza na wiosnę pączki i listki, to kwitnące wierzbowe gałęzie doskonale nadają się

do wiosennych celebracji życia. Przystraja się je-w zależności od regionu-barwinkiem,

trzciną, bukszpanem, gałązkami borówki, mirtem, tatarakiem, barwnymi trawami,

suszonymi lub bibułowymi kwiatami, wstążkami. Palma może się też składać z samych

wierzbowych witek. Dodatki i przystrojenia nie mają szczególnego znaczenia, są

dekoracją.

Te wierzbowe witki, przystrojone lub nie, na pamiątkę palm symbolizujących

zmartwychwstanie, odrodzenie życia, są następnie uroczyście święcone w kościołach:

...do świątyń gronem wszystkim

idą młodzi, idą starzy

różdżką wierzby z młodym listkiem

niosą święcić do ołtarzy...

Poświęcenie palmy potęgowało, przypisywane jej od dawna dobroczynne własności,

nabywała przez to wielkiej mocy.

W Polsce środkowej i wschodniej, zaraz po wyjściu z kościoła, młodzież uderzała się

palmami. Pierwotnie bowiem wierzono, że uderzenie kogoś przekazuje żywotność i

witalność zielonej gałązki, zabezpiecza od choroby, zapewnia zdrowie, bogactwo, itp. U

Lasowiaków po powrocie z kościoła kropi się całą zagrodę palmą zamoczoną w święconej

wodzie-wszystkie budynki na zewnątrz i w środku, każdy kąt, krowy, a nawet wodę w

studni.

Poświeconą palmę przechowywano najczęściej za świętymi obrazami, czy w świętym

kącie, ale również w wazonie na parapecie, w szafie, w kredensie, w komorze, czy na

strychu.

Palmie wielkanocnej przypisywane były liczne niezwykłe właściwości. Miała, np.

znaczenie lecznicze-po powrocie z kościoła z poświęconą palmą lud wiejski połykał baźki,

żeby uchronić się przed bólem gardła na cały przyszły rok (stosowano je również wtedy,

gdy gardło już bolało). Łykano też w obawie, że kto w niedzielę kwietną bagniątka

palmowego nie połknie, to już zbawienia nie otrzymał. Rośliny z poświęconej palmy

wykruszano też do leczniczych naparów, aby zwiększyć ich skuteczność.

Poświęcone palmy miały zastosowanie w wielu dziedzinach życia gospodarskiego,

wierzono w ich funkcje ochronne. Wystawiona w czasie burzy w oknie, zatknięta na polu,

miała chronić przed piorunem, pożarem. Wierzono, że może przepędzić burzę, ochroni

Strona 2

Wielkanoc

przed gradobiciem, czy też inną klęską żywiołową. Z wyjętych z palmy wierzbowych witek

robiono też krzyżyki, które zatykano w czterech rogach pól-miały je chronić i powodować

obfitość urodzaju.

Wykorzystywano również palmy do zabiegów magicznych związanych z zapewnieniem

urodzaju. Powszechnym zwyczajem było dodawanie poświęconych baźków do ziarna

przeznaczonego do siewu oraz do przeznaczonych do sadzenia ziemniaków, aby lepiej

obrodziły. Wierzono również, że obfite plony zapewni podłożenie kawałka palmy pod

pierwszą zaoraną skibę.

Gospodynie w Polsce środkowej i południowej uderzały palmą krowy, aby były tłuste i

okrągłe jak bazie, miały ładną sierść i dawały dużo mleka. Bydło uderzano po grzbiecie

palmą również wtedy, gdy po raz pierwszy w roku wypędzano je na pastwisko-miało to

uchronić zwierzęta przed chorobami, urokami i wszelkim nieszczęściem. Trochę roślin z

palmy wielkanocnej wykruszano też w dniu św. Rocha (16 sierpnia) do poświęconego

kadzidła, którym następnie okadzano bydło.

Palemki wkładano też do pszczelich uli-na Kaszubach i Pomorzu, do gniazd gęsi-na

Pomorzu, wplatano w rybackie sieci-na Kaszubach.

Obecnie większość z tych zwyczajów już nie występuje i choć dzisiejsza palma

wielkanocna nadal zawiera w sobie niezwykły ładunek symboliczny, to najczęściej nie jest

on przez nikogo przeżywany.

Współcześnie niemal w całej Polsce popularne są tzw. palmy wileńskie. Mają one formę

różnego rodzaju pałek, zrobionych z poprzeplatanych ze sobą barwionych kłosów zbóż,

traw oraz kolorowych suszonych kwiatów.

Natomiast dwa regiony w Polsce słyną z wysokich, często kilkumetrowych palm: Kurpie i

Podhale. Palmy kurpiowskie wyglądają jak kolorowe słupy-na całej długości są ozdobione

zielenią i bibułkowymi kwiatami. Palmy na południu Polski to pęki długich wierzbowych,

wiklinowych lub leszczynowych prętów, które w kilku miejscach są przewiązane

szpagatem lub giętką wicią wierzbową. Zwieńczenie stanowi wielki pióropusz z

wierzbowych bazi, bukszpanu, sztucznych kwiatów i kolorowych wstążek. Najpiękniejsze

palmy zakupują muzea regionalne lub też wstawia się je do kościołów na okres

świąteczny.

WIELKI TYDZIEŃ

Wielki Tydzień – ostatni okres Wielkiego Postu – rozpoczyna Niedziela Palmowa,

obchodzona na pamiątkę uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy. W liturgii Wielki

Tydzień to czas zadumy nad męką i śmiercią Jezusa.

W Wielki Czwartek wspomina się ostatnią wieczerzę Chrystusa z apostołami, podczas

której został ustanowiony Najświętszy Sakrament – dokonało się symboliczne

przeistoczenie chleba i wina w ciało i krew Chrystusa. W tym dniu w Kościele katolickim

odprawia się tylko jedną mszę św. z udziałem wszystkich kapłanów. Jest to Msza

Wieczerzy Pańskiej, która rozpoczyna trzydniową uroczystość – triduum paschalne.

Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do kaplicy adoracji, tzw. ciemnicy. Milkną

dzwony, kościoły pogrążają się w ciszy.

Wielki Piątek przeznaczony jest na cichą modlitwę, rozważanie i czuwanie. Po południu

odbywa się Nabożeństwo Męki Pańskiej, podczas którego czytany jest opis męki i śmierci

Chrystusa z Ewangelii św. Jana, jedynego apostoła, który pozostał pod krzyżem Jezusa

aż do jego śmierci. Potem wierni oddają cześć krzyżowi. W czasie adoracji krzyża

śpiewane są pieśni pasyjne. Wierni zaczynają czuwanie, które kończy się w Wielką

Strona 3

Wielkanoc

Sobotę.

W Wielką Sobotę, przed południem, zanosi się do poświęcenia pokarmy. W sobotę

wieczorem przed kościołami dokonywany jest obrzęd poświęcenia ognia i wody,

rozpoczyna się Wigilia Paschalna. Od poświęconego ognia zapala się Paschał,

oznaczający osobę Chrystusa. Tego dnia kapłani święcą również wodę przeznaczoną do

sakramentu chrztu.

W Niedzielę Wielkanocną z samego rana odbywa się rezurekcja z uroczystą procesją z

Najświętszym Sakramentem. Wierni trzykrotnie obchodzą kościół. Procesji towarzyszy

bicie dzwonów. Po rezurekcji w domach rozpoczyna się uroczyste śniadanie poprzedzone

złożeniem sobie życzeń i dzieleniem się poświęconym jajkiem. Spożywanie poświęconych

pokarmów to symbol wiecznego życia, jakie daje zmartwychwstały Jezus.

WIELKI PIĄTEK

Wierzono, że tego dnia przed wschodem słońca woda w potokach i rzekach ma

właściwości uzdrawiające, dlatego myto się w nich bardzo porządnie, wierząc, że to

uchroni przed chorobą przez cały rok. Ten dzień uważano za niezwykle czarodziejski,

dlatego gospodarze sadzili wtedy nowe drzewka owocowe. Zrobione tego dnia masło

przechowywano przez cały rok jako lek na rany.

WIELKANOCNE SYMBOLE

Palmy wielkanocne

Palma wielkanocna to nie tylko akcent zdobniczy kojarzący się ze świętami -

przypisywano jej bowiem ogromną moc magiczną, a dzięki swemu działaniu była „dobra

na wszystko".

Najkorzystniejsze było działanie palm wykonanych z gałązek młodej wierzby, ustrojonych

kwiatami, ziołami, kłosami. Wierzbę nazywano rośliną „miłująca życie", jej żywotność i siła

napawały optymizmem, więc w symboliczny sposób starano się przekazać jej energię

ludziom i zwierzętom. Wierzba jako pierwsza wypuszcza wiosną pączki, rośnie szybciej

niż inne krzewy, a w dodatku potrafi się rozwijać nawet w złych warunkach. Zapędzano

więc pod nią zwierzęta, by przejęły choć trochę jej płodności.

Po poświęceniu palmy w kościele wracano z nią uroczyście do domu, a tam uderzano lub

dotykano się palmą, by przekazać sobie nawzajem jej moc. Dziewczętom palmowe

smagnięcia miały dodawać urody, chłopcom - dzielności i siły. Wymawiano przy tym

formułkę: „Nie ja biję, wierzba bije", aby przypadkiem ktoś nie zechciał odpłacić

smagającemu za zbyt bolesne „życzenia". Gospodarz uderzał palmą trzy razy w każdy

węgieł domu - miało go to uchronić od biedy. Aby uchronić się przed bólami gardła,

połykano bazie; chroniło to też od uroku i wzmacniało ciało. Poświęconą palmę zatykano

za święty obraz, gdzie czuwała nad domem aż do następnej Wielkanocy. Chroniła

gospodarstwo od pioruna i pożaru, osłaniała zasiewy przed złą pogodą, a ludzi i zwierzęta

przed chorobami. Ustawiona w czasie burzy przy kominie zagradzała błyskawicom drogę

do domu.

Krowy wypędzane po raz pierwszy wiosną na pastwisko gładzono palmami po karkach,

Strona 4

Wielkanoc

błogosławiąc je w ten sposób i „czarując", by się dobrze chowały.

Z gałązek wyciągniętych z palm wykonywano malutkie krzyżyki, które wtykano w pierwszą

bruzdę podczas orki.

Gałązka z palmy włożona do ula chroniła pszczoły i pomagała im zebrać dużo miodu oraz

zdrowo się rozmnażać.

Rybacy wplatali wierzbową gałązkę z palmy w swoje sieci, aby czarownice nie zabierały

im połowu.

Jeżeli udało się wykonać długą palmę (u Kurpiów sięgały nawet do siedmiu metrów),

wróżyło to długie i szczęśliwe życie temu, kto ją zrobił, a jego dzieciom przynosiło wysoki

wzrost i dobre zdrowie. Im piękniej przystrojona była palma, tym dzieci miały być

ładniejsze.

Wierzono też, że w Niedzielę Palmową ziemia otwiera się i ukazuje zakopane skarby.

Niestety, na zbyt krótko, by ludzie zdołali je wydobyć.

Palmy wielkanocne

Palma to symbol czci, hołdu i pokoju. Dla ludzi Wschodu palma, szczególnie daktylowa,

jest symbolem najbardziej znaczącym ze wszystkich drzew. Ma też duże znaczenie

gospodarcze.

Jeden ze starobabilońskich hymnów wylicza 360 sposobów wykorzystania palmy.

Wszystko, co rodzi to drzewo: owoce, liście, a nawet sok, jest dla człowieka bardzo

pożyteczne, a swoją wysokością i wiekiem palma przewyższa go (może rosnąć nawet 300

lat).

Jest w niej majestat. Korzenie zapuszcza głęboko w ziemię, a wierzchołek wystawia na

działanie żaru słonecznego nieba. W Arabii, Afryce i w Polinezji palma symbolizuje

drzewo życia. Grecy uważali ją za symbol światłości. Podczas igrzysk sportowych, zanim

głowy zwycięzców ozdobił laur, otrzymywali oni gałązkę palmową. Druga Księga

Machabejska (14,4) wspomina, że w taki właśnie sposób okazywano cześć władcom,

których życzliwość chciano sobie pozyskać.

U Żydów gałązka palmy wchodziła w skład świątecznego bukietu, zwanego Lulaw. Składał

się on z gałązek mirtu, wierzby i cytryny. Lulaw używany był do machania, gdy śpiewano

Hallel podczas żydowskiego święta Namiotów. Miało to symbolizować władzę Boga nad

całym światem.

Poświęcone palmy przechowuje się w domach, zatyka się je w sieni albo w izbie,

zazwyczaj za święty obraz lub za krzyż. Wisząc tak, palmy jakby zaglądają świętym w

oczy. Zdobi się nimi mieszkania, aby zapewnić sobie Boże błogosławieństwo.

Palmy mają chronić domostwa, pola i zagrody przed ogniem i przed wszelkiego rodzaju

złem. Palmy nie wolno wyrzucić na śmietnik; trzeba ją spalić. Popiół używany w środę

popielcową do posypania głów pochodzi właśnie ze spalonych zeszłorocznych palm.

Palma wielkanocna miała chronić ludzi, zwierzęta, domy i pola przed czarami, ogniem i

Strona 5

Wielkanoc - historia, zwyczaje.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: