GOTTFRIED SEMPER (1803 - 1879)
● zajmował się architekturą i rzemiosłem
● najważniejsze dzieła:
○ Cztery pierwiastki sztuki budowniczej, 1851
○ Nauka, przemysł i sztuka – artykuł jako komentarz do Wielkiej Wystawy Światowej w Londynie, w 1851 r.
○ Styl w sztukach technicznych i tektonicznych albo estetyka praktyczna
● wystawa światowa w Londynie, 1851 r. – ważne wydarzenie w historii myśli o sztuce
● w związku z wydarzeniami Wiosny Ludów Semper opuścił Niemcy i wyjechał do Anglii (w 1849 r. wystosowano list gończy dotyczący Sempera)
● idea renesansu rzemiosła i sztuk użytkowych w Anglii
● zainteresowanie tradycją gotycką – liczne reinterpretacje w XIX w.
● styl naturalny w architekturze – wynika z charakteru materiału i tworzywa, nie jest wydumany
● pojęcie stylu łączącego architekturę z rzeźbą i malarstwem (witraże)
● dążenie do idei syntezy sztuk
● Richard Wagner był przyjacielem Sempera, propagator idei jedności sztuk
● namysł nad współczesnością u Sempera (charakterystyczny aspekt myślenia każdego historyka sztuki):
● sformułowanie postulatywnej teorii estetycznej, wyzwanie dla sztuki jemu współczesnej
● XIX w. - nurt historycystyczny (patrz: architektura Wiednia w epoce panowania Franciszka Józefa); wiek historii (zwłaszcza po Heglu); historia królową nauk; zainteresowanie historyzmem w różnych dziedzinach wiedzy
● historyzm – rozwój neostylów (np. neoklasycyzm)
● rozwój teorii ewolucjonistycznych
● wystawa w roku 1851 obnażyła kondycję sztuk użytkowych; aspekt etnologiczny - zestawienie wyrobów współczesnych z pierwotnymi (założenie Muzeum Victorii i Alberta kolekcjonującego obiekty rzemiosła artystycznego)
● pojawiało się pytanie: czy powinna istnieć zasada korzystania ze stylów architektonicznych?
● kwestia stylu w architekturze nie była już zależna od budownictwa i technik tektonicznych
● wystrój architektoniczny był tzw. kostiumem stylowym
○ nowoczesne techniki budowlane + historycystyczny styl
● pojęcie eklektyzmu
● przesilenie w architekturze
● fałsz kostiumu stylowego
● Semper odkrywał historię architektury, a prawdy o niej szukał u źródeł
● próbował odpowiedzieć na pytanie, jaka była naturalna, prawdziwa reguła architektury
● teoria ewolucji formy
● historyczne, naukowe uzasadnienie jego teorii
● u swych źródeł kostium stylowy był naturalnie związany z techniką budowlaną, z konstrukcją architektoniczną
● u Hegla forma była wyrazem ducha
● Semper w formie widział wytwór czynników materialnych
● proces historycznego rozwoju architektury i rzemiosła był odpowiedzą na potrzeby, funkcje i możliwości dostępnego materiału
● sam Semper zainteresowany był formami renesansowymi
● propagator funkcjonalizmu
● w XIX w. coraz popularniejsze było żeliwo
● postulat Sempera: wyprowadzać nowe formy z nowych konstrukcji i technik, które pozostawałyby ze sobą w czytelnym związku
● strukturalny symbolizm – formy architektoniczne symbolizują swoje funkcje i sposoby wykonania (tak było u źródeł)
● logika posługiwania się architekturą
● koncepcja ewolucjonistyczna
● ciągłość rozwoju ze względu na źródła budowlane
● formy nie były ogniwem w łańcuchu, lecz elementem w procesie ewolucji
● Semper zadawał pytanie o to, skąd wzięła się forma i jakie są jej źródła
● problem genealogii form
● rozwój sztuki Semper wyprowadził ze sfery ludzkich potrzeb
● cztery pierwiastki sztuki budowniczej:
○ ognisko – potrzebne pierwotnym ludziom; ogień był świętością; łącznik użytkowy i duchowy; sztuka wyłaniała się z potrzeby podtrzymywania ognia (à palenisko)
○ ziemny nasyp
○ dach
○ ogrodzenie – pierwotnie gałęzie osłaniające ogień od wiatru
● garncarstwo, metalurgia, murarstwo à przejawy doskonalenia pierwotnych form
● ciesielstwo à rozwój pierwotnych pierwiastków sztuki budowniczej ze względu na potrzebę przekrycia dachu
● konstrukcje ścian wytworzyły się z pierwotnego ogrodzenia
● pierwotne ogrodzenie (z gałęzi) à tkane maty, płot à ornament plecionki, girlandy, wieńce à ciągłość formy tkanej maty à dywan (akcentowanie przestrzeni); symboliczne znaczenie dywanu, jego funkcja rdzenna; potrzeba przegradzania powierzchni
● zwrócenie uwagi na język, etymologię słów, źródła pojęć, np. płot pochodzi od pleść (plecionki, ogrodzenie z powiązanych gałęzi)
● u źródeł forma była tożsama ze swoją rolą
● w ramach rozwoju przedmioty pozostawiają przy swoim symbolicznym znaczeniu
● wiązania cegieł, wątki murarskie – wywodzą się ze sztuki tkackiej
● nauka powinna poszukiwać źródeł słów, pewnego języka pierwotnego
● Semper – genealogia, etymologia form
● mata à dywan à kilim à ... à malarstwo
● ciągłość sztuki
● Semper zauważa związek między architekturą a malarstwem – te same źródła sztuki
● istnieją praformy w języku i sztuce – typy form, typy struktur
● forma symbolizuje swoje pierwotne znaczenie, np. wieniec tylko symbolizuje pierwotny wieniec, jego początkową funkcję
● artysta, architekt sięga po nowe techniki, idzie do przodu, ale jednocześnie ponawia tradycję i pierwotne formy
● przykład: technika kamienia przejmowała struktury drewniane
● baldachim – symbol potęgi i mocy
● etymologia świątyni greckiej
● dwuaspektowe spojrzenie Sempera na sztukę:
○ aspekt funkcjonalny: związek między formą a techniką wykonania, materiału
○ aspekt symboliczny – sięganie do źródeł, tradycji, do praform
● uproszczony semperyzm à formę wyprowadzano wprost z techniki budownictwa
● pojęcie sztuki u Sempera:
○ sztuka rodzi się tam, gdzie forma jest wypracowana przez tradycję, a nie ogranicza się do materializmu i funkcjonalizmu
● istotą architektury jest odniesienie do wymuszonych przez materiały i techniki form
● metafora maski w architekturze – musi być dopasowana do twarzy
● potwierdzenie lub negacja rzeczywistej roli
1. Przedstaw model rozwoju sztuki w ujęciu Sempera.
2. Scharakteryzuj koncepcję ciągłości sztuki w ujęciu Sempera.
1. Gottfried Semper (1803-1879) pod wpływem panującego w drugiej połowie XIX w. stylu oficjalnego stylu historyzującego i eklektycznego (czego świadectwem może być nowa zabudowa Wiednia) skłaniał się ku refleksji na temat istoty sztuki architektonicznej, jako że jej wytwory charakteryzował w głównej mierze kostium historyczny, a styl nie był już zależny od charakteru materiału budowlanego i technik jego obróbki. Teoria rozwoju sztuki w ujęciu Sempera miała charakter ewolucjonistyczny, co było znamienną cechą myślenia, zapoczątkowaną już w Oświeceniu (m.in. Diderot), kiedy coraz częściej odwoływano się do przykładów z naturalnego stanu świata. W jednym ze swoich ważniejszych dzieł, w Czterech pierwiastkach sztuki budowniczej z roku 1851 (w tym samym roku odbyła się Wielka Wystawa Światowa w Londynie) przedstawił swoją koncepcję początków i rozwoju sztuki, którą zrealizował w opozycji do „złączonego z antykwarstwem materializmu” naznaczonego - według Sempera - licznymi błędami. Rozpoczął swój namysł nad sztuką – przysłowiowo ab ovo...
Dziulson