ANTOLOGIA POEZJI POLSKO-ŁACIŃSKIEJ 1470-1543
(Pogrubione i podkreślone nazwisko oznacza poetę, którego utwory nas obowiązują- bez pogrubienia oznacza, że nie obowiązują nas jego utwory)
WSTĘP - ANTONINA JELICZ:
XV wiek przynosi do piśmiennictwa polskiego zmiany. Oczywiście nadal przeważają teksty o charakterze średniowiecznym, tradycyjnym, ale obok nich "wyrastają" nowe, w których dostrzegamy zmianę dotychczasowej funkcji słowa pisanego.
Funkcje literatury średniowiecznej:
· przekaz zasad wiary;
· pouczanie w kwestiach religijnych i moralnych;
· kreowanie odbiorców poprzez ukazanie znakomitych exemplów (Exemplum, także egzemplum (łac. przykład) - średniowieczna forma literacka przywołująca pewne przeszłe zdarzenie o charakterze fikcyjnym lub autentycznym w celu przekonania odbiorców o prawdziwości jakiejś sprawy. Egzempla spisywano w zbiory dla wykorzystywania ich przez kaznodziejów do wzbogacania kazań. Jednym z bardziej znanych autorów takich zbiorów był Jacques de Vitry.
Charakterystycznymi cechami tej formy jest alegoryczne przedstawienie omawianej kwestii w ramach narracji przedstawiającej określone wydarzenie, po którym następuje moralizatorskie objaśnienie wcześniejszego opowiadania. Podobne do exemplum cechy wykazuje przypowieść. Zasadniczą cechą rozróżniającą te dwa gatunki jest stosunek części moralizatorskiej do narracji. W wypadku przypowieści wykładnia moralizatorska jest trwale związana z opowieścią. W wypadku exemplum stanowi element w jawny sposób dodany do opowieści. Realizowane jest to przez dodanie morału do wcześniej odrębnie funkcjonującej historii lub przez nadanie wydarzeniom zaskakującej interpretacji moralnej – nieoczywistej, sprzecznej z wcześniejszymi interpretacjami lub w inny sposób zaskakującej.
Formę tę wykorzystał Geoffrey Chaucer w swoich Opowieściach kanterberyjskich. W Polsce były one uprawiane m.in. przez Michała z Kleparza, Jakuba z Paradyża, Mikołaja z Błonia i Wincentego Kadłubka.
Nazwę exemplum nosi także retoryczny środek stylistyczny o wyżej opisanych cechach będący częścią innej, większej wypowiedzi, najczęściej kazania - wikipedia) dając im obszerne wskazówki w zakresie życia codziennego;
· upamiętnienie ważnych wydarzeń historycznych, dzieje ojczyzny- poprzez spiwanie przez kronikarzy.
Anonimowość literatury średniowiecznej, np. "Kronika polska" Galla Anonima. Autorzy bardzo rzadko zawierali w treści swojego dzieła własne imię, nie mówiąc już o innych własnych danych.
Prekursorzy humanizmu np., Kallimach czy Celtis odcinali się od tradycji średniowiecznych, które dla były nich "okresem ciemnoty i barbarzyństwa", odwracając się ku starożytnym twórcom, ideom.
Humanizm karoliński, IX wiek, państwo Karola Wielkiego;
Humanizm francuski: wiek XII; Bernard z Chartres- "ludzie współcześni są jak karły o słabym wzroku, które mogą zobaczyć więcej stając na barkach "gigantów"(czyli starożytnych)"; rozwój zainteresowania filozofią (platonizm, arystotelizm), dziełami antycznymi.
Polska w XII wieku a humanizm. Oczywiście naszą ojczyznę w XII wieku jeszcze nie ogarnęła "fala mody, zainteresowania" humanizmem. Jednak już w tych czasach działały wyjątki- jednostki znające antyk, jego główne dzieła (głównie autorów rzymskich). Należy do nich zaliczyć Wincentego Kadłubka. Polska przez swoją trudną sytuację polityczną nie miała gruntu, na którym mógłby się rozwijać nurt myśli humanistycznej. Dlatego dopiero dwa wieki później na naszych terenach renesansowe przemiany przyjmują się i zaczynają powoli rozwijać się.
Polska w XV wieku
lata '30- Jan z Ludziska- entuzjasta humanizmu renesansowego odznacza się znajomością cycerońskiej łaciny.
połowa XVwieku- profesor Jan Dąbrówka (Uniwersytet Krakowski) dba o studiowanie dzieł autorów klasycznych (np. Horacy, Wergiliusz, Owidiusz); poza tym ten sam pan profesor komentuje Kronikę Kadłubka; kanon lektur uniwersyteckich zostaje wzbogacony o wiele innych dzieł poetyki dwunastowiecznej, np. Aleksandra Villa Dei
Uniwersytet Krakowski zyskuje sławę w Europie. Istnienie na nim dwóch faz humanizmu- średniowiecznego i renesansowego powoduje dalszy rozwój tego prądu umysłowego. Wykłada np. Wojciech z Brudzewa- mistrz Kopernika. Czytano klasyków, rozwijała się scholastyka.
Patrycjat krakowski kształtuje się środowisko elity mieszczańskiej bogatej, wykształconej, do której najszybciej docierają nowe mody literackie i nowe formy życia. Patrycjat w dużej mierze niemiecki, staje się bardzo przedsiębiorczy (interesy handlowe) o pozycji silnej i zarazem znaczącej. Często osoby z tej grupy piastują na dworze, mają wysokie stopnie naukowe. Organizują uczty na wzór tych starożytnych, urządzają sympozjony naukowo- literackie- ówczesny snobizm, lans.
Na tych zebraniach ludzie, którzy prezentowali swoją twórczość- a w dużej mierze była to poezja- stworzyli wspomnianą wcześniej nową funkcję słowa pisanego. Twórczość ma dostarczać przede wszystkim przyjemność intelektualno-artystyczną. Poezja rozrywką ludzi wykształconych, narzędziem wypowiedzi subiektywnej autora. Celem nowej poezji uczonej było naśladowanie wzorów antycznych, upodobnianie gdzie się da do utworów rzymskich (miara metryczna, czy akcesoria starożytności- jak np. Kallimach "Arabskie pachnidła Sylwii pachną w rzeczywistości Tibullusem" :/ )
Sztafaż mitologiczny: przystosowanie pojęć chrześcijańskich obcych kulturze rzymskiej, do nazewnictwa starożytnego; bezpośrednia interwencja bóstw w sprawy ludzi; Mieszano terminologię chrześcijańską z pogańską; Orkus= piekło
Piśmiennictwo średniowieczne w Polsce powstawało w języku łacińskim (język szkoły, dokumentu, Kościoła, inteligencji Europy). Dzieła polskie miały szanse na rozgłos w Europie jedynie wtedy, gdy były spisane w jęz. łacińskim.
Grzegorz z Sanoka
jeden z pierwszych Polaków, piszących poezję w latach '70; syn mieszczański; studiował w Krakowie a potem w Niemczech; doradca króla Władysława III Warneńczyka; król Kazimierz nadał mu arcybiskupstwo lwowskie; znał Kallimacha
Kallimach
ur. w 1437r w San Gimignano; członek Akademii Rzymskiej; w 1468r. oskarżony o uknucie spisku na życie papieża Pawła II (Akademia zgromadzeniem młodych humanistów, śniących utopijne sny o przywróceniu republiki rzymskiej, wrogich papiestwu i jego tradycjom; nie jesteśmy jednak stwierdzić, czy był winny czy nie) zbiegł z Rzymu i po dłuugiej podrózy osiadł się w Polsce, dodał do swojego przydomka Experiens; napisał biografię Grzegorza z Sanoka- wyraz hołdu i wdzięczności dla swojego opiekuna, który nie wydał Kallimacha sejmowi, sprzeciwił się temu i dalej się opiekował poetą.Wzorem poetów starożytnych Kallimach zaciera wszelkie ślady, kreując jakby pod jgo imieniem kryło się kilka osób. Utwory Kallimacha skierowane do jego kochanki- Fanni- pierwsza poezja erotyczna w Polsce tego rodzaju. Po śmierci Pawła II Kallimach przeniósł się do Krakowa. Tam szybko staje się znanym poetą, zostaje wychowawcą synów królewskich. Fannię zastępuje Drusilla, a Drusillę zastąpi Roksana, córka garncarza, (Kallimach przez to napisze wiersz pochwalny dla tego rzemiosła).
W następnym stuleciu bardziej mu pamiętano działalność polityczną niż literacką, pomawiano go o tendencje absolutystyczne, przypisywano mu fatalny wpływ na króla Jana Olbrachta. Nienawidzono go jako doradcy królewskiego, jego twórczość poetycka krążyła w odpisach.
Konrad Celtis
niemiecki poeta, ur w 1459r w Nadrenii; przybył do Krakowa wiosną 1489r.; opanował grekę i język hebrajski (nie wiemy w jakim stopniu)- ideał człowieka trójjęzycznego; Kraków był pierwszym etapem jego humanistycznej wędrówki; zwiedza Erfurt, Lipsk, Rostock, czuje się zawiedziony Włochami- w jego utworach można dostrzec do niechęci tego co włoskie, wraca do kraju.
Zwiedzał Polskę /Toruń, Malbork, Gdańsk, Mazowsze, Wieliczka/. Bywa wraz z Kallimachem na sympozjach w domach patrycjuszy.
Prawdopodobnie także był twórcą stowarzyszenia Sodalitas Litteraria Vistulana działającego przez jakiś czas w Krakowie. Członkami stowarzyszenia: prof i uczniowie Uniwersytetu, ze sfer patrycjuszów, ze sfer dworskich. Nosili literackie pseudonimy, np. Statilius Simonides to Stanisław Selig- profesor Uniwersytetu. Z wierszy Celtisa wiemy, że działalność tego stowarzyszenia polegała na zebraniach towarzyskich, dyskusjach o aktualnych wydarzeniach. Posiedzenia odbywały się na wzór uczt platońskich.
W swoich epigramach wytykał pijaństwo i "grube obyczaje", które nie przystają takim spotkaniom.
Z czterech ksiąg jego elegii każda jest zatytułowana imieniem kochanki z opisywanej krainy.
Księga pierwsza Hasilina - podróże po Polsce i krakowskiej kobiecie Hasilinie (pewnie jakaś Halszka= Helżbieta); przedstawiona jako czysta dziewica szlachetnego rodu, wielbi jej urodę i skarży się na nieczułość, lecz później przedstawia ją jako kurtyzanę. Poezja Celtisa jak Kallimacha zawiera osobiste akcenty
-bystra obserwacja otaczającej rzeczywistości
-emocjonalny stosunek do otoczenia
-fascynacja chwilą obecną
Zarzucano mu bezbożność, lecz niechęc Celtisa do Rzymu ma swoje źródło w tym, że Rzym wyzyskiwał finansowo Niemcy. Odnosił się z niechęcia zarówno do Rzymu jak i do husytyzmu i czeskie ruchy ludowe skierowane przeciwko Niemcom. Czuł niechęc do pospólstwa.
Opuścił Kraków raptownie, nie osiągnął w nim stopnia naukowego, nie zyskał możnego protektora ani możliwości wykładania. Wyjechał rozgoryczony, którą widać w kąśliwych epigramach o Sarmacji. Utrzymywał jednak kontakt z przyjaciółmi z Krakowa. Po śmierci Kallimacha w 1496r napisał epitafium na cześć zmarłego.
W następnych latach widać w Polsce opadanie pierwszej fali renesansowego humanizmu. Sodalitas rozpadła się. Wykłady humanistyczne nadal trwają.
ok. 1500roku- ożywienie przygasłego ruchu humanistycznego na Uniwersytecie; jednym ze słuchaczy, a późniejszy wykładowca- Paweł z Krosna, przybyły z Gryfii.uważał się za Rusina, dlatego się podpisywał jako Paulus Ruthenus. Nie był przywiązany do Polski, bardziej do Węgrzech, gdzie spędził sporo lat życia oraz tam miał przyjaciół i protektorów. W Krakowie kształcił się przez 6lat, a potem w latach 1507-1508 wykładał literaturę klasyczną. W 1508r. w Krakowie wybucha zaraza, Paweł ucieka na Węgry. Większość jego dorobku poetyckiego powstała na dworze węgierskiego magnata Gabriela Perenyiego. Jego poezja nie był wysokich lotów, on sam przeceniał swoją twórczość. Jego poezja jest przykładem gdzie wpływ humanizmu renesansowego jest powierzchowny, nie sięgający głębszych warstw twórczości. Sztafaż mitologiczny służy udostojnieniu komplementów dla króla, którego Paweł sławi bez miary.
Jan z Wiślicy
Jeden z uczniów Pawła z Krosna, ceniony przez swojego mistrza; postanowił stworzyć epos historyczny dotyczący bitwy pod Grunwaldem. W średniowieczu niejednokrotnie próbowano oddać hołd zwycięstwa pod Grunwaldem w piśmiennictwie, np. cykl pieśni o bitwie grunwaldzkiej. Jan z Wiślicy miał zamiar stworzyć epopeję historyczną z przedstawieniem całości wydarzeń. Jednak przerosło go to.
Mikołaj Hussowski
Inaczej Hussowczyk; zmarly wcześnie poeta; nie był szlachcicem; napisał słynny "Poemat o żubrze"- powstał na zlecenie opiekuna Hussowczyka, biskupa płockiego Erazma Ciołka, Erazm z pochodzenia plebejusz, sam zdobył gruntowne wykształcenie i doszedł do godności biskupiej; interesował się sztuką i literaturą, gromadził bibliotekę, opiekował się artystami, literatami, uczonymi; dyplomata. Ciołek postanowił podarować papieżowi Leonowi X wypchanego żubra a Hussowczykowi polecił napisanie o nim poematu; jednak przed ukończeniem pieśni zmarł zarówno Ciołek jak i Leon X, przez to w 1523r pieśń została wydana i zadedykowana Bonie.
"Poemat o żubrze" wyróżnia się spośród innych utworów humanistycznych, jest "świeży", oryginalny. Temat- wygląd żubra, jego pochodzenie, stan wiedzy o tym zwierzęciu, autor powołuje się na źródła starożytne. W utworze widać jego doświadczenie łowieckie i wiedzę o zwierzęciu. Dostrzega obyczaje żubrów, szlachetność i piękno ich bytowania.
Poemat zakończony modlitwą do Marii /lata gdy Turcja jest zagrożeniem dla Rzeczypospolitej/
1524r. Turcy z Tatarami i Wołoszą napadają na Podole. W czasie odwrotu zaatakowała ich jazda polska- bitwa pod Trembowlą- wygrana dla Polski. Być może na zlecenie Bony Hussowczyk napisał wiersz dla uczczenia tej chwili. Utwór powstał jednego dnia i był klasycznym opisem wydarzeń na gorąco.
Cechy utworów Hussowczyka- dążenie do autentyzmu, wierność odtwarzanych wydarzeń, znanych z opowieści świadków, relacja zwięzła, treściwa, brak retoryki i wspaniałych przemówień- słowa króla są zwięzłe; brak ozdób mitologicznych i modnej frazeologii.
Hussowski sceptycznie odnosił się do pospolitego ruszenia. Poeta zmarł w 1533 roku.
Andrzej Krzycki
Utalentowany poeta, piewca dworu Zygmunta Starego; senator, dyplomata; biskup- humanista ceniony w kraju jak i za granicą; urodzony w 1482roku dojrzewa w atmosferze rozkwitającego renesansu; działa w epoce zygmuntowskiej; pochodził z Wielkopolski; studiował z Krakowie a potem w Bolonii; po powrocie do kraju zostaje sekretarzem biskupa Lubrańskiego; rodzinne koneksje pomagały Krzyckiemu w karierze; obrał drogę duchowną; bierze udział w poselstwie na Węgry po przyszłą żonę Zygmunta- Barbarę. Zdobył jej zaufania i w niedługim czasie został jej sekretarzem. w 1522 roku otrzymał biskupstwo przemyskie a 11lat później arcybiskupstwo gnieźnieńskie a co za tym idzie otrzymał godność prymasa Polski.
Starannie wykształcony humanista, oczytany w literaturze antycznej jak i ówcześnie renesansowej. Nie uważał poezji za najważniejszej rzeczy w jego życiu. Namawiał Erazma z Rotterdamu by ten przyjechał na stałe do Polski. Erazm nie szczędził Krzyckiemu słów uznania dla jego stylu pisania. Bardzo zabiegał o nowe stanowiska, posiadłości (gdy Bona przekazała biskupstwo poznańskie Janowi Latajskiemu, o które starał się Krzycki, poeta napisał cykl zjadliwych wierszy pod adresem Latajskiego, a trochę nawet o samej Bonie).
Poezja Krzyckiego w jego działalności pełniła funkcje bardziej usługowe. Dzięki niej rejestrował i upamiętniał fakty, wydarzenia z życia dworu Zygmunta- siedziby władcy renesansowego. Powstała nowa budowla na Wawelu, średniowieczne budynki zostały zburzone. Nowe komnaty były przestronne, pełne światła. Na miejscu zburzonej gotyckiej kaplicy Panny Marii wybudowano nową kaplicę królewską według planów architekta Berecciego. Na ścianie tej kaplicy wyryto epigram Krzyckiego.
Chwalił inne nowości wawelskie, jak dzwon Zygmuntowski, zbrojownię, wizerunek królewski. Poezja Krzyckiego kroniką dworu. We wczesnym okresie jego twórczości, gdy rozprawia się z tymi co mu się narazili jego utwory są pełne panegiryzmu i paszkwilanctwa.
Krzycki był założycielem lub współzałożycielem towarzystwa wesołków- bibones et comedones (opilcy i oźralcy) wraz z Korybutem Koszyrskim, Zambockim, Nipszycem, Dantyszkiem- dworzanami królewskimi. Napisał zabawny hymn pogrzebowy braci z wcześniej wymienionego towarzystwa. Hymn jest parodią hymnów kościelnych, nawiązuje do traycji średniowiecznej poezji waganckiej.
Krzycki nie był uzależniony od wzorców klasycznych w poezji i przestrzegania czystości łaciny. Parodiował hymny średniowieczne, używał rymów popularnych w średniowieczu, słownictwa średniowiecza. Potrafił odnaleźć swój oryginalny styl. Poezja erotyczna bliższa poezji neołacińskiej. Występują liczna antytezy, porównania, zaskakujące pointy, nowa retoryka miłosna, patos zadziwiający pomysłowością- zapowiedź przyszłego konceptualizmu barokowego.
Z racji swojej pozycji społecznej pisał też utwory o tematyce politycznej- autor jako mąż stanu wytykający grzechy Polaków. Krytykuje zaniedbanie obowiązków religijnych i patriotycznych. Utwory te przypominają średniowieczne dialogi moralistyczne.
Wróg luteranizmu. W 1524r. wydał Encomia Luteri paszkwile na temat reformatora i jego zwolenników. Gorliwy obrońca kościoła.
Ówcześnie postać bardzo znana, miał kontakt z wybitnymi cudzoziemcami, miał szerokie zainteresowania kulturalno- literackie, posiadał wspaniałą bibliotekę; mecenas np. Hozjusza, Klemensa Janickiego. Zmarł w 1537 roku.
Jan Dantyszek
Poeta i dyplomata; bliski współpracownik trzech królów polskich; znany w europejskich kręgach politycznych i kulturalnych. Urodzony w 1485r. pochodził z gdańskiej rodziny mieszczańskiej. Uczył się w Grudziądzu, Gryfii i Krakowie. Uczeń Pawła z Krosna; pisarz w kancelarii u Jana Olbrachta; po otrzymaniu zasiłku od króla wyruszył w podróż po Europie studiując. Do Polski wrócił w roku 1507 otrzymując stanowisko sekretarza w kancelarii Zygmunta Starego. W 1515r. uczestniczył w zjeździe wiedeńskim z monarchą (na nim Zygmunt przekonał Habsburgów do przestania popierania Zakonu, który był zagrożeniem dla Polski). W ten sposób zapoczątkował Dantyszek swoją karierę dyplomatyczną. Wyniki poselstw, na które był wysyłany zazwyczaj kończyły się pomyślnie, Dantyszek zyskiwał przyjaciół na dworach europejskich. W Anglii poznał Tomasza More'a, korespondował z Erazmem z Rotterdamu. Bronił Erazma przed biskupami w Lowanium, którzy nie chcieli zezwolić na druk komentarzy do ,,Psałterza". Dantyszek stwierdził, że w takim razie sam je wydrukuje. Podczas swoich podróż dyplomatycznych otrzymywał w Polsce różne tytuły duchowne, probostwa i kanonie a w 1530r. biskupstwo chełmińskie - jednak święcenia dopiero 3lata później.
W Wittenberdze spotkał Lutra, Melanchtona- humanistęi działacza reformacyjnego, popierającego Lutra. Korespondował z Albrechtem- księciem pruskim.
Przez mnogość misji dyplomatycznych nie miał czasu dogłębnie zajmować się sprawami kraju ani poezją. Jego dorobek poetycki z tego okresu jest niewielki (napisał wtedy m.in. epitalamion na ślub Bony i Zygmunta). Z tego okresu posiadamy obfite zasoby jego korespondencji.
Do kraju powrócił w 1532r- tryb życia bardziej osiadły, ustabilizowany. W roku 1537 otrzymał biskupstwo warmińskie. Zmarł w 1548r.
Tworzyć zaczął wcześnie. Pierwszy jego zbiór- 1510r. - głównie pochwały, panegiryki dla jego protektora Macieja Drzewickiego; tendencja parenetyczne; moralizator, obrońca cnoty
W poemacie dla Drzewickiego De Virtutis et Fortunae differentia somnium (Sen o różnicy Cnoty i Szczęścia) przedstawia życie w orszaku Cnoty opuszczonej przez zwolenników zwodniczej Fortuny. W innym wierszu skierowanym do młodych poeta ostrzega przed marnotrawieniem czasu, ubolewa nad własną zmarnowaną młodością, na swoim przykładzie pokazuje niebezpieczeństwa, które czyhają na młodzież. Ta dydaktyka będzie tkwiła w twórczości Dantyszka. W 1539r. napisał utwór skierowany do swojego podopiecznego Knobelsdorfa (Ad Aliopagum), w którym zachęci go do studiów i cnotliwego życia.
Przez jego liczne podróże po Europie oraz misje dyplomatyczne w jego utworach często pojawia się tematyka polityczna. Zjazd w Wiedniu, klęska pod Mohaczem, stosunki Polski z Moskwą, Wołoszą, Niemcami- tematyka ówcześnie aktualna.
Poza tym pisze utwory okolicznościowe, np. epitalamium (Epitalamium — gatunek liryki chóralnej, pieśń na cześć nowożeńców, pierwotnie wykonywana przez chór młodych kobiet pod komnatą panny młodej; później każdy utwór pochwalny napisany z okazji ślubu. Forma przejęta z poezji antycznej (Safona, Teokryt, w poezji rzymskiej Katullus, Owidiusz), w Polsce popularna w XVI-XVIII wieku (m.in. Andrzej Krzycki, Jan Dantyszek, Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic, Stanisław Trembecki) na ślub Zygmunta Starego z Barbarą Zapolyą; wierze dla przyjaciół, wiersze polecające, elegie, np. elegia do Grynei, kochanki z czasów pobytu w Austrii. Mimo jego moralizatorstwa Dantyszek prowadził życie bujne i swobodne, np. jego liczne przygody miłosne w całej Europie. Nie interesował się jednak ich skutkami- córką Juanitą z Hiszpanką zajęli się jego przyjaciele.
Elegia Do Grynei- rozłąka kochanków (ekspresja przypomina cierpienia Kallimacha, gdy Fannia nie przychodzi na umówione spotkanie). Jednak w późniejszym utworze do przyjaciela napisał, że oddał by mu również Gryneę, gdyby było jeszcze aktualne- stąd nie należy brać do końca poważnie te uczucie.
W późniejszych latach Dantyszek zaczyna pisać utwory religijne, pisze hymny na wzór hymnów brewiarzowych, proste bez aparatu mitologicznego i ozdobników.
Poza tym pozostawił po sobie pierwszą autobiografię poetycką. Jego wizerunek własny był odpowiednio ukształtowany, wyidealizowany, bardziej jak chciał sam widzieć siebie.
Gdy osiadł w swojej diecezji zajmował się nią bardzo starannie, dbał o wykształcenie duchowieństwa (każdy kanonik musiał przejść trzy letni kurs uniwersytecki). W Heilsbergu stworzył centrum nauki i sztuki, zgromadził bibliotekę, urządził galerię obrazów.
Klemens Janicjusz
Ostatni, najwybietniejszy z poetów łacińskich pierwszej połowy XVIw, którego niesłuszenie nazywano Janickim. Żył krótko, a jego twórczość to lata 1536-1542.
Urodził się w 1516r. w Wielkopolsce, syn chłopa z Januszkowa. Jego ojciec, który stracił z czasie zarazy wszystkie dzieci, syna, Klemensa, postawił oszczędza trudów życia na wsi. Jako dziecko został oddany do szkół, na początku w Żninie, potem w kolegium Lubranscianum w Poznaniu (jedna z najznakomienitszych uczelni humanistycznych). Mając 16 lat odnosi swój pierwszy triumf- wygłasza swój wiersz na cześć założyciela kolegium (bp Lubrańskiego). Ojciec nie miał jednak środków na kształcenie syna, wtedy pomógł Janicjuszowi Krzycki. Około roku 1536 trafił do arcybiskupa gnieźnieńskiego, zostając bibliotekarzem. Dzięki temu pobytowi Jancjusz mógł się zetknąć z Dantyszkiem, Hozjuszem, Wargawskim, Kromerem. Utalentowany, młody poeta poznawał klimat i realia kultury polskiej.
Na zlecenie Krzyckiego zaczął pisać epigramaty poświęcone kolejnym arcybiskupom gnieźnieńskim (Vitae archiepiscoporum gnesnensium). Oprócz tego pisywał drobne wiersz-epigramaty i elegie dla swojego opiekuna. Wiersze poświęcone Krzyckiemu są pełne prawdziwej, serdecznej wdzięczności wolne zarazem od panegirycznego pustosłowia. Elegia, w której opisuje chorobę Krzyckiego jest pełna lęku i niepokoju. Pobyt u arcybiskupa nie trwał długo, Krzycki w maju 1537roku zmarł, a Janicjusz znalazł schronienie na dworze Kmity, wojewody krakowskiego i mecenasa. Kmita pragnął poety nadwornego, który by unieśmiertelnił jego samego, jego ród a także chciał wykorzystać talent Janicjusza w rozgrywkach politycznych. Prawdopodobnie na zlecenie Kmity, Janicjusz napisał Skargę Rzeczypospolitej oraz wiersz Do magnatów. Są to satyry na niezgodę szlachty, prywatę, chciwość, związane był z tzw. wojną kokoszą (szlachta zamiast uderzyć Wołochów politykowała i domagała się od króla nowych przywilejów). Zapewne także na polecenie Kmity Janicjusz zaczął pracę nad żywotami królów polskich- każdy z władców otrzymał epigram (być może przez to, że Kmita ozdabiał wtedy galerię zamku w Wiśniczu wizerunkami panujących w Polsce).
Janicjusz jednak marzył o wyjeździe do Włoch- cel każdego humanisty. Kmita opiekujący się kilkoma poetami, przychylił się do próśb i wysłał go za granicę. W Padwie Janicjusz zapisał się na wydział filologiczny. Poznał wielu humanistów np. Piotra Myszkowskiego, Hozjusza. W tym okresie napisał sporo. Pisze wierszyki dla przyjaciół, elegie, epigramaty pełne radości z pobytu we Włoszech.
Elegia do Stanisława Sprowskiego- pełna zachwytu nad włoską ziemią, świadczy o jego zmyśle obserwacji.
Jednak dziedziczna choroba, puchlina wodna, przez którą zaprzestał swojej pracy i studiowania. Dodatkowo zaczęły się problemy w relacji poety z Kmitą, które nigdy nie były tak ciepłe jak Janicjusza z Krzyckim. Dzięki Bonamice uzyskał skróconą drogę, bez wysokich opłat do stopnia doktora filozofii. Poza tym po złożeniu egzaminu otrzymał laur poetycki. Wkrótce po tym poeta wraca do kraju. Chory i zmęczony dotarł do Krakowa, Kmita przywitał go zimno, w 1541 roku zerwał stosunki z Kmitą. Janicjusz zamienił probostwo w Koniuszy na probostwo gołaczowskie koło Olkusza. Mieszkał częściowo w Gołaczowie, częściowo w Krakowie, gdzie miał wielu przyjaciół, np. Jan Antonin, Węgier, leczył Janicjusza.
Tristium liber (Księga żalów) wzorowana na Owidiuszu, zawarła elegie pisane w Padwie i Krakowie często adresowane do przyjaciół padewskich.
Elegia O sobie samym, cenna poetycka autobiografia. Pełna szczerości, melancholii i liryzmu. Pisał ją gdy był ciężko chory, wiedział o zbliżającej się śmierci. Owidiusz bliski był Janicjuszowi. ,,Choroba utożsamia się z wygnaniem, wygnanie z chorobą".
Przed śmiercią wróci...
SunnyNight