oświecenie.doc

Temat: Kiedy rozum nie śpi... Światopogląd człowieka oświeconego - wprowadzenie do epoki

Etap I:

1)     Prowadzący inicjuje rozmowę na temat oświecenia. Prosi uczniów o zgłaszanie skojarzeń i podanie synonimów do wyrazu: oświecenie.

2)     Prowadzący proponuje, aby uczniowie skonfrontowali własne skojarzenia z definicją „oświecenie” zaproponowaną przez Immanuela Kanta:

„Oświecenie to wyjście człowieka ze stanu małoletniości, w której był zatrzymany z własnej winy.(...)Powiemy, że człowiek pozostaje w stanie małoletniości z własnej winy, jeśli przyczyną tego stanu nie jest niedostatek rozumu, ale brak decyzji i uwagi, aby się nim posługiwać bez czyjegokolwiek kierownictwa. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swoim własnym rozumem! Oto dewiza Oświecenia.”

Każdy uczeń otrzymuje tekst, wkleja do zeszytu. Uczniowie wspólnie interpretują wywód myśliciela.

Etap II:

Dalszy ciąg lekcji prowadzony jest w formie podającej. W czasie wykładu prowadzącego uczniowie sporządzają notatkę z lekcji, dotyczącą oświecenia. Prowadzący kolejno omawia:

1)     Oświecenie to epoka historyczno - literacka, która w Europie rozwijała się od końca wieku XVII do początku wieku XVII. Nadrzędną myślą filozoficzną oświecenia było propagowanie nowych tendencji umysłowych. Twórcy epoki dążyli do pełnego, rozumowego i doświadczalnego poznawania otaczającego świata i zjawisk.

2)     Chronologia epoki na świecie.

- na świecie od 1680 r. -koniec wieku 17 do początku wieku 19.

3)     Chronologia epoki w Polsce.

- od lat 40, wieku 18 do początku 19 wieku -182 r. ballady i romanse.

3 fazy:

- wczesna 1740 - 1764 r. (okres saski, przedstanisławowski)

- dojrzała 1764 - 1795 (okres stanisławowski)

- schyłkowa - 1795 - 1822

4) Rozumienie nazwy: oświecenie:

- Oświecenie to nazwa okresu w dziejach kultury europejskiej, którego początek przypada na koniec XVII, a schyłek sięga początku XIX stulecia. Nazwa ta po raz pierwszy została użyta w Niemczech (Aufklarung) w XVIII w.. Mianem Oświecenia określamy także ogół prądów filozoficznych, artystycznych, społecznych i politycznych

- „wiek rozumu” w Anglii (omówienie zagadnienia), (narysowac słoneczko) - kładziono nacisk na światłe nauczanie, rozum za źródło poznania, dochodzenia do prawdy, pochwała rozumu, dzięki rozumowi człowiek istnieje

- „wiek filozofów” i wiek „oświeconych” we Francji:

·         Poglądy filozoficzne:

1)     Rene Descartes - filozof, francuski matematyk i fizyk

-„Cogito ergo sum” - „Myślę, więc jestem” - to jest argument, który Kartezjusz odkrył przez powątpiewanie o wszelkich świadectwach zmysłów. Gdyby mnie nie było, nie myślałbym, ale jestem i mam zdolność do myślenia.

2)     John Locke „tabula rasa” - „czysta karta” „niezapisana tablica” - wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia, umysł pozbawiony doświadczenia jest czysty, jest czystą kartą, jest niezapisany , człowiek zaraz po narodzinach jest czystą kartą, ma świeży umysł, zdolny do przyjmowania wiedzy, ma możliwość doświadczania przy pomocy zmysłów. Człowiek to karta, która stale jest zapisywana w ciągu zycia. Jedynie umysł dziecka jest niczym nieskażony, nietknięty doświadczeniem

3)     Immanuela Kant - „sapere aude” (z łac. miej odwagę posługiwać się własną mądrością) – łacińska sentencja autorstwa Horacego (Epistulae 1,2), która w całości brzmiała: Dimidium facti, qui bene coepit, habet, sapere aude, incipe[1]. W liście do przyjaciela Maximusa Lolliusa, poeta daje rady - wszystkie zaczerpnięte z filozofii (aurea mediocritas) złotego wieku. Między nimi jest także zaproszenie do postanowienia żeby być mądrym (v.40) i poświęceniu się studiom (nauce) i cnocie. Wiecie co to znaczy, bo przeczyta iście fragment „co to jest oświecenie”

4)     Oświeceniowe „-izmy”: racjonalizm - pogląd mówiący o tym, że tylko rozum umożliwia poznanie prawdy, jest jedyną drogą do prawdy, podstawa oświeceniowej umysłowości, rozwiązań należy szukać przy pomocy rozumu. Rozum powinien wieźć prym w indywidualnym poznawaniu świata (Kartezjusz Spinoza Leibniz).

- empiryzm - pogląd odbiegający od racjonalizmu, przeciwny, zakłada, ze doświadczenie jest źródłem poznania ludzkiego. Człowiek poznaje dzięki zmysłom, został obdarzony zmysłami i dzięki nim ma możliwość poznawania otaczającego świata. Ważne są doznania, bodźce zmysłowe i odczucia ( Francis Bacon, J. Locke, George Berkeley, David Hume),

- sensualizm - podstawowym źródłem doświadczenia ludzkiego są wrażenia, dostarczane ludzkiemu umysłowi przez zmysły, a narzędzie weryfikującym poznanie jest rozum, sensus - zmysł, wiemy tyle - ile doświadczamy,( Locke, Hume) Locke - „nie ma niczego w umysle, co nie istniałoby w zmysłach”

- deizm - postawa zapoczątkowana w Anglii w XVII wieku, według jej zwolenników Bóg był Najwyższą Istotą, jako stwórca świata. Stworzenie świata nastąpiło przez akt kreacji. bóg tylko stworzyła świat i nie posiada żadnej mocy ani siły ingerowania w życie ludzi i świat materialny. Deiści manifestowali racjonalne i empiryczne podejście do rzeczywistości. Odrzucali boskość Chrystusa.

- ateizm - pogląd wykluczający istnienie Boga i jakiejkolwiek siły nadprzyrodzonej, jako zdolnych do stworzenia świata i sprawowania kontroli nad tym,

- utylitaryzm - pogląd wywodzący się z Francji i Anglii - propagowanie odpowiednich wzorców osobowych, modelu i stylu życia oraz hierarchii wartości, mających na celu dobro ogółu, w literaturze najsilniej ujawniał się w klasycyzmie, społeczna użyteczność, dobre to, co użyteczne, powszechne, ponadczasowe, SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI UMYSŁU, ZMYSŁÓ I UNIWERSALNE

- libertynizm  - POSZUKIWANIE ŹRÓDEŁ SZCZĘŚCIA PRZEZ JEDNOSTKĘ, W PROCESIE POZNANIA NIE MA ŻADNYCH OGRANICZEŃ, nurt z Francji, odrzucano niektóre normy moralne i religijne

4)     Kultura oświecenia w Polsce - ważne wydarzenia:

- powstanie Teatru Narodowego (1765)- z inicjatywy króla powstaje pierwszy w dziejach Polski teatr publiczny, początkowo siedzibą instytucji był budynek Operalni, po dworskim teatrze Sasów - przejęto całe wyposażenie, później pałac Radziwiłłów, a w 1779 r wzniesiono nowy gmach, w sztukach idealizowano postaci, Zorce i postawy oświeceniowe, propagowano je, ośmieszano ideały sarmackie i ich zachowani, dramatopisarze: F. Bohomolec - małżeństwo z kalendarza, W. Bogusławski - krakowiacy, F. Zabłocki - fircyk w zalotach

- Collegium Nobilium - elitarna szkoła srednia dla młodzieży, powst w 1740 r., z inicjatywy St. Konarskiego, początek reorganizacji szkolnictwa, systemu oświaty, nacisk na naukę języków nowożytnych, zasad etycznych i obyczajowych, przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym,

- „obiady czwartkowe” - salon literacki, powst. na przełomie 1771/1772 r. inicjatorem był król St. August, zapraszał na zamek grono wybranych osób, literatów, malarzy, działaczy, elity twórcze, na wzór paryskich salonów literackich, latem w Łazienkach, rozmawiano o sztuce, nauce, kulturze

- mecenat kulturalny - opieka króla nad artystami, literatami, malarzami, pisarzami, twórcami ówczesnej epoki, roztaczana przez osoby prywatne, rodziny szlacheckie i króla

- Szkoła Rycerska - Akademia Szlacheckiego Korpusu Kadeckiego - 1765 r - dla uboższej młodzieży szlacheckiej, przygotowanie do służby wojskowej i zadań cywilnych

- Komisja Edukacji Narodowej - 14.10.1773 r. po kasacji zakonu jezuickiego powstała nowa sieć szkół, nowe nauczanie i wychowanie młodych ludzi na patriotów, w duchu oświeceniowym

- czasopisma - „Monitor” „Zabawy przyjemne i pożyteczne”

5) Ważne wydarzenia historyczne:

- 1764 - 1759 panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego,

- 1772r - kasacja zakonu jezuitów,

- 1788 r. - 1792 Sejm Wielki

- 1791 r. - uchwalenie Konstytucji 3 Maja,

- 1772 r., 1793 r., 1795 r., - rozbiory Polski

  7) Oświecenie w literaturze polskiej:

a) Jedna epoka - trzy nurty:

- klasycyzm,

- sentymentalizm,

- rokoko

b) Znani twórcy literatury polskiej:

- Ignacy Krasicki - klasycyzm i racjonalizm („Myszeidos”, „Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki”- powieść utopijna, „Pan Podstoli”, „Bajki i przypowieści”, „Satyry”, „Monachomachia”, „Antymonachomachia”, „Wojna chocimska”)

- Franciszek Karpiński - poezja sentymentalna, sielanki („Laura i Filon”, Do Justyny”, „Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta”, „Bóg się rodzi”, „Kidy ranne wstają zorze”)

- Stanisław Trembecki - klasycyzm i rokoko („Oda nie do druku”, „Powązki”, „Sofijówka”, „Balon”)

- Adam Naruszewicz - klasycyzm, ody („Reduty”, „Chudy literat”)

- Julian Ursyn Niemcewicz - utwory polityczne, komedia „Powrót posła”

- Stanisław Staszic - publicysta, „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (...)”, „Przestrogi dla Polski”

- Hugo Kołłątaj - publicystyka