Metody preferujące aktywność ucznia wg Anny Dyduchowej
· Metody kształcenia sprawności językowej (z: A. Dyduchowa, Metody kształcenia sprawności językowej uczniów):
I. Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów
II. Metoda norm i instrukcji
III. Metoda przekładu intersemiotycznego
IV. Metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych
V. Metoda praktyki pisarskiej
· Metoda praktyki pisarskiej jest wspomagana przez pozostałe metody, które zawierają w sobie elementy twórczych działań językowych i w konsekwencji przygotowują U do „stania się twórcą” w dziedzinie ekspresji słownej, dziecko rozwija spontaniczną aktywność werbalną. U może stać się partnerem porozumienia a nierzadko jego inicjatorem
· Proces kształcenia umiejętności zakłada istnienie odrębnego systemu czynności nauczyciela i uczniów. Rola naucz. polega na planowaniu działalności praktycznej i kierowaniu nią, rola zaś ucznia – na realizowaniu określonych zadań praktycznych. Proces kształcenia umiejętności zakłada zatem dobór metod opartych na działaniu.
· wykorzystuje się elementy proc. poszukiwania: aktywizacja – podtrzymywanie aktywizacji – kierunkowanie działania.
· Jak wyzyskać możliwości tkwiące w metodzie naśladowania wzoru językowego (XIX i XX w.) Aby nie zaprzepaścić indywidualności i świeżości wypowiedzi dziecięcej inspirowanej wzorem.
· Wzór – każdy tekst spełniający warunki wzorowej wypowiedzi zarówno pod względem swojej budowy gramat., stylist., jak i pod względem funkcjonalności językowej czy socjolingwistycznej. Np. tekst: literacki, publicystyczny, przygotowany przez naucz., wybrany tekst uczniowski. Wzór musi być atrakcyjny i dobrany z uwagi na cel kształcenia.
· Dwa sposoby wybierania wzorów:
- dobieranie wzoru pod kątem celu kształcenia językowego (np. wzór listu i uczniowie rozpoznają wyznaczniki tego gatunku i potem je wykorzystują przy pisaniu własnych listów)
- tekst dobierany jest wg kanonu lektur, wtedy nauczyciel omawia go wielostronnie, wspólnie z uczniem rozważa go językowo, co wzbogaca poszczególne walory mowy dziecka.
· Ważna - dostępność wzoru pod względem jego dostępności intelektualnej i emocjonalnej dla U; ważny jt poziom estet.
· Etapy pracy:
0. stworzyć sytuację motywacyjną, zanim przedstawimy wzorzec. Można wtedy sformułować cele i zadania kształcenia pobudzając swobodną inwencję uczniów w doborze materiału i formy wypowiedzi.
1. obserwacja i analiza wzoru wypowiedzi sformułowanie z uczniami szczegółowych celów.
a) Obserwacja wzoru kierowana przez N ćwiczeniami i poleceniami, obserwujemy: leksykę tekstu, ukształtowanie składniowe, kompozycję, związki między doborem formy językowej a funkcją wypowiedzi lub syt. komunikacyjną
b) ćwiczenia analityczne – tak kierować uczniów, by sami dochodzili do uogólnień natury teoretycznej i snuli refleksje nad własnymi sposobami wypowiadania się.
2. ćwiczenia transformacyjne - przekształcanie wybranych elementów struktury wzoru, w celu uświadomienia uczniom wielości kształtów stylistycznych. To realizacja twórczego naśladowania.
3. ćwiczenia całkowicie twórcze – powstają samodzielne prace uczniów, zostawiamy im nieco więcej swobody i miejsca na oryginalność.
· Metoda ta nadaje się zarówno do przeprowadzenia jednej lekcji, jak i cyklu kolejnych lekcji.
· Plusy: kreatywny charakter ćwiczeń, pobudzanie i rozwijanie skłonności badawczych dziecka, wyzwalanie potrzeby ekspresji aktywności. Uczeń sam tworzy, więc ma motywację do samodzielnego wypowiadania się. Ćwiczenia te mają związek z praktycznymi operacjami językowymi, wykorzystują osobiste doświadczenia, przeżycia i aspiracje dziecka.
· Minusy: Problem stosunku dydaktyki kształcenia sprawności językowej do wzorów literackich, np. czy można i czy wolno naśladować wielką literaturę?
1. Normy – zasady konstruowania wypowiedzi, system informacji o cechach gatunkowych kształconej wypowiedzi, o zasadach doboru charakterystycznych środków językowo-stylistycznych i kompozycyjnych w zależności od formy wypowiedzi lub od sytuacji komunikacyjnej, itp. Mogą być podane przez naucz. w gotowej postaci lub być sformułowane przy współudziale uczniów w pracy ze słownikami, encyklopediami itp., albo z podręcznika szkolnego.+Instrukcje – udzielane uczniowi, by nadać jego działaniom charakter celowy i planowy. Wytyczają czynności ucznia i organizują wypowiedź, ułatwiają przekładanie wiadomości teoretycznych na praktyczne operacje językowe. Można je współtworzyć z uczniami, konstruując plan działania, którego finałem będzie zredagowanie samodzielnej wypowiedzi. NORMY+INSTRUKCJE to pierwsze ogniwo tej metody.
2. Samodzielna praca redakcyjna U – prowadzi do powst. wypowiedzi, kt.odpowiad. sformułowanym zasadom,normom
3. Konfrontacja gotowych tekstów z normami – dokonują jej uczniowie pod kontrolą naucz. Informuje ucznia o efektach pracy (psychologiczny efekt wzmocnienia), to aktywne i natychmiastowe samosprawdzenie się.
4. Przeprowadzanie różnorakich ćwiczeń sprawnościowych – leksykalnych, składniowych, kompozycyjnych, stylistycznych itp. Zależne od potrzeb uczniów.
5. Powtórna samodzielna redakcja wypowiedzi – Cykl korekta – ćwiczenia – ponowne redagowanie, powtarza się aż do momentu, w którym wypowiedź ucznia sprosta wszystkim wymaganiom.
· Model ten jest częściej realizowany w cyklu zazębiających się lekcji niż na jednej jednostce lekcyjnej.
· Minusy: sztywny i monotonny. Nadaje się tylko dla uczniów starszych, myślących już bardziej abstrakcyjnie. Nadaje się tylko do określonych form wypowiedzi, które mają kompletne definicje i normy (nie – opowiadanie, ale tak – zaproszenie, sprawozdanie).
· Plusy: konsekwencja w postępowaniu dydaktycznym bywa konieczna dla niektórych skonwencjonalizowanych form wypowiedzi. Preferowanie świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia.
· Intersemiotyczność – przekładanie jednych znaków na drugie, np. ilustracja, obraz wspierają wypowiedź U na temat.
· Struktura działań dydaktycznych:
1. obserwacja dzieła sztuki (np. obrazu, ale też słuchowisko radiowe, przedstawienie, film), prowadząca do analizy jego treści i formy, z towarzyszącymi ćwiczeniami językowymi polegającymi na odczytywaniu i werbalizacji znaczeń na przykład koloru, dynamiki, faktury itp.
2. ćwiczenia językowe w werbalizacji doznań, emocji, oceny dzieła itp.
3. redagowanie opisu dzieła sztuki.
· W tej metodzie można wykorzystać też wcielanie w role, gry mimiczne, dramy. Dla nich obowiązuje następująca struktura postępowania:
1. działania pozawerbalne U (np. tematyczna gra mimiczna naśladująca sytuację wyobrażoną przez uczniów-aktorów),
2. włączenie w grę elementów werbalnych (np. rozpoznanie sceny przez uczniów-widzów i próby przekładów języka gestów na język słów, opisywanie scenek w sposób wierny, interpretacja, w której mogą pojawić się elementy fantazjowania, propozycja wzbogacenia realizacji, propozycje dialogów),
3. ćwiczenia doskonalące warstwę językową gry (prowadzące do jej udoskonalonej wersji).
· Działania stymulujące wypowiedź ucznia:
1. zapoznanie się U z tekstem poprzez czytanie
2. działanie U (indywidualne lub zespołowe) związane z przekładem tekstu na inny system znaków, wtedy dochodzi do pozawerbalnej analizy tekstu, umożliwiającej wypowiedź przy pomocy gestu, mimiki, efektu akustycz, barwy itp.
3. wypowiedź uczniowska na temat przekładu, wnioski analityczne i interpretacyjne są werbalizowane.
· Dla kształcenia sprawności językowej metodą przekładu intersemiot. najbardziej przydatne są te działania uczniów, które polegają na przekładaniu tekstów literackich w teksty przeznaczone do recytacji, inscenizacji radiowej, telewizyjnej, teatralnej itp.
· Innym rodzajem przekładu tekstu literackiego jest jego przekład na znaki plastyczne, np. rysunek. Ale! 10-11 rok życia to moment kryzysu, zmaganie się tendencji rozwojowych między pragnieniem swobodnego wyrażania się w rysunku a pragnieniem zdobycia uznania otoczenia. Trwa nawet to do 16 r.ż. Przełamać kryzys można tworząc odpowiedni klimat towarzyszący werbalizacji myśli, doznań. Zapewnienie bezpieczeństwa w trakcie analizy dzieł, zainteresowanie dla rozwiązań niebanalnych.
· Metoda ta stwarza sytuacje, w których uczniowie muszą się ze sobą porozumiewać, aby wykonać wspólnie jakieś działanie, aby je zaprojektować, zapoznać się nawzajem z własnymi pomysłami.
· Mówienie i pisanie rozwijane jest w całym procesie nauczania języka polskiego. Mamy wtedy do czynienia z okazjonalnym sposobem kształcenia języka U, obejmującym różnorodne ćwiczenia sprawnościowe słownikowo-frazeologiczne, składniowe, stylistyczne, kompozycyjne, redakcyjne, występujące w różnego typu lekcjach.
· Podobnie przedstawia się zagadnienie okazjonalnych ćw. sprawnościowych na lekcjach gramatyki, z tym że tu kształcenie sprawności językowej ma char. bardziej planowy i obligatoryjny.
· Sama wiedza o systemie języka, znajomość reguł nim rządzących nie zapewni sprawności posługiwania się językiem. Zależy to od systematycznie prowadzonych ćw., dzięki którym odbywa się wiązanie teorii językowej z praktyką.
· Ogniwa metody:
1. Zgromadzenie materiału.
Klemensiewicz wyróżnia 3 rodzaje źródeł materiału językowego dla lekcji:
- teksty literackie (niektóre fragmenty, które nie różnią się zasadniczo od języka dziecka i są wystarczająco nasycone zjawiskami gramatycznymi, interesującymi z punktu widzenia celów kształcących),
- teksty przygotowane przez nauczyciela (wymagania jak powyżej),
- samodzielne wypowiedzi U (wymagania jw + dyskretna ingerencja nauczyciela w trakcie ich powstawania).
2. Obserwacja i analiza zjawisk językowych, co prowadzi do 3.
3. uogólnienia teoretyczne, czyli wiadomości o konkretnym elemencie syst. języka,
4. dalsze ćwiczenia – zastosowanie zdobytych wiadomości w praktyce (najważniejsze ogniwo, bo twórcze).
- równoważnik zd – wykorzystany w tworzeniu krótkiego, potocznego dialogu lub sporządzenie notatki z tekstu,
- formy osobowe czasownika – wykorzystane w konstruowaniu opowiadania
- akcent zdaniowy, intonacja – do prowadzenia rozmowy lub ustnego opowiadania baśni, legend, mitów itp.
· Ćwiczenia takie należy planować tak, aby przydały się do doskonalenia dłuższej wypowiedzi.
· Metoda pomyślana jako wielka zabawa uczniów w twórców publikujących swe prace na łamach pisemka klasowego, w gazetce ściennej, pamiątkowym albumie, czasopiśmie dziecięcym lub na uroczystościach szkolnych. Wykorzystuje się naturalne predyspozycje dziecka do spontanicznej twórczości werbalnej, a pisarskim poczynaniom nadaje się charakter zabawowy.
· Ważna jest atmosfera, która daje uczniom sposobność do szczerego wypowiadania się na każdy interesujący ich temat oraz rozmowy o doznaniach, przeżyciach, wrażeniach, emocjach. Uczeń pisze wtedy nie o tym, o czym mu kazano, i nie tak, jak mu kazano, ale o tym o czy pragnie pisać i tak jak czuje i myśli.
· Ogniwa pracy:
1. pisanie swobodnych tekstów (bez ingerencji nauczyciela; ujawnia potrzeby, problemy, zainteresowania ucznia, kształtuje wyobraźnię. Każdy tekst musi być zauważony, doceniony, a autor bezpieczny)
2. prezentacja ich na forum klasy
3. wybór najciekawszego tekstu (głosowanie, w dużych klasach – dwuetapowe czytanie, podział klasy na mniejsze grupy, które w cichym czytaniu zapoznają się z tekstami swoich kolegów i wybierają najciekawsze do głośnego czytania w klasie. Do prezentacji na forum pozostaje jedynie kilka tekstów, przy głosowaniu naucz. wymaga uzasadnienia wyboru.)
4. kosmetyka językowo-stylistyczna tekstu (przepisanie wybranego tekstu (wraz z nazwiskiem autora) na tablicy oraz do zeszytów w formie językowej, jaką nadał mu autor, poprawiamy jedynie błędy ortograficzne. Cała klasa uczestniczy w „kosmetyce” tekstu, proponowane zmiany musi zaakceptować autor tekstu.. W trakcie „kosmetyki” prowadzi się z uczniami różnego rodzaju notatki, zapisy lub sformułowania ustne wniosków zawierających inf. o tym co w tekście poprawiono i co dzięki tym poprawkom uzyskano. Na koniec przepisanie tekstu w jego nowej postaci do zeszytów, a autor ma przygotować tekst do publikacji.)
· Nauczyciel powinien zapoznać się ze wszystkim tekstami uczniów i zrecenzować je – podkreślając co jest w tekście dobre, a co wymaga poprawek. Ważne są słowa zachęty i bezpośrednie skierowanie recenzji do konkretnego ucznia.
Podsumowanie
· Przedstawione metody kształcenia sprawności językowej ucznia eksponują oprócz integracyjnego charakteru ćwiczeń w mówieniu i pisaniu, związki kształcenia mowy z działaniem, wykorzystanie elementów postawy badawczej oraz twórczych aspektów jego praktyki językowej. Metoda oparta jest na naturalnym procesie rozwoju istoty rosnącej, jest inspirowana świadomym działaniem ucznia, zamiast postawy biernej.
· Metody te przeplatają się i uzupełniają w organizacji procesu dydaktycznego.
2
karolina.s1604