Z. Brochowicz, Materiały wiążące w budownictwie starożytnym i wczesnośredniowiecznym TEKST.pdf
(
455 KB
)
Pobierz
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd">
6. Verputze mit Polyathylenharz impregniert zeichnen sich durch ihre grosse
Widerstndsfahigkeit gegen Frost aus wie auch bei Temperaturwechsel und gegen
Wirkung der Mikroorganismen.
Z b i g n i e w B r o c h w i c z
Materiały wi
ĢŇĢ
ce w budownictwie staro
Ň
ytnym
i wczesno
Ļ
redniowiecznym
Historia produkcji i zastosowania materiałów wi
ĢŇĢ
cych ł
Ģ
czy si
ħ
naj-
prawdopodobniej z histori
Ģ
naszej cywilizacji, trudno jednak ustali
ę
do-
kładnie kiedy i gdzie materiały te zostały po raz pierwszy u
Ň
yte w budo-
wnictwie. Na ogół przypuszcza si
ħ
,
Ň
e najstarszymi materiałami wi
ĢŇĢ
-
cymi była glina
x
oraz naturalne materiały bitumiczne.
2
Glina jako materiał wi
ĢŇĢ
cy (lepiszcze) stosowana była wył
Ģ
cznie
w swojej postaci naturalnej. U
Ň
ywano j
Ģ
przede wszystkim do ł
Ģ
czenia
kamiennych elementów w budowlach oraz do budowy całych domów. Na-
le
Ň
y przypuszcza
ę
,
Ň
e wydobywana była zawsze w pobli
Ň
u miejsca budo-
wy. Łatwo
Ļę
eksploatacji i nieskomplikowany proces technologiczny, uza-
sadniaj
Ģ
w pełni fakt,
Ň
e w najdawniejszych czasach była ona tworzywem
bardzo popularnym.
ĺ
wiadczy o tym najlepiej fakt przetrwania jej jako
materiału wi
ĢŇĢ
cego do dzisiejszych czasów i u
Ň
ywania jej wprawdzie
sporadycznie, szczególnie we współczesnym budownictwie wiejskim.
Dla wzmocnienia struktury zaprawy glin
ħ
mieszano najcz
ħĻ
ciej z pias-
kiem, z sieczk
Ģ
ze słomy, z włóknami ro
Ļ
linnymi i z innymi podobnymi
materiałami.
3
W pó
Ņ
niejszych okresach dodawano glin
ħ
do zapraw wa-
piennych.
1
J. Watson,
Man's ceaseless fight to improve lime through the ages,
„Cement,
Lim
ħ
, Gravel", t. XXX, nr 9, str. 477—482; W. N. Jung,
Osnowy tiechnołogii wia
Ň
usz-
czych wieszczestw,
Moskwa 1951, str. 3; I. Ahrends, J. Borowski, W. Cie
Ļ
li
ı
ski, W. Pa
wlak,
Technologia materiałów wi
ĢŇĢ
cych,
PWSZ, Warszawa 1959, str. 9; I. Znaczko-
-Jaworski,
Oczerki istorii wia
Ň
uszczych wieszczestw od drewniejszych wremien do
serediny XIX wieka,
Izdatielstwo Akademii Nauk SSSR, Moskwa—Leningrad 1963,
str. 45, 55, 60, 66 i 70.
2
W. Foerst,
Ullvians Enzyklopddie der technischen Chemie,
t, IV, Miinchen—
—Berlin 1953, str. 413; J. Watson, op. cit., str. 477—482; I. Znaczko-Jaworski, op. cit,
str. 55—57. Materiały bitumiczne stosowane były w dawnej Babilonii i Asyrii jako
Ļ
rodek izolacyjny przy budowie posadzek i ła
Ņ
ni.
3
I. Ahrends, J. Borowski, W. Cie
Ļ
li
ı
ski, W. Pawlak, op. cit., str. 9.
753
48 — Materiały Zachodniopomorskie, t. XIV
nym charakterze, otrzymywane w zgoła innym procesie technologicznym.
S
Ģ
to materiały otrzymywane na drodze wypalania surowców, pochodz
Ģ
-
cych ze złó
Ň
skalnych, a mianowicie gips i wapno. Zaprawy oparte na
tych spoiwach okazały si
ħ
w praktyce mocniejsze i trwalsze ni
Ň
dotych-
czas stosowane lepiszcza. Wykorzystuj
Ģ
c te własno
Ļ
ci zwi
ħ
kszono wy-
miary budowli i zapewniono im w ten sposób wi
ħ
ksz
Ģ
trwało
Ļę
.
Z historycznego punktu widzenia trudno jest dzi
Ļ
ustali
ę
, który z tych
materiałów wi
ĢŇĢ
cych zacz
ħ
to stosowa
ę
wcze
Ļ
niej. Wydaje si
ħ
,
Ň
e rodzaj
u
Ň
ywanego w danym miejscu materiału wi
ĢŇĢ
cego uzale
Ň
niony był w du-
Ň
ej mierze od naturalnych złó
Ň
surowca. Nie ulega w
Ģ
tpliwo
Ļ
ci,
Ň
e trans-
port do
Ļę
znacznych mas surowca, przy u
Ň
yciu prymitywnych
Ļ
rodków
lokomocji, był w tym okresie czasu bardzo trudny. Dane dotycz
Ģ
ce stoso-
wania gispowych, b
Ģ
d
Ņ
wapiennych zapraw wi
ĢŇĢ
cych, oparte s
Ģ
w zasa-
dzie o badania archeologiczne i pozostaj
Ģ
ce z nimi w
Ļ
cisłym zwi
Ģ
zku
badania chemiczno-technologiczne.
Historia stosowania zapraw gipsowych si
ħ
ga czasów staro
Ň
ytnych. Jak
wynika z bada
ı
, przeprowadzonych ze szczególnie du
Ň
ym zainteresowa-
niem u schyłku ubiegłego i na pocz
Ģ
tku bie
ŇĢ
cego stulecia, najwi
ħ
cej
zapraw gipsowych pochodz
Ģ
cych z zabytkowych obiektów staro
Ň
ytnych
znaleziono na terenie Egiptu. Ze wzgl
ħ
du na brak wyczerpuj
Ģ
cego ma-
teriału, trudno jest ustali
ę
kiedy zaprawy gipsowe u
Ň
yte zostały po raz
pierwszy na terenie staro
Ň
ytnego Egiptu.
Badania A. Lucasa
8
wykazały,
Ň
e spoiwem, którym sklejono ceramiczne
naczynie pochodz
Ģ
ce z okresu przeddynastycznego i znalezione w Ma-adi
w pobli
Ň
u Kairu, był gips (5000—3400 r. p.n.e.). Jest to, jak wynika z
literatury przedmiotu, najstarszy obiekt zabytkowy, w którym znaleziono
spoiwo gipsowe. Inne badania dowiodły,
Ň
e do wyrównania powierzchni
alabastrowego sarkofagu, znajduj
Ģ
cego si
ħ
w piramidzie z okresu III
dynastii w Sakkara (2980—2900 r. p.n.e.), u
Ň
yte zostało równie
Ň
spoiwo gipsowe.
9
Spoiwo gipsowe stwierdzono tak
Ň
e w zaprawach u
Ň
ytych przy budo-
wie wielu grobowców faraonów,
Ļ
wi
Ģ
ty
ı
egipskich, du
Ň
ego sfinksa oraz
przy układaniu wewn
ħ
trznych elementów kamiennych w piramidach
Cheopsa, Chefrena i Mikerinosa — faraonów IV dynastii (2900—2750 r.
p.n.e.).
10
Piramidy te znajduj
Ģ
si
ħ
w Gizeh.
8
A. Lucas,
Ancient Egyptian Materials and Industries,
wyd. 3, London 1948.
9
I. Znaczko-Jaworski, op. cit., str. 48.
10
A. Lucas,
Annales du service de l'antiquite de l'Egypte,
Kair 190(5. t. VII, str. 4;
ten
Ň
e,
Ancient Egyptian Materials and Industries,
wyd. 3, London 1948; W. Wallaco,
On Ancient Mortars,
„The Chemical News", 1865, t. XI, nr 281, str. 185—186; W. Wai-
lace, „Dingler Polyt. Journ.", 1865, t. CLXXVII, str. 372—376; W. Wallace, „Wagnars
Jahres-Bericht uber die Leistungen der chemischen Technologie", Lipsk 1866, str. 358—
—360; F. Rathgen,
Die Untersuchung einiger antiker Mórtelarten,
„Die Denkmal-
Z technologicznego punktu widzenia glina nie jest wła
Ļ
ciwie spoiwem,
lecz lepiszczem, gdy
Ň
wi
Ģ
zanie jej i twardnienie jest wył
Ģ
cznie procesem
fizycznym (wysychanie) i jest odwracalne. Oznacza to,
Ň
e stwardniała
glina, w przeciwie
ı
stwie do innych materiałów wi
ĢŇĢ
cych, po zwil
Ň
eniu
wod
Ģ
przechodzi znów w stan plastyczny, powoduj
Ģ
c odkształcenie si
ħ
uformowanych elementów budowlanych. Siła wi
ĢŇĢ
ca gliny jest na ogół
niewielka i uzale
Ň
niona w du
Ň
ym stopniu od składu granulometrycznego.
4
Ze wzgl
ħ
du na cały szereg ujemnych cech, w okresie pó
Ņ
niejszym glina
zostaje zast
Ģ
piona bardziej cennymi materiałami wi
ĢŇĢ
cymi.
Obok gliny, drugim materiałem wi
ĢŇĢ
cym były naturalne bitumy,
szczególnie asfalty, których wyst
ħ
powanie i u
Ň
ycie zwi
Ģ
zane jest
Ļ
ci
Ļ
le
z pokładami nafty; st
Ģ
d te
Ň
stosowane one były przede wszystkim przez
Arabów i Persów. W pa
ı
stwie sumeryjskim (około 3800 lat p.n.e.), mie-
szanin
ħ
naturalnych bitumów z piaskiem stosowano w budownictwie jako
materiał wi
ĢŇĢ
cy.
5
W okresie od upadku dynastii kassyckiej do powstania
królestwa nowo-babilo
ı
skiego. naturalne materiały bitumiczne stosowano
w Babilonii (1165—700 r. p.n.e.) jako warstwy izolacyjne pod posadzkami,
zarówno w budowlach mieszkalnych, jak i w ła
Ņ
niach. Były to warstwy
zło
Ň
one z kruszywa ceramicznego i z masy bitumicznej.
0
Równie
Ň
i w Asyrii
mieszanin
ħ
naturalnych bitumów z glin
Ģ
stosowano jako materiał
wi
ĢŇĢ
cy do celów budowlanych.
7
Z biegiem czasu tworzywo bitumiczne poszło w zapomnienie i spełnia
ę
zacz
ħ
ło coraz bardziej podrz
ħ
dn
Ģ
rol
ħ
. Jedynie tylko Arabowie i Persowie
stosowali je jeszcze w niewielkim zakresie przez dłu
Ň
szy okres czasu,
obok innych materiałów wi
ĢŇĢ
cych. Z chwil
Ģ
gdy zacz
ħ
to wznosi
ę
coraz
wi
ħ
ksze budowle z kamienia, dotychczasowe materiały wi
ĢŇĢ
ce okazały
si
ħ
niewystarczaj
Ģ
ce, a to prawdopodobnie ze wzgl
ħ
du na swoj
Ģ
nieznacz-
n
Ģ
wytrzymało
Ļę
mechaniczn
Ģ
. Warunkom du
Ň
ej odporno
Ļ
ci i wytrzy-
mało
Ļ
ci mechanicznej nie odpowiadała przede wszystkim glina.
Zaczynaj
Ģ
wi
ħ
c pojawia
ę
si
ħ
nowe materiały wi
ĢŇĢ
ce, o zupełnie in-
4
Z. Witebski,
Miejscowe materiały budowlane,
Wydawnictwo „Budownictwo
i Architektura", str. 67: „Glina o du
Ň
ej zawarto
Ļ
ci cz
Ģ
steczek ilastych (poni
Ň
ej
0,002 mm) wykazuje dobr
Ģ
spoisto
Ļę
. Gliny piaszczyste, tzw. chude nie nadaj
Ģ
si
ħ
do
wyrobów z gliny. Zalety glin tłustych (o du
Ň
ej zawarto
Ļ
ci cz
Ģ
stek ilastych) stwierdzono
równie
Ň
w przypadkach poł
Ģ
czenia z ciałami chemicznie nieaktywnymi, np. z pias-
kiem. Okazuje si
ħ
bowiem,
Ň
e materiał powstały w wyniku zmieszania tłustej gliny
z piaskiem jest bardziej trwały od materiału wykonanego z gliny, b
ħ
d
Ģ
cej naturaln
Ģ
mieszanin
Ģ
cz
Ģ
steczek piaszczystych i ilastych".
5
W. Foerst, op. cit, str. 413.
6
I. Znaczko-Jaworski, op. cit, str.
55
—57.
7
W. Foerst, op. cit., str. 413; W. Forbes,
Bitumen and Petroleum vn Anti
Ģ
uity,
Leiden 1936; A. Speck,
Der Kunststrassenbau
(Eine techn.-geschichtl. Studie), Berlin
1951.
755
.
754
.
.
.
.
.
.
Według analiz W. Wallacea « i A. Lucasa,
12
zaprawy pochodz
Ģ
c z
pi-ramidy Cheopsa zawieraj
Ģ
w bardzo du
Ň
ej ilo
Ļ
ci spoiwo gipsowe
Skład mineralny tych zapraw, wynikaj
Ģ
cy z powy
Ň
szych analiz,
przedstawia si
ħ
nast
ħ
puj
Ģ
co (tabl. 1):
Zaprawa pochodz
Ģ
ca z du
Ň
ego sfinksa, posiada według Lucasa nast
ħ
-
puj
Ģ
cy, przybli
Ň
ony skład mineralny (tabl. 3):
F. Rathgen przeprowadził analiz
ħ
chemiczn
Ģ
zaprawy, któr
Ģ
u
Ň
yto do
oblepienia rury kanalizacyjnej w piramidzie faraona Sahure (około
2600 r. p.n.e.). Badania jego wykazały przybli
Ň
ony skład mineralny tej
Ň
e
zaprawy, wyra
Ň
aj
Ģ
cy si
ħ
nast
ħ
puj
Ģ
cymi warto
Ļ
ciami procentowymi
(tabl. 4):
Opisuj
Ģ
c swoje badania W. Wallace podał,
Ň
e badane przez niego próbki
zapraw gipsowych posiadaj
Ģ
barw
ħ
słabo ró
Ň
ow
Ģ
oraz okruchy gipsu
pierwotnego, spełniaj
Ģ
ce funkcj
ħ
wypełniacza. Zwrócił on ponadto uwag
ħ
na fakt,
Ň
e zaprawy te zawieraj
Ģ
spoiwo w
ħ
glanowe oraz zmielon
Ģ
kred
ħ
lub marmur jako kruszywo. Analizowane przez W. Wallace'a zaprawy nie
wykazywały zbyt dobrych własno
Ļ
ci -— przy wi
ħ
kszym nacisku mecha-
nicznym do
Ļę
łatwo przełamywały si
ħ
.
Według analizy A. Lucasa, zaprawa pochodz
Ģ
ca z grobowca królowej
Chetepcheres (matki Cheopsa) zawiera prawie czyste spoiwo gipsowe —
ilo
Ļę
CaSO
4
• 2H
2
O wynosi 99,50%. A. Lucas i F. Rathgen przeprowadzili
badania zapraw z piramidy Chefrena. Przybli
Ň
ony skład mineralny tych
zapraw, wynikaj
Ģ
cy z przeprowadzonych przez nich analiz, przedstawia
si
ħ
nast
ħ
puj
Ģ
co (tabl. 2):
Na podstawie przeprowadzonych bada
ı
oraz w oparciu o skład mine-
ralny złó
Ň
kamienia gipsowego w Helouanie,
115
A. Lucas wysun
Ģ
ł przy-
puszczenie,
Ň
e Egipcjanie stosowali wył
Ģ
cznie zaprawy gipsowe, a obec-
no
Ļę
w
ħ
glanu wapnia i piasku jest wynikiem zanieczyszczenia natural-
nych złó
Ň
surowcowych. Wyst
ħ
puj
Ģ
cy i eksploatowany współcze
Ļ
nie w He-
louanie gips posiada według A. Lucasa przybli
Ň
ony, nast
ħ
puj
Ģ
cy skład
mineralny: 1) CaSO
4
• 2H
2
O — 75,40—89,90%, 2) piasek — 2,10—7,60%,
3) CaCOs — 7,50—15,20%, 4) R
2
O
3
— 0,50—1,00%.
F„ Rathgen poza analiz
Ģ
chemiczn
Ģ
wykonał jeszcze dodatkowo analiz
ħ
mikroskopow
Ģ
wszystkich próbek zapraw w cało
Ļ
ci, nast
ħ
pnie po ostro
Ň
-
nym rozgnieceniu ich w mo
Ņ
dzierzu w obecno
Ļ
ci wody oraz po potrakto-
waniu próbek kwasem solnym. W wyniku szczegółowych obserwacji
F. Rathgen ustalił co nast
ħ
puje:
a) próbka zaprawy z piramidy Chefrena (w tabl. 2 próbka 1). Zaprawa
gipsowa z niewielk
Ģ
ilo
Ļ
ci
Ģ
spoiwa wapiennego oraz z niewielk
Ģ
ilo
Ļ
ci
Ģ
zaokr
Ģ
glonych ziarn kwarcu. Zawiera du
Ň
o okruchów gipsu pierwotnego,
o rozmiarach dochodz
Ģ
cych cz
ħ
sto do 1 cm.
13
Helouan — miasto znajduj
Ģ
ce si
ħ
w Egipcie.
pflege", Berlin 1912, XIX, nr 9, str. 68—69; F. Rathgen,
Vber einige antike Mórtel,
„Tonind. Ztg.", 1911, nr 46, str. 586—588.
11
A. Lucas, op. cit.
12
W. Wallace,
On Andent Mortars,
„The Chemical News", 1865, t. XI, nr 281, str.
185—186.
7 5 6
757
własno
Ļ
ci, du
ŇĢ
twardo
Ļę
i odporno
Ļę
na działanie czynników mechanicz-
nych. Zestawiaj
Ģ
c ten fakt z wywodami F. Rathgena, mo
Ň
na by wysun
Ģę
przypuszczenie,
Ň
e staro
Ň
ytni Egipcjanie posiadali ju
Ň
umiej
ħ
tno
Ļę
wypa-
lania kamienia gipsowego w wysokich temperaturach, uzyskuj
Ģ
c w ten
sposób spoiwo wolnowi
ĢŇĢ
ce o du
Ň
ych wytrzymało
Ļ
ciach — gips jastry-
chowy. Przypuszczenie takie byłoby w pewnej sprzeczno
Ļ
ci ze stanowis-
kiem I. Znaczko-Jaworskiego, który sugeruje — wbrew przyj
ħ
temu mnie-
maniu —
Ň
e wapno jako spoiwo wi
ĢŇĢ
ce nie było w staro
Ň
ytnym Egipcie
stosowane a
Ň
do czasów panowania grecko-rzymskiego, tj. do 332 r. p.n.e.
By
ę
mo
Ň
e. je
Ļ
li nawet do tego czasu nie było ono u
Ň
ywane jako spoiwo
o
Ļ
wiadomym i zamierzonym przeznaczeniu, to wydaje si
ħ
,
Ň
e staro
Ň
ytni
Egipcjanie otrzymywali je do
Ļę
wcze
Ļ
nie, stosuj
Ģ
c wypalanie surowca
w wysokich temperaturach. Ten
Ň
e autor podaje ponadto,
Ň
e dawne zaprawy
egipskie wykonane były z gipsu „słabo" wypalonego. Nie wspomina on
nic o mo
Ň
liwo
Ļ
ci stosowania gipsów wysokopalonych, a wi
ħ
c gipsów
jastrychowych.
Poza wspomnianymi ju
Ň
zabytkami architektury staroegipskiej nale
Ň
y
wymieni
ę
jeszcze cały szereg innych budowli, w których stwierdzono za-
prawy wykonane ze spoiwa gipsowego. Nale
Ň
y do nich m. in. grobowiec
Tutenchamona, faraona z XVIII dynastii (1580—1350 r. p.n.e.), gdzie
stwierdzono wyst
ħ
powanie zaprawy gipsowej, u
Ň
ytej prawdopodobnie do
wyrównania powierzchni
Ļ
cian grobowca.
14
Spoiwa gipsowe stosowane były jeszcze jako tynki w domach,
Ļ
wi
Ģ
ty-
niach, pałacach i grobowcach. Były to najcz
ħĻ
ciej tynki o zabarwieniu bia-
łym. Obok nich spotyka si
ħ
równie
Ň
tynki ró
Ň
owe lub szare.
Tynki gipsowe stwierdzono m. in.: a) w sali kolumnowej
Ļ
wi
Ģ
tyni
w Luksorze. Pochodz
Ģ
one z czasów panowania XIX dynastii (1350—1200 r.
p.n.e.), b) w skrytce Echnatona-Amenchotepa IV z XVIII dynastii (1580— —
1350 r. p.n.e.), c) w grobowcu Siptaha i Seti II z XIX dynastii (1580— —
1350 r. p.n.e.), d) w-grobowcach Setnachta i Ramzesa XII z XX dynastii
(1200—1090 r. p.n.e.).
Ró
Ň
owa barwa tynku w grobowcu Tutenchamona, jak pisze J. Znacz-ko-
Jaworski, wyst
ħ
puje tylko na powierzchni i wywołana jest — według tego
autora — procesami chemicznymi zachodz
Ģ
cymi na przestrzeni bardzo
długiego czasu w zwi
Ģ
zkach
Ň
elaza, wyst
ħ
puj
Ģ
cych w masie zaprawy.
Szara barwa tynków gipsowych, zdaniem tego autora, spowodowana jest
w
ħ
glem drzewnym, pochodz
Ģ
cym z wypalenia surowca gipsowego.
Niektóre tynki, jak na przykład w grobowcu Seti II, zawieraj
Ģ
według
analizy chemicznej, cytowanej przez J. Znaczko-Jaworskiego, znaczne
ilo
Ļ
ci w
ħ
glanu wapnia (do 67,5%). W niektórych przypadkach warstwa
b)
Próbka zaprawy z piramidy Chefrena (w tabl. 2 próbka 2). Zaprawa
wapienna, zawieraj
Ģ
ca du
Ň
o okruchów wapiennych oraz niewielk
Ģ
ilo
Ļę
ostrokraw
ħ
dzistych ziaren kwarcu. Poza tymi składnikami stwierdzono
nieliczne, pojedyncze, drobne cz
Ģ
steczki gipsu pierwotnego.
c)
próbka zaprawy z piramidy Chefrena (w tabl. 2 próbka 3). Miesza
nina zaprawy gipsowej i wapiennej zawieraj
Ģ
ca okruchy gipsu i wapienia
pierwotnego oraz ziarna kwarcu, najcz
ħĻ
ciej zaokr
Ģ
glone. Skład tej zapra
wy jest analogiczny ze składem zapraw pochodz
Ģ
cych z piramidy Sahure
oraz z du
Ň
ego sfinksa.
d)
zaprawa z przewodu kanalizacyjnego piramidy Sahure. Mieszanina
zaprawy gipsowej i wapiennej z okruchami gipsu pierwotnego. W skład
wchodz
Ģ
ponadto przejrzyste, ostrokraw
ħ
dziste ziarna kwarcu, zaokr
Ģ
glo
ne i zabarwione brunatne okruchy kwarcytowe oraz drobne okruchy wa
pienne.
Według F. Rathgena zaprawa z piramidy Sahure oraz podobne do niej
— zaprawy z piramidy Chefrena i z du
Ň
ego sfinksa — s
Ģ
typowymi staro-
egipskimi zaprawami. Na podstawie całokształtu bada
ı
F. Rathgen do-
szedł do wniosku,
Ň
e zaprawy egipskie zawieraj
Ģ
powszechnie spoiwo
gipsowe oraz, w mniejszym lub wi
ħ
kszym stopniu, w
ħ
glan wapnia w po-
staci spoiwa. Przypuszcza on,
Ň
e obecno
Ļę
spoiwa wapiennego jest raczej
przypadkowa i
Ň
e wynika ona z zanieczyszcze
ı
naturalnych złó
Ň
gipso-
wych. Według Rathgena zło
Ň
a gipsowe znajduj
Ģ
ce si
ħ
na terenie Egiptu
wyst
ħ
puj
Ģ
bardzo cz
ħ
sto w szczelinach pokładów wapiennych. Podczas
wydobywania gipsu ze złó
Ň
trudno było niew
Ģ
tpliwie unikn
Ģę
naruszenia
s
Ģ
siaduj
Ģ
cych z nim pokładów wapieni, st
Ģ
d te
Ň
surowiec przeznaczony
do produkcji spoiwa zawiera
ę
musiał w mniejszym lub wi
ħ
kszym stopniu
domieszki w
ħ
glanu wapnia. Wydaje si
ħ
,
Ň
e Rathgen ma słuszno
Ļę
twier-
dz
Ģ
c,
Ň
e w procesie wypalania gipsu niejednokrotnie osi
Ģ
gano wy
Ň
sze tem-
peratury ni
Ň
te, które potrzebne s
Ģ
do otrzymania zwykłych gipsów bu-
dowlanych. Twierdzi on,
Ň
e musiały to by
ę
temperatury w granicach
900—950°C, a wi
ħ
c te, w których nast
ħ
puje dysocjacja w
ħ
glanu wapnia.
Powstały w wyniku takich temperatur tlenek wapnia, po zarobieniu za-
prawy wod
Ģ
, przechodził w wodorotlenek wapnia, a ten z kolei, podczas
wi
Ģ
zania zaprawy, ulegaj
Ģ
c karbonizacji przechodził w krypto- b
Ģ
d
Ņ
te
Ň
mikrokrystaliczny w
ħ
glan wapnia.
F. Rathgen przypuszcza,
Ň
e w ten sposób staro
Ň
ytni Egipcjanie poznali
z biegiem czasu cechy wi
ĢŇĢ
ce nowego spoiwa, a mianowicie wapna. Od-
t
Ģ
d wi
ħ
c wapno, jako spoiwo wi
ĢŇĢ
ce, mogło by
ę
coraz cz
ħĻ
ciej stosowane
w sposób
Ļ
wiadomy i zamierzony. Przemawia
ę
mo
Ň
e
za
tym równie
Ň
fakt.
Ň
e zło
Ň
a wapienne s
Ģ
w Egipcie obf itsze ni
Ň
zło
Ň
a gipsowe.
Jak wynika z bada
ı
A. Lucasa, wiele zapraw gipsowych, pochodz
Ģ
-
cych z piramid w Gizeh i przyległych do nich grobowców, wykazuje dobre
34
I. Znaczko-Jaworski, op. cit., str. 48.
759
758
budowli z zachowanymi sztukateriami gipsowymi znajduj
Ģ
si
ħ
na wy
Ň
ynie
ira
ı
skiej. S
Ģ
siaduj
Ģ
ce tereny Azji
ĺ
rodkowej posiadaj
Ģ
równie
Ň
cały sze-
reg zabytkowych budowli z bardzo cennymi sztukateriami gipsowymi.
Wiele ciekawych przykładów dzieł sztukatorskich, stoj
Ģ
cych na wysokim
poziomie artystycznym, zachowało si
ħ
w sztuce Sassanidów, dynastii per-
skiej, panuj
Ģ
cej w latach 226—636 r. p.n.e.-'
0
W okresie tym stosowano
wyroby gipsowe jako okładziny
Ļ
cienne w postaci tak zwanego wzoru bez
ko
ı
ca.
21
Wzór taki modelowany był w rozety i wyobra
Ň
enia zwierz
Ģ
t.
Najbardziej typowym i najlepszym przykładem tego rodzaju wyrobów,
pochodz
Ģ
cych z nieco pó
Ņ
niejszego okresu, jest muzułma
ı
skie zało
Ň
enie
miejskie w Samarze (838—883 r. p.n.e.).
22
W
Ļ
ród bogatych form sztukate-
ryjnych tego okresu spotyka si
ħ
przede wszystkim motywy geometryczne
i chrz
Ģ
stkowe. W tym samym okresie rozwijała si
ħ
bardzo bujnie buddyj-
ska sztuka sztukateryjna, której głównymi o
Ļ
rodkami były miasta-oazy
le
ŇĢ
ce w basenie rzeki Tarim. W zdobnictwie sztukateryjnym przewa
Ň
ały
motywy figuralne.
23
Według I. Znaczko-Jaworskiego
24
tynki stosowane w staro
Ň
ytnej Me-
zopotamii, w przeciwie
ı
stwie do tynków egipskich, były mieszanin
Ģ
gipsu
i wapna,
Ļ
wiadomie i celowo stosowan
Ģ
. Bli
Ň
szych wyja
Ļ
nie
ı
w tym za-
kresie autor nie podaje. Pisze on ponadto,
Ň
e zaprawy gipsowe stosowane
do układania posadzek w staro
Ň
ytnym Babilonie wykonane były ze spoiwa
o własno
Ļ
ciach charakterystycznych dla zapraw powietrznych. Autor ma
na my
Ļ
li prawdopodobnie gips wypalony w stosunkowo niskich tempera-
turach. Wydaje si
ħ
jednak,
Ň
e tego rodzaju materiał wi
ĢŇĢ
cy nie spełniłby
swej funkcji w posadzkach z racji małej odporno
Ļ
ci na działanie czynni-
ków mechanicznych (
Ļ
cieranie); st
Ģ
d te
Ň
wydaje si
ħ
,
Ň
e do tego celu mu-
siał by
ę
chyba stosowany gips wysokopalony. Gips jako spoiwo wi
ĢŇĢ
ce
stosowany był równie
Ň
w staro
Ň
ytnych Indiach ju
Ň
na 2000 lat p.n.e.
25
Na obszarze miasta Mohend
Ň
o-Daro — znajduj
Ģ
cego si
ħ
w dolinie In-
dusu —odkryto ła
Ņ
ni
ħ
, w której
Ļ
ciany basenu zbudowane z cegieł zawie-
raj
Ģ
zapraw
ħ
gipsow
Ģ
. Lico wewn
ħ
trzne basenu zawiera ponadto tynk
gipsowy.
tynku jest tak cienka,
Ň
e stanowi wła
Ļ
ciwie pobiałk
ħ
zło
Ň
on
Ģ
wył
Ģ
cznie
z w
ħ
glanu wapnia ze
Ļ
ladami gipsu. I w tym przypadku, podobnie zreszt
Ģ
jak w obiektach starszych, zachodzi przypuszczenie,
Ň
e surowiec wypala-
ny był w wysokich temperaturach, a wi
ħ
c takich, w jakich nast
ħ
puje dy-
socjacja CaCO
3
w wyniku której otrzymuje si
ħ
tlenek wapnia, a nast
ħ
pnie
spoiwo wapienne. T
ħ
do
Ļę
znaczn
Ģ
ilo
Ļę
w
ħ
glanu wapnia J. Znaczko-Ja-
worski usprawiedliwia w nast
ħ
puj
Ģ
cy sposób: „Przyczyn
Ģ
tego mo
Ň
e by
ę
niska jako
Ļę
gipsu zawieraj
Ģ
cego naturalny dodatek w
ħ
glanu wapnia, albo
sztuczne wprowadzenie go jako kruszywa dla nadania zaprawie koniecz-
nej biało
Ļ
ci". Wydaje si
ħ
.
Ň
e stanowisko tego
Ň
autora nie wyja
Ļ
nia całego
zagadnienia do ko
ı
ca. Najlepszym dowodem wypalania surowca w wyso-
kich temperaturach jest pobiałka zbudowana ze spoiwa wapiennego, a te-
go faktu autor wła
Ļ
ciwie nie stara si
ħ
interpretowa
ę
.
Znajomo
Ļę
gipsu jako spoiwa wi
ĢŇĢ
cego przeszła z Egiptu do Babilonii,
sk
Ģ
d rozprzestrzeniła si
ħ
nast
ħ
pnie na cał
Ģ
Azj
ħ
Mniejsz
Ģ
oraz poprzez
Grecj
ħ
do Rzymu.
15
W staro
Ň
ytnej Mezopotamii gips, obok gliny i wapna, stosowany był
przede wszystkim do tynkowania
Ļ
cian, wznoszonych z surowej, niewypa-
lonej cegły. W Babilonie stosowano równie
Ň
tynki wykonane z mieszaniny
gipsu i wapna. Poza tynkami, gips u
Ň
ywano równie
Ň
jako materiał wi
Ģ
-
ŇĢ
cy przy wznoszeniu ró
Ň
nych budowli a szczególnie do układania posa-
dzek.
W Babilonie, rui białych Tynkach zewn
ħ
trznych wykonanych
ze
spoiwa
gipsowego, malowano czarne pasy mas
Ģ
bitumiczn
Ģ
, uzyskuj
Ģ
c w ten spo~
sob bardzo ciekawe motywy dekoracyjne. W okresie od upadku dynastii
kassyckiej do powstania królestwa nowobabilo
ı
skiego (1165—700 r. p.n.e.)
zaprawy gipsowe stosowano powszechnie w budowlach Babilonu do ukła-
dania ceglanych posadzek.
10
Posadzka w pałacu Nabopalasara w Babilonie (600 r. p.n.e.) posiadała
wierzchni
Ģ
warstw
ħ
uło
Ň
on
Ģ
z cegły na zaprawie gipsowej. Podło
Ň
em tej
posadzki była warstwa kruszywa ceramicznego zalana mas
Ģ
bitumiczn
Ģ
.
Podobny układ posadzek, a wi
ħ
c podło
Ň
e ceramiczne zalane mas
Ģ
bitu-
miczn
Ģ
i wierzchnie warstwy posadzki uło
Ň
one z cegieł na zaprawie gipso-
wej, stosowano powszechnie w tym czasie w babilo
ı
skich ła
Ņ
niach.
1
'
Według przekazów Strabona
18
i drugiego greckiego historyka-geografa
Arriana,
111
Ň
yj
Ģ
cych w 175—95 r. p.n.e., zaprawy gipsowe stosowane były
przy wznoszeniu budowli wielkiego fenickiego centrum handlowego
w mie
Ļ
cie handlowym i portowym Tyr. Najwi
ħ
ksze skupiska zabytkowych
Jak wy
Ň
ej, str. 55—57.
18
• :
:
19
Jak wy
Ň
ej, str. 55—57.
J. Wilk,
Gips w budownictwie i architekturze
(streszczenie), „Kamie
ı
, gips,
ceramika w architekturze", Wydawnictwo „Budownictwo i Architektura", Warszawa
1955, zesz. 3, str. 58—59.
1
20
Jak wy
Ň
ej, str. 58—59.
15
Jak wy
Ň
ej, str. 58—59.
W. Foerst,
Ullmans Enzyklopadie der technischen Chemie,
Miinchen—Berlin 1953.
t. VIII, str. 97.
16
22
Jak wy
Ň
ej, str. 58—59.
23
I. Znaczko-Jaworski, op. cit., str. 55—57.
17
Jak wy
Ň
ej, str. 55—57.
I. Znaczko-Jaworski, op. cit., str. 55—57.
24
Jak wy
Ň
ej, str. 55—57.
25
760
761
Plik z chomika:
michalakmariusz
Inne pliki z tego folderu:
ScannedImage-26.jpg
(477 KB)
Ceramika budowlana.pdf
(10833 KB)
1mury.ppt
(84327 KB)
2mury.ppt
(108926 KB)
3mury.ppt
(92253 KB)
Inne foldery tego chomika:
0. LITERATURA OGÓLNA
02. KAMIENIARSTWO
05. SCHODY
06. BUDOWNICTWO DREWNIANE
07. WIĘŹBY i POKRYCIA DACHOWE
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin