Maria Więckowska
WWSH - zajęcia z historii Polski w XX wieku
Studia stacjonarne
1. Zajęcia 1: Polska, ale jaka? (6 października)
Materiał omawiany na ćwiczeniach: Sytuacja na ziemiach polskich w przededniu I Wojny Światowej – życie polityczne, różnice między zaborami, różne pomysły na Polskę niepodległą – jej ustrój, kształt terytorialny, politykę zagraniczną. Programy poszczególnych ugrupowań.
Materiał do samodzielnego opracowania na podstawie podręcznika, częściowo przedstawiony w formie wykładu: Wojna 1914-1918. Sytuacja międzynarodowa. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, które przyczyniły się do odzyskania niepodległości przez Polskę, lokalne ośrodki władzy na ziemiach polskich, formowanie centralnego ośrodka władzy. Rola Piłsudskiego, gabinety Moraczewskiego i Paderewskiego, wybory i Sejm Ustawodawczy. Kształtowanie granic niepodległej Polski: plebiscyty, powstania śląskie, wojna polsko-bolszewicka, traktat ryski. Terytorium i społeczeństwo - ostateczny kształt. Mniejszości narodowe i religijne.
Lektury: fragmenty programu PPS z 1892
fragmenty programu SDKPiL z komentarzem Róży Luksemburg
fragment Myśli nowoczesnego Polaka Romana Dmowskiego
dla chętnych: Bohdan Cywiński, Rodowody niepokornych
2. Zajęcia 2: Życie polityczne II RP (13 października)
Materiał: Życie polityczne II RP – ogólne omówienie. Mozaika narodowa, religijna, i polityczna. Problem reprezentacji mniejszości. Rządy parlamentarne lat 1921–1926. Sejm i senat I kadencji, wybory prezydenckie – zabójstwo Gabriela Narutowicza. Konstytucja marcowa. Kryzysy polityczne, zmiany gabinetów, wypadki krakowskie. Pakt lanckoroński.
Możliwa lektura: Konstytucja marcowa (fragmenty)
protokoły z debat sejmowych
Andrzej Ajnenkiel, Polskie konstytucje, str. 223-263
3. Zajęcia 3: Gospodarka II RP (20 października)
Materiał: Gospodarka II RP: Zniszczenia wojenne, problemy unifikacyjne, inflacja, niepokoje społeczne, reformy skarbowo-walutowe rządu Władysława Grabskiego, lata ożywienia gospodarczego, kryzys gospodarczy i jego przezwyciężenie, polityka gospodarcza Eugeniusza Kwiatkowskiego, czteroletni plan inwestycyjny, Centralny Okręg Przemysłowy, plan piętnastoletni, spory o reformę rolną.
Możliwa lektura: Fragmenty exposé Grabskiego
4. Zajęcia 4: Ucieczka od wolności (27 października)
Materiał: Lata trzydzieste: okres ucieczki od wolności w wielu państwach europejskich. Pojęcia: totalitaryzm, faszyzm, autorytaryzm - różne definicje i przykłady.
Zamach majowy i pierwsze lata rządów piłsudczyków. Sanacja, nowela sierpniowa, konstytucja kwietniowa, porównanie konstytucji marcowej i kwietniowej, powstanie BBWR, powstanie Centrolewu, walka z opozycją, wybory brzeskie, obóz w Berezie Kartuskiej, Ozon. Dekompozycja obozu sanacyjnego po śmierci Piłsudskiego. Front Morges, powstanie SP. Józef Piłsudski – bilans życia.
Lektury: tzw. nowela sierpniowa
fragmenty przemówienia Piłsudskiego z 29 maja 1926
relacje z pamiętników (np. Rataja)
fragmenty konstytucji kwietniowej
Andrzej Ajnenkiel, Polskie konstytucje, str. 263-322
Deklaracja ideowa OWP, 4 XII 1926
5. Zajęcia 5: Polityka zagraniczna II RP + bilans II RP (3 listopada)
Część I zajęć: Uznanie odrodzonego państwa polskiego na arenie międzynarodowej, stosunki z sąsiadami, sojusz z Francją i Rumunią, układ w Rapallo, układ w Locarno, sytuacja międzynarodowa II Rzeczpospolitej w latach 20 i 30, działania dyplomacji polskiej na forum Ligi Narodów, konflikt z Litwą, idea międzymorza, okoliczności przywrócenia stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską i Litwą, żądania niemieckie wobec Polski, układ niemiecko-radziecki, tajna klauzula, gwarancje Brytyjczyków i Francuzów wobec Polski, zajęcie Zaolzia przez Polaków
Możliwa lektura: Fragmenty przemówienia Józefa Becka z 5 V 1939
tajna klauzula do tzw. paktu Ribbentrop-Mołotow
Część II zajęć: Bilans II RP: gospodarka, polityka zagraniczna i wewnętrzna, kultura. Dyskusja – najchętniej w formie debaty oksfordzkiej.
6. Zajęcia 6: Wojna , cz. 1 (10 listopada)
1 września, wojna obronna, 17 września, postawa sojuszników Polski, polityka niemiecka i sowiecka na ziemiach okupowanych, lagry i łagry, holocaust, eksploatacja gospodarcza ziem polskich, działalność rządu londyńskiego, Polskie państwo podziemne. Traktat Sikorski-Majski, wojsko polskie w ZSRR, zbrodnia w Katyniu, zerwanie stosunków dyplomatycznych z ZSRR, powstanie PPR, ZPP i KRN.
Możliwe lektury: fragmenty pamiętników Apolinarego Hartglasa (w teczce)
fragmenty wspomnień Michała Głowuińskeigo (w teczce)
być może: fragmenty kroniki Ringelbluma lub dziennika Czerniakowa
być może: fragmenty dzienników Hansa Franka
T. Szarota, Okupowanej Warszawy dzień powszedni (fragmenty)
7. Zajęcia 7: Wojna , cz. 2 (17 listopada)
akcja „Burza” i powstanie warszawskie, ocena decyzji o powstaniu – argumenty za i przeciw. Utworzenie PKWN, manifest PKWN, polsko-sowiecki układ graniczny, przejmowanie władzy przez komunistów, „Polska Lubelska”, zalegalizowanie terroru, aparat represji, aresztowania, deportacje, dekret o reformie rolnej, Państwo Podziemne po upadku powstania warszawskiego, powstanie Rządu Tymczasowego, następstwa Jałty, umowa moskiewska, proces szesnastu.
Możliwe lektury: deklaracja RJN O co walczy naród polski?
odezwa PPR O co walczymy
tekst manifestu PKWN
8. Zajęcia 8 (24 listopada)
Materiał: Sytuacja w kraju po zakończeniu wojny: straty biologiczne, zniszczenia wojenne, powstanie TRJN, cofnięcie władzom polskim na uchodźstwie uznania mocarstw, ustalenia konferencji poczdamskiej w sprawie Polski i ich realizacja, Walka o kształt ustrojowy państwa polskiego. Partie polityczne (PPR, PPS, PSL, SL, SD, SP). Taktyka salami. Nieudane próby wprowadzenia ustroju demokratycznego w Polsce. Totalitaryzacja systemu sprawozdania władzy. Podziemie polityczne i wojskowe, sytuacja Kościoła katolickiego, narastanie terroru, referendum 30 VI 1946, pogrom kielecki, wybory do Sejmu Ustawodawczego 19 I 1947 r., mała konstytucja z 19 II 1947, zasiedlenie i zagospodarowanie ziem zachodnich i północnych, przemiany społeczne i gospodarcze: migracje ludności, ustawa o nacjonalizacji przemysłu i plan odbudowy gospodarczej.
Możliwe lektury: Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948
9. Zajęcia 9: Stalinizm (1 grudnia)
Materiał: Kulminacja polskiego stalinizmu: Zlikwidowanie PSL, powstanie Kominformu, sowietyzacja państwa, plenum sierpniowo-wrześniowe i usunięcie Gomułki, powstanie PZPR. System terroru społecznego, represje aparatu bezpieczeństwa, aresztowania i procesy pokazowe. Władza komunistyczna a Kościół katolicki: represje wobec Kościoła, księża patrioci, PAX, uwięzienie kardynała Wyszyńskiego. Konstytucja PRL z 22 VII 1952 r., Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, „bitwa o handel”, plan sześcioletni, industrializacja kraju, próby kolektywizacji rolnictwa. Realizm socjalistyczny. Polityka zagraniczna.
Możliwe lektury:
Konstytucja PRL (fragmenty)
Memoriał Episkopatu z maja 1953, tzw. Non possumus
Dudek Antoni, Gryz Ryszard Komuniści i Kościół w Polsce 1945-1989, str. 9-90
10. Zajęcia 10: Odwilż, rok 1956, mała stabilizacja (8 grudnia)
Materiał: Odwilż: Tajny referat Chruszczowa. Zmiany w aparacie władzy. Natolińczycy i puławianie. Poznański czerwiec. Procesy rehabilitacyjne Październik. decyzje VIII plenum –Gomułka I sekretarzem KC PZPR, wybory do sejmu w styczniu 1957 r, Liberalizacja polityki kulturalnej. Epoka Gomułki: Mała stabilizacja czy stagnacja? Umacnianie władzy komunistycznej. List Otwarty Kuronia i Modzelewskiego List 34. Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich, reakcja władz. Obchody Millennium. Polityka zagraniczna ekipy Gomułki.
Orędzie biskupów polskich do ich Niemieckich Braci w Chrystusowym Urzędzie Pasterskim + komentarz Gomułki
11. Zajęcia 11: Jest ONRu spadkobiercą Partia?… (15 grudnia)
Materiał: Marzec 1968. Pojęcia: rewizjoniści, komandosi. Frakcja moczarowska. Wydarzenia marcowe, geneza, przebieg, oraz konsekwencje. Różne nurty marca. Materiał do samodzielnego opracowania na podstawie podręcznika: Udział jednostek WP w stłumieniu „Praskiej Wiosny”
Możliwe lektury: fragmenty przemówień Gomułki
piosenka Pan prokurator ma rację
artykuł z Życia Warszawy (09/03/68)
Marcin Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, str. 263-352 (dla chętnych całość)
Andrzej Friszke, Opozycja polityczna w PRL 1945-1980, str 224-265 (dla chętnych str. 133-265)
12. Zajęcia 12: Narodziny opozycji (5 stycznia)
Materiał: Narodziny opozycji. Trudne początki: Ruch, taternicy. Zamieszki w Radomiu i Ursusie. Powstanie Komitetu Obrony Robotników. Powstanie ROPCiO. Inne organizacje: KPN, niezależny ruch studencki. Wybór kardynała Wojtyły na papieża. Zmiany społeczne.
Materiał do samodzielnego opracowania na podstawie podręcznika, częściowo przedstawiony w formie wykładu: Grudzień 1970 r: Władze komunistyczne wobec protestów robotniczych. Wydarzenia na Wybrzeżu Gdańskim i w innych miejscach. Zmiany w kierownictwie partyjnym: usunięcie Gomułki - Gierek I sekretarzem, strategia dynamicznego rozwoju gospodarczego, nowy podział administracyjny, system nomenklatury kadr, aktywność Polski na forum międzynarodowym, nowelizacja konstytucji
Możliwe lektury: apel Komitetu Obrony Robotników do społeczeństwa i władz PRL z 23 IX 1976
oświadczenie Komitetu Obrony Robotników z 29 IX 1977
deklaracja ideowa KPN z 1 IX 1979
Andrzej Friszke, Opozycja polityczna w PRL 1945-1980, str. 338-449 (dla chętnych 283-487)
13. Zajęcia 13: Solidarność i stan wojenny (12 stycznia)
Materiał: Narodziny Solidarności : pierwsze strajki, Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku, 21 postulatów, podpisanie tzw. umów społecznych w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu, rejestracja NSZZ „Solidarność”, Sierpień 80 w świadomości społeczeństwa.
Możliwe lektury: 21 postulatów z sierpnia 1980
Protokół porozumienia zawartego 31 sierpnia 1980 w Stoczni Gdańskiej
Posłanie I Zjazdu NSZZ Solidarność do ludzi pracy Europy Wschodniej z września 1981
Dla chętnych: Bartosz Kaliski, Antysocjalistyczne zbiorowisko?: I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ Solidarność
Materiał: Stan wojenny: geneza, przebieg, skutki. Narastanie kryzysu, Zmiany w aparacie władzy, przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego. Czy Polsce groziła interwencja wojsk układu warszawskiego? Wprowadzenie stanu wojennego. Powstanie WRON. Represje, internowania, życie codzienne.
Możliwe lektury: dekret o Stanie Wojennym (fragmenty)
proklamacja WRON z 1981
Obwieszczenie Rady Państwa z 1981 (fragmenty)
Źródło dźwiękowe: fragment przemówienia Jauzelskiego
14. Zajęcia 14 (19 stycznia)
Materiał: Rok 1989: od strajków do okrągłego stołu, wybory czerwcowe 1989 r., rząd Mazowieckiego, transformacja ustrojowa, plan Balcerowicza, wybory prezydenckie w 1990 r, lata 90’, prezydentura Wałęsy, transformacja ustrojowa, rozkład środowisk solidarnościowych, gabinety Bieleckiego, Olszewskiego („noc teczek”), Suchockiej, Pawlaka.
Lektury: Porozumienie Okrągłego Stołu w sprawie reform politycznych z 5 IV 1989
15. Zajęcia 15 – wydarzenia po 1992 + kolokwium (19 stycznia)
Część I: Kolokwium
Część II: Materiał: wydarzenia po 1992 roku, dylematy III RP
Literatura:
Podręczniki:
- do 1945 - Wojciech Roszkowski (Andrzej Albert), Najnowsza historia Polski (różne wydania)
- po 1945 - Andrzej Paczkowski Pół wieku dziejów Polski (różne wydania)
Pożyteczne zbiory tekstów źródłowych:
- Sobańska-Bondaruk Melania, Lenard Stanisław Bogusław Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, Warszawa 1998
- Sobańska-Bondaruk Melania, Lenard Stanisław Bogusław Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, Warszawa 1998
- w internecie: strona http://www.polskaludowa.com, kopalnia źródeł, także dźwiękowych
Opracowania:
Ajnenkiel Andrzej, Polskie konstytucje, Warszawa 1991
Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław 1979
Cywiński Bohdan, Rodowody niepokornych, Warszawa 1971
Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce 1945-1989, Kraków 2006
Friszke Andrzej, Opozycja polityczna w PRL 1945-1980, Londyn 1994
Garlicki Andrzej, Od maja do Brześcia, Warszawa 1981.
...
mkw