WYKŁADY – BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI
Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 1
Egzamin
· Test (30 pytan – a b c d) jednokrotnego wyboru
Rozwój osobniczy – rozwój ontogeniczny
· Proces przemian morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych w ciągu życia człowieka
· Od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci
· Dziedziną nauki zajmującą się rozwojem osobniczym i wpływem na jego przebieg różnych czynników jest auksologia
Rozwój fizyczny lub biologiczny
· Całokształt procesów biologicznych, obejmujących następujące aspekty:
o Wzrastania – proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała przez:
§ Rozrost (hipertrofia) komórek
§ Rozplem (hiperplazja – zwiększanie się liczby) komórek
o Różnicowania – zmiany w strukturze komórek, tkanek, formowanie się kształtów i proporcji organizmu; są to zmiany jakościowe, charakterystyczne dla różnych okresów rozwoju, które uzasadniają powiedzenie, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego”
o Dojrzewanie – doskonalenie funkcji poszczególnych narządów, układów i organizmu jako całości. Dojrzewanie do pełnienia określonych, wyspecjalizowanych funkcji z odniesieniu do określonych tkanek.
· W rozwoju fizycznym można wyróżnid komponenty dotyczące:
o CIAŁA (soma) – rozwój morfologiczny, somatyczny
o FUNKCJI ORGANIZMU
§ W tym: rozwój motoryczny, pojawienie się nowych ruchów, uczenie się złożonych czynności ruchowych, coraz bardziej celowe zachowania motoryczne i większa sprawnośd fizyczna organizmu.
Etapy rozwoju człowieka
· N. Wolaoski wyróżnił w życiu człowieka 3 etapy:
o PROGRESYWNY (ewolucja) – przewaga zmian anabolicznych nad katabolicznymi, procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy, dzieciostwo i młodośd (do 20-25 r.ż.)
o STABILIZACJI (transwolucja) – równowaga przemian biochemicznych u człowieka dorosłego (do około 40-45 r.ż.); jest to okres najbardziej produktywny; ta równowaga zapewnia najstabilniejszy rozwój
o REGRESYWNY (inwolucja) – przewaga zmian katabolitycznych and anabolicznymi, starzenie się organizmu. Starzenie się jest też procesem, a starośd jest stanem.
· W pediatroi stosuje się najczęściej następujący podział
o OKRES WEWNĄTRZŁONOWY (śródmaciczny, prenatalny)’ który wynosi około 280 dni i dzieli się na
§ Fazę zarodkową – do 8 tygodnia ciąży
§ Fazę płodową – od 9 tygodnia ciąży do porody (38-42 tydzieo ciąży)
o OKRES ZEWNĄTRZŁONOWY (pozamaciczny, postnatalny) z podokresami:
WYKŁADY – BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 2
§ Noworodkowym – do 28 dnia życia
§ Niemowlęcym – do ukooczenia pierwszego roku życia
§ Wczesnego dzieciostwa (poniemowlęcym) – 2-3 rok życia
§ Przedszkolnym – 4-6 rok życia
§ Młodszego wieku szkolnego – 7-10/12 roku życia (do wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania płciowego)
§ Dojrzewania płciowego (pokwitania) – ok. 10-15 lat u dziewcząt; 12-17 lat u chłopców
§ Młodzieoczym – do około 20-25 roku życia
§ Dorosłości – do około 50 roku życia
§ Starzenie się i starośd – od około 50 roku życia
Czynniki wpływające na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży
· Czynniki wewnętrzne:
o Czynniki genetyczne (mają największy wpływ na rozwój)
o Czynniki paragenetyczne
§ Czynniki niegenetyczne matki (związane z życiem wewnątrzmacicznym, np. choroba matki może wpływad na rozwój dziecka)
§ Czynniki hormonalne
§ Czynniki środowiskowe (np. palenie papierosów)
§ Fas
· Czynniki zewnętrzne
o Czynniki środowiskowe:
§ Czynniki biogeograficzne
§ Czynniki społeczno-ekonomiczne
o Styl życia i zachowania zdrowotne:
§ Żywienie
§ Aktywnośd ruchowa
o Wpływ chorób przewlekłych
Definicja zdrowia wg WHO
„Stan doskonałego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego”
Definicja zdrowia wg Prof. Marcina Kacprzaka
„Zdrowiem nazywamy nie tylko brak choroby lub niedomagao, ale także dobre samopoczucie oraz taki stopieo przystosowania biologicznego i społecznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach”
Definicja choroby
„Choroba to naruszenie prawidłowej funkcji i/lub struktury jednego lub wielu narządów czy układów, co powoduje obniżenie jakości życia chorego człowieka i eliminuje go czasowo lub trwałe z życia zawodowego i społecznego, a przy niekorzystnym przebiegu prowadzi do trwałego upośledzenia (choroba przewlekła, ciężka choroba psychiczna) lub do zgonu”
Zaburzenia rozwoju
Rozwój fizyczny i intelektualny kontrolowany jest przez wiele genów (cechy wielogenowe). Niekiedy jednak mutacja jednego genu przejawia się niepełnosprawnością (choroby monogenowe).
WYKŁADY – BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 3
zdrowie społeczne
zdrowie psychiczne
zdrowie fizyczne
Zdrowie jako trójskładnikowa całość
Czynniki determinujące zdrowie
· Styl życia (50%)
· Środowisko (20%)
· Czynniki genetyczne (20%)
· Działalnośd służby zdrowia (10%)
23.02.2011 i 02.03.2011
Auksologia – nauka o rozwoju ontogenetycznym i oddziaływanie środowiska wewnętrznego na rozwijający się organizm dziecka
Rozwój nie jest stanem, lecz procesem, którego celem jest osiągnięcie samodzielnej egzystencji. U człowieka trwa około 20 lat.
Każde dziecko rozwija się według własnego, uwarunkowanego genetycznie – dziedziczonego po rodzicach programu rozwoju.
Z biologicznego punktu widzenia zjawisko rozwoju człowieka jest :
· Skomplikowanym
· Długotrwałym
· Wieloetapowym…
… procesem przemian o postępowym kierunku.
Czynniki rozwoju:
· Trzy podstawowe składowe procesu rozwoju:
o Wzrastanie
o Różnicowanie
o dojrzewanie
· A więc rozwój to nie tylko wzrastanie.
· Endogenne (genetyczne)
o genotyp
o W sposób właściwie nieodwracalny determinują przebieg rozwoju w:
§ Okresie prenatalnym
§ Okresie postnatalnym
WYKŁADY – BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 4
o Dotyczy:
§ Tempa i rytmu wzrastania
§ Wydolności i układów
§ Sposób reagowania na bodźce środowiskowe
§ Etapowości (stadialności) rozwoju (np. dojrzewanie płciowe – najlepiej widad to na tym etapie)
o Czynniki determinujące rozwój w okresie prenatalnym (poza genetycznymi)
§ Właściwości śródmacicznego środowiska matki i jej metabolizm
§ Wiek rodziny
§ Kolejnośd ciąży
§ Gra hormonalna (hormony płciowe i hormony tarczycy decydują o prawidłowości wielu procesów); największą rolę odgrywają hormony tarczycy i hormony płciowe
· Egzogenne (środowiskowe)
o Wpływy biogeograficzne (klimat, zasoby wodno-mineralne, powietrze, fauna, flora)
o Wpływy społeczno-ekonomiczne (modyfikatory kulturowe: poziom wykształcenia i kultury rodziców, bodźce emocjonalne, żywienie, nawyki pro- i antyzdrowotne, tradycja, zwyczaje środowiskowe)
O dynamice wzrastania najbardziej decydują…
· Podsumowanie:
o Przebieg rozwoju określają 3 mechanizmy:
§ Determinacji (czynniki genetyczne – nie mamy na nie wpływu)
§ Stymulacji (hormony)
§ Modyfikacji (środowisko)
o Ostatecznym wyrazem adaptabilności jest przede wszystkim sprawnośd funkcjonalna organizmu a nie tylko wielkości i wymiary ciała.
pedspec2012