Zalewski Grzegorz - Kontrowersje w psychologii.pdf

(410 KB) Pobierz
ACADEMIA MEDICA BIALOSTOCENSIS MCML
AKADEMIA MEDYCZNA W BIAŁYMSTOKU
KONTROWERSJE W PSYCHOLOGII
I
FILOZOFII MEDYCYNY
SKRYPT DLA STUDENTÓW
MEDYCYNY I FARMACJI
POD REDAKCJĄ
DRA N. HUM. GRZEGORZA ZALEWSKIEGO
Wydawnictwo Uczelniane
Białystok 1997
RECENZENCI NAUKOWI:
Prof. zw. dr hab. med. Zdzisław FALICKI
Prof. zw. dr hab. Wenancjusz PANEK
Druk: Oficyna Wydawnicza AMB, zam. 9/97, n. 300 egz., f. B-5
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE 3
CZĘŚĆ I. KONTROWERSJE PODSTAWOWE 7
Dr n. hum. Teresa SKARZYŃSKA Fenomenologiczny zarys
chrześcijańskiej postawy religijnej
.............................................................. 9
Prof. zw. dr hab. med. Zbigniew PUCHALSKI Refleksje chirurga
na temat: Nie tylko skalpelem
..................................................................... 24
Mgr Robert TOMCZAK Sumienie w medycynie
..................................... 36
Dr n. med. Magdalena SZYMAŃSKA Uwagi polemiczne do artykułu "Sumienie w
medycynie" - R. Tomczaka
..................................................... 64
Dr n. med. Magdalena SZYMAŃSKA Deontologia a prawo naturalne ... 68
CZĘŚĆ II. KONTROWERSJE W PSYCHOTERAPII I PSYCHIATRII 91
Prof. zw. dr hab. med. Zdzisław FALICKI Godność chorego w praktyce
psychiatrycznej
.........................................................................
........... 93
Mgr Cezary GODLEWSKI Sumienie i superego. Konflikty moralne jako źródło
zaburzeń psychicznych
.............................................................. 100
Dr n. hum. Grzegorz ZALEWSKI Terapia moralna - społeczności terapeutyczne
jako uzupełnienie (alternatywa?) hospitalizacji pacjentów chorych na
schizofrenię
.........................................................................
...... 114
Prof. zw. dr hab. med. Zdzisław FALICKI, lek. med. Marek STANKIEWICZ
Opieka rodzinna w gminie Choroszcz ............................ 136
CZĘŚĆ III. KONTROWERSJE FILOZOFICZNE 143
Mgr Joanna LUBOWICKA-KOS Czy brak zaangażowania, to ucieczka przed
cierpieniem? - komentarze do filozofii stoickiej
................................ 145
Mgr Jacek BRECZKO Medycyna i zdrowie Utopian
............................... 156
Dr farm. Stefan ROSTAFIŃSKI Aspekty moralne zawodu farmaceuty .. 179
CZĘŚĆ IV. PODSUMOWANIE I WNIOSKI OGÓLNE 209
Prof. zw. dr hab. med. Zdzisław FALICKI Ocena skryptu pt. "Kontrowersje w
psychologii i filozofii medycyny"
................................................. 211
WPROWADZENIE
W czasie prowadzenia zajęć z psychologii, filozofii i deontologii
lekarskiej oraz farmaceutycznej często przekazywana jest studentom wiedza
podręcznikowa, wprowadzająca ich tylko w obszar zagadnień. Obok jednak
tematów podstawowych i oczywistych z punktu widzenia prowadzących
zajęcia; tematów, które w trakcie prowadzenia zajęć stają się także
oczywiste dla studentów, pojawiają się trudne problemy i kontrowersje.
Dotyczą one zagadnień, co do których istnieją sprzeczne opinie wśród
lekarzy, psychologów i filozofów.
W skrypcie tym przedstawiamy właśnie takie trudne problemy
i kontrowersje, które pojawiają się w ostatnich latach w Akademii
Medycznej w Białymstoku na zajęciach z psychologii, filozofii i
deontologii. W zamieszczonych artykułach prezentowane są fakty i ich
autorskie interpretacje, które następnie są analizowane w czasie zajęć.
Skrypt ten jest więc trochę nietypowy, ponieważ obok tematów
podręcznikowych prezentuje także problemy otwarte i kontrowersyjne.
Pierwsza część skryptu rozpoczyna się od artykułu dr Teresy Skarzyńskiej
Fenomenologiczny zarys chrześcijańskiej postawy religijnej. Filozofia
chrześcijańska wyznacza paradygmat, na którym opierają się Refleksje
chirurga na temat: Nie tylko skalpelem. Autorem tego artykułu jest pro@
Zbigniew Puchalski. Kontrowersyjny jest natomiast trzeci artykuł mgr
Roberta Tomczaka - Sumienie w medycynie. Autor przedstawia w nim
przykłady eutanazji, które są na tyle znane, że chyba stanowią już
element historii medycyny. R. Tomczak dobudowuje jednak do nich swoistą
filozofię, która próbuje częściowo usprawiedliwiać eutanazję. Być może
bardziej trafnie należałoby zatytułować ten artykuł Brak sumienia w
medycynie, ponieważ podważa on bezwzględnie obowiązującą normę dekalogową
Nie zabijaj. Jako redaktor skryptu nie zgadzam się z poglądami R.
Tomczaka, niemniej jednak
5
zdecydowałem się na ich opublikowanie; zamieszczając poniżej dwa artykuły
polemiczne, napisane przez dr Magdalenę Szymańską.
W drugiej części skryptu przedstawione są zagadnienia dotyczące
psychoterapii i psychiatrii. Prof. Zdzisław Falicki napisał o godności
chorego psychicznie, a mgr Cezary Godlewski o konfliktach moralnych, jako
źródle zaburzeń psychicznych. W swoim artykule napisałm o społecznościach
terapeutycznych, jako możliwości uzupełnienia (alternatywie?)
hospitalizacji ludzi chorych na schizofrenię. Prof. Z. Falicki i lek. M.
Stankiewicz przypomnieli natomiast czytelnikom, jak wyglądała opieka
rodzinna w gminie Choroszcz.
W trzeciej części skryptu przedstawione zostały szczegółowe kontrowersje
filozoficzne. Mgr Joanna Lubowicka-Kos dostawiła pytanie : Czy brak
zaangażowania, to ucieczka przed cierpieniem? - komentarze do filozofii
stoickiej, a mgr Jacek Breczko przeanalizował Medycynę i zdrowie Utopian.
O Aspektach moralrrych zawodu farmaceuty napisał natomiast dr Stefan
Rostafiński.
Ze względu na różnorodność, nowatorstwo i oryginalność przedstawionych
tekstów mogą one stanowić materiał inspirujący studentów do twórczych
dyskusji i wielu konstruktywnych postaw w przyszłej pracy zawodowej.
Ocena skryptu KONTROWERSJE W PSYCHOLOGII I FILOZOFII MEDYCYNY, dokonana
przez pro@ Zdzisława Falickiego, została przedstawiona w podsumowaniu i
wnioskach ogólnych.
6
CZĘŚĆ I
KONTROWERSJE PODSTAWOWE
FENOMENOLOGICZNY ZARYS CHRZEŚCIJAŃSKIEJ POSTAWY RELIGIJNEJ
Teresa SKARZYŃSKA
Religia chrześcijańska jest niewątpliwie doniosłym zjawiskiem w naszej
kulturze europejskiej. Można ją badać z wielorakich pozycji. Stanowisko
tu prezentowane to stanowisko filozofii religii, analiza z pozycji
fenomenologiczno-hermeneutycznych. Zajmiemy się najpierw fenomenem
religijności i symboliką religijną w ogólności, by później, poprzez
lekturę Starego i Nowego Testamentu, zakreślić podstawy etyki
chrześcijańskiej. Adresując ten tekst szczególnie do studentów Akademii
Medycznej, postaram się też na końcu pokazać relację między etosem
chrześcijańskim a zasadami obow~zującymi lekarza i innych pracowników
zawodów medycznych.
Wybór podejścia fenomenologicznego niesie za sobą pozostawienie otwartą
sprawy podstaw i prawdziwości wiary religijnej, umożliwia natomiast
analizę jej treści. Punktem wyjścia nie jest tu fakt istnienia Boga, lecz
fakt istnienia wiary w Boga, fakt istnienia szczególnego "doświadczenia"
sacrum (por.R.Otto, 1968). Fenomenolog opisuje zatem metodą ejdetyczną (
tj. biorąc pod uwagę istotę rzeczy, a nie jej przypadkowe przejawy),
treść przeżyć, które pojawiają się w związku z odnoszeniem się człowieka
do Boga, nie rozstrzygając przy tym sprawy jego istnienia ("zawieszając"
tezę o istnieniu, czyli dokonując redukcji fenomenologicznej).
Fenomenolog poprzestaje więc na ustaleniu więzi człowieka z Absolutem na
poziomie intencjonalnym (myślnym). Nie interesują go psychologiczne
motywy pojawiania się takich, a nie innych przeżyć religijnych w
konkretnych przypadkach, lecz opisuje treści tych przeżyć, ich sens (por.
M.Scheler, 1954).
9
W jakich warunkach człowiek mówi "tak" w kwestii istnienia Boga?
Nie da się tego zbadać odnosząc się do aktualnych treści świadomości,
ponieważ za zjawiskiem religijności stoi cała, długa historia jego
powstawania oraz przekazu. Dlatego fenomenolog musi uprawiać jednocześnie
hermeneutykę, czyli zająć się interpretacją mitów i symboli religijnych,
jako szczególną sferą prze'zyć odziedziczoną po przodkach, a jednocześnie
ciągle
żywą, bo nadającą sens życiu współczesnego człowieka.
Za symbole religijne uznaje się tu znaki, które odnoszą się do czegoś, co
nie jest bezpośrednio dane; niosą one w sobie znaczenia, które pośrednio
wyrażają to, co oznaczają. Symbole religijne przedstawiają przy tym swój
przedmiot w podwójnym sensie - czynią go obecnym i zastępują jednocześnie
(por.H.G.Gadamer, 1993, s.164).
Co niosą za sobą symbole religijne? Znaczące są w tej materii analizy
Eliadego, dla którego symbole religijne podtrzymują fundamentalne
pragnienie człowieka: znieruchomienia czasu. Czas sakralny "unieważnia"
czas świecki, jest tedy narzędziem, dzięki któremu człowiek zdolny jest
wyzwolić się z własnej historyczności i dostąpić niejako wiecznej
teraźniejszości" (por. M. Eliade, 1993, s. IV). Symbole religijne
pozwalają człowiekowi radzić sobie z nieodwracalnym upływem czasu,
umożliwiają wykroczenie poza przypadkowość własnego losu, są wyzwaniem
rzuconym przemijaniu .
Symbole ustawiają również człowieka wobec przemijalności
ostatecznej. Kruche jest bowiem życie ludzkie, przesłonięte cieniem
śmierci. Zaś religia, jak pisze Van der Leeuw, "jest zawsze ukierunkowana
na zbawienie, nigdy na samo życie, takie, jakie jest dane" ( G. Van der
Leeuw,
1978, s. 722).
Inny sens zostaje nadany również historii ludzkiej. Symbole religijne
"odsłaniają człowiekowi pewne utajone rysy świata, które samą historię
ludzką dozwalają rozumieć w relatywizacji do niehistorycznej realności
sakralnej. Żyje w micie rodzaj nostalgii raju, mglista pamięć o
niehistorycznym
10
doświadczeniu zaczątkowym, o protoinicjacji, która ukonstytuowała byt
ludzki w jego wyjściu z przedludzkiej natury" (M.Eliade, 1993,s.IV).
Religia zatem nadaje sens całości historycznego bytowania człowieka na
ziemi. Mówi o jego początkach, które czynią tęsknotę za rajem czymś
naturalnym, a także o mającym nadejść końcu, który będzie wyzwoleniem.
Zmagając się z kwestiami ostatecznymi, niedostępnymi wprost dla rozumu
ludzkiego, symbolika religijna musi usytuować się na poziomie
pozaracjonalnym, musi wyjść poza jego granice. "Ta ostateczna
rzeczywistość symbolicznie przyswajalna - pisze Kołakowski - przecieka
przez sito dyskursywnej myśli, albowiem jest sprzeczna wewnętrznie i tym
samym niedostępna konceptualizacji racjonalnej". (M. Eliade, 1993, s.
IV). Nie świadczy to jednak o irracjonalnym charakterze treści
religijnych, tylko o tym, że ten pierwotny, związany z rozszyfrowywaniem
najwyższego sensu, sposób ludzkiego odbioru świata może jawić się dziś
rozumowi jako niekonsekwentny i wewnętrznie sprzeczny. Dotyczy on bowiem
odbioru świata zakorzenionego w pre-historii i odpowiada egzystencjalnym,
a nie tylko poznawczym potrzebom i oczekiwaniom człowieka [np. potrzebie
"bezwarunkowej zasady sensu" (Jaspers), czyli potrzebie wyjaśnienia
tajemnicy istnienia, potrzebie "zatrzymania czasu" (Eliade), czy
potrzebie rozumienia sensu cierpienia]. Jak pisze Armstrong: "religia
zawsze była próbą odnalezienia sensu i wartości życia pomimo cierpień,
jakim podlega ciało"(K. Armstrong, 1996, s. 23).
Dla Eliadego symbole religijne niosą za sobą pierwotne doświadczenia
egzystencjalne człowieka archaicznego, wnoszą niejako ludzką historię
doświadczania świata i poprzez mity oraz uczestnictwo w rytuałach
religijnych wracamy jakby do tych prapoczątków i dzięki temu łatwiej
odnajdujemy i zrozumiemy samych siebie (por. M. Eliade, 1993, s. 437).
Jakie jest żródło symboliki religijnej? Według Dupre, na przykład, nie
istnieje bezpośrednie doświadczenie religijne. Symbol jest jedynym
sposobem, w jaki umysł przekracza to co empiryczne. Wiara nie opiera się
zatem
11
na odczuciu czy uczuciu, lecz na świadomości istnienia wymiaru
transcendentnego w stosunku do wszystkich doświadczeń życia, jest
afirmacją głębszej rzeczywistości ukrytej pod rzucającą się w oczy
postacią zewnętrzną (por. Dupre, 1991, s.130,131 ). Tak jak Eliade, Dupre
twierdzi, iż symbole religijne wyrosły z pierwszych prób człowieka
wyrażenia rzeczywistości, przy jednoczesnej świadomości istnienia wymiaru
transcendenfiego. '
Symbole rozwijają się stopniowo w mity, czyniąc refleksyjnymi te treści,
które przedtem były tylko "przeżywanymi". Ale chociaż formy mitu są
świadome, "korzenie, z których wyrastają, tkwią głęboko w nieświadomej
glebie" (por. L. Dupre, 1991, s. 189). Mity są przede wszystkim
najpotężniejsrym narzędziem umysłu służącym egzystencjalnej integracji
człowieka."Święta rzeczywistość - pisze Dupre - godzi konfliktowe
elementy zwykłej rzeczywistości, integrując je wszystkie w wyższą
organiczną jedność" (L. Dupre, 1991, s. 196). To mit uświadamia nam
olbrzymią siłę jednoczenia przeciwieństw, jaką posiada sacrum, które
odbierane jest jako "wprost przewyższające wszystkie inne byty" (por. M.
Scheler, 1954, s. 159).
Świadomość mityczna, mocą wewnętrznej dialektyki, przeobraża się w
świadomość religijną. Mity zostają przy tym zachowane. Przechodząc z
jednej wiary w drugą, włączane są w nowe struktury znaczeniowe. "Mit jest
miejscem urodzenia bogów; zapoczątkowuje on ruch w kierunku
transcendencji, uzupełniony i wykrystalizowany w religii formalnej. (L.
Dupre, 1991, s. 203, 204). Ale niezależnie od cech specyficznych każdej
religii i faktów, do których się odwołuje, religia, będąc historyczną,
nadal potrzebuje mitów, ponieważ mit wprowadza "niezbędną świadomość
czasu, której świadomość historyczna nie może dostarczyć. Wiara sięga po
początek i koniec, które całkowicie przekraczają zakres historii. Każda
próba zintegrowania początku i końca z resztą historii musi być mityczną.
Ponadto (...) - pisze Dupre - symbole takie jak symbole upadku i
odkupienia są nieodłączne od czasu, a jednak niedostępne historii, jako
zapisowi i analizie
12
ludzkich zjawisk" (L. Dupre, 1991, s. 210). Dlatego odwoływanie się do
mitu jest nieodłączną cechą myślenia religijnego.
Współczesny człowiek nie może jednak nadal wierzyć w mity, skoro uznał je
za mity właśnie i poprzez to zrelatywizował ich skuteczność. Może jednak
nadal wierzyć poprzez mity - twierdzi Dupre - co czyni mit istotnym
elementem refleksji religijnej. "W świadomości religijnej człowiek staje
się refleksyjnie świadomym symbolicznego znaczenia mitu - nie przyjmuje
już go jako samej rzeczywistości, lecz jako jej przedstawienie "(L.
Dupre, 1991, s.211 ). Dzięki temu mity stają się niewyczerpywalnym
żródłem interpretacji dla wielu myślicieli, ciągle "dają do myślenia"
(por. P. Ricoeur, 1986, s.330-332).
Dla dzisiejszego człowieka mit staje się płynącym z historii przesłaniem,
ujawniającym sens ludzkiego bytowania na ziemi. Mit przychodzi z
odpowiedzią i podpowiedzią wtedy, gdy załamuje się lub okazuje się być
niewystarczającą racjonalna interpretacja świata, a życie domaga się

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin