J.I. Kraszewski KRÓL W NIEŚWIEŻU.pdf

DZIEŁA

J. I. KRASZEWSKIEGO

POWIEŚCI HISTORYCZNE

Redaguje Komitet

pod przewodnictwem

prof. dra JULIANA KRZYŻANOWSKIEGO

CZASY STANISŁAWOWSKIE

LUDOWA SPÓŁDZIELNIA WYDAWNICZA

1962

ARSZAWA

lliilillUMi"

7III«MIIIII

'II

Tfar TrtuJWimiM.ńłtitili

-,-. , •

JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI

OPOWIADANIA Z ŻYCIA KAROLA RADZIWIłJtA, „MNIE KOCHANKU 1

Z portretem autooa\ 21 ilustrałfemi

LUDOWA SPÓŁDZIELNIA WYDAWNICZA

WARSZAWA

1962

Wiele napisano i wiele się jeszcze pisać będzie o nieświeskich

czasach, za rządów ordynacji śp. księcia Karola Radziwiłła „Pa

nie Kochanku" 1 , dopóki ludzi stanie, którzy jego i żywot ów, ja

kiego już dziś śladu nie zostało, oglądali. Przecież śmiało to po

wiedzieć można, iżby i na wołowej skórze wszystkich wspomnień

radziwiłłowskich nie spisał. Było na co patrzeć i czemu się dzi

wować, gdy moc a potęga szła z fantazją w parze; więc też do

kazywały obie takich spraw a rzeczy, o jakie gdzie indziej trudno.

Świat przejechać, a podobnych nie ujrzeć. I powiedzieć można,

iż wszystko, co się o tych czasach, ludziach i rzeczach prawi, nie

tylko przesadnym nie jest, ale dużo do prawdy nie doszło. Wiele

osobliwszych przygód dlatego już dziś powtarzać trudno, żeby

im nikt wierzyć nie chciał. Czas i ludzie byli cale inne, czyny

też, których my celu nie rozumiemy; a często jedynym bywało

tylko pokazanie światu, iż niemożliwe możnemu panu jest mo-

żebnym.

Historii takich siła, ja, co to piszę, pamiętam, ale nie myślę się

o opowiadanie ich kusić; byłyć tam inne, na pozór proste sobie

i pospolite sprawy, z aglomeracji ludzi osobliwszych wynikające,

które niemniej zajmować mogły umysły poważniejsze, a naturę

człowieczą obserwować lubiące. Dwór ks. Karola, jak jego wło

ści i panowanie, jak bogactwa, był ogromny. Po większej części

składał się on ze szlachty, z familiantów, których policzywszy

rodziny, okazało się, iż niemal osobny mały światek stanowił

i jakby kraj udzielny. Żyło to mnóstwo w samym Nieświeżu 2 ,

po dobrach i miasteczkach książęcych, ba, w zamku i około osoby

księcia jegomości. Doliczywszy do dworu oficjalistów, posesorów,

wojskowe komendy, ekonomów, starych rodziny klientów, du

chowieństwo, ubogich krewniaków z dziesiątej wody po kisielu —

na tysiące szła liczba. Nie brakło też i tak zwanych rezydentów

- 7 -

różnego kalibru, którzy się z łaski książęcej, przy stole, na jur-

gielcie i podarkach utrzymywali, nie robiąc nic, tylko pana Boga

i dobrodzieja chwaląc. Juzem to ja nigdy ludzi, co się puszczają

na ów chleb prożniaczy, nie lubił. Kalectwo i starość poniekąd

wymawiają takich pasożytów, inaczej to już nieciekawej natury

oznaka, gdy kto niezapracowany chleb łaskawy zjada. Takich

darmożyjów w samym Nieświeżu było podostatkiem, bo książę,

obyczajem rodziny i dla zachowania w narodzie miłości i popu

larności, łatwo przyjmował, ugaszczał i zatrzymywał.

Służyłem ja podówczas w regimencie księcia, a staliśmy ciągle

prawie załogą w Nieświeżu i przy dworze się kręcili. Nie było tak

dalece co i robić, bo choć czasem egzercerunek w polu sprawia

liśmy i dla dostojnych gości przyszło wystąpić, to potem tygo

dniami, ba miesiącami czasu dosyć zostawało grać w mariasza

i ziewać. Książę, zwłaszcza w późniejszym wieku, fantazją miał

wielce zmienną, rzadziej wesołą, częściej chmurną, a choć przy

obcych rad był okazywać humor pański, widział to każdy bliższy,

iż szczęśliwym się nie czuł. Zabawiać go też starali się wszy

scy 3 e g° dworacy, przyjaciele i cokolwiek nas byk> koło

niego.

Roiło się ludu, dzień też nie przeszedł, żeby kto obcy nie przy

był, posłaniec, szlachcic z prośbą, gość, klient, kwestarz 3 , arty

sta, wirtuoz lub kupiec. Osobliwie ci, co za groszem gonili po

świecie, ciągnęli tu jak w dym, bo słynął książę z bogactwa nie

daremnie, a gdy radziwiłłowską dumę kto zażyć umiał, sypnął

niemal po królewsku. Używano wspaniałości i nadużywano.

Wieszało się więc koło naszego dworu mnóstwo przybłędów. Nie

których z nich pozbyć się było trudno, a wielu, gdy raz książę

Karol przyjął i prosił, by zostali, zasiadali na całe lata, jedli, pili

i żywili się odrobinami, a gospodarzowi z twarzy ich nazwać by

ło trudno.

Raz pamiętam, po obiedzie, dzień był gorący i powietrze par

ne, towarzystwo całe, od stołu wstawszy, udało się za księciem

do ogrodu. Była w nim altana grabowa, ogromna, dobrze utrzy

mywana, gęsta, cienista, a mogąca bodaj paręset osób pomieścić.

Książę w niej spoczywać lubił, bo i słońca nie przepuszczała

i gdyby pokropiło, niełacno deszcz zmoczył, tak gęsto splecione

miała gałęzie. W pośrodku niej stół kamienny, okrągły, dokoła

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: