dr Radosław Piotrowicz.pdf

dr Radosław Piotrowicz

Akademia Pedagogiki Specjalnej

im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie

Ośrodek Wczesnej Interwencji

PSOUU Koło w Zgierzu

Wczesna interwencja –pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością

Interwencja (intervention –ang.) to przerwanie, wpłynięcie na lub zmodyfikowanie

trwającego procesu, najczęściej szkodliwego, w celu przerwania go albo zmiany jego biegu,

by uniknąć lub zmniejszyć jego niekorzystne skutki (Reber,1985). Interwencja jest

wielostronnym, leczniczym oddziaływaniem z zewnątrz na proces chorobowy człowieka, by

proces ten wstrzymać i doprowadzić do pełnego ozdrowienia, lub, w przypadku gdy pełne

uleczenie nie jest możliwe, tak nim pokierować, by do minimum zmniejszyć jego szkodliwy

wpływ i ograniczyć jego niekorzystne następstwa. (Kaczmarek , 1994).

„Wczesna”- odnosi się w połączeniu z terminem „interwencja” do wieku objętych

oddziaływaniem pacjentów i oznacza dzieci w wieku 0-6 lat (Portage Project, 1992). Górna

granica wiekowa dzieci objętych wczesnym wspomaganiem bywa różnie określana.

Najczęściej zawiera się w przedziale 6-8 lat. Tak więc, "wczesna interwencja" to wczesne

oddziaływanie medyczne, psychopedagogiczne na rozwój dziecka, u którego stwierdzono

zaburzenia typu:

- mózgowego porażenia dziecięcego i innych ograniczeń ruchowych;

-zagrożenia upośledzeniem umysłowym o różnej genezie (genetycznej, uszkodzeń

okołoporodowych, przewlekłych chorób dziecięcych, czynników środowiskowych);

-zaburzeń zachowania (agresywności, nadpobudliwości psychoruchowej, nadmiernej

lękliwości i innych);

-zaburzeń po przewlekłych chorobach o podłożu bakteryjnym i wirusowym (stany po

zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniu mózgu);

-zaburzenia narządów zmysłów (wzroku, słuchu, zaburzenia sprzężeń);

-zaburzeń psychicznych;

-rozległych zaburzeń rozwojowych (autystycznych i innych).

Celem oddziaływań jest jak najwcześniejsze wykrycie i zlikwidowanie bądź

korygowanie zaobserwowanych u dziecka nieprawidłowośc i w rozwoju oraz odpowiednie

dobranie ćwiczeń do jego indywidualnych potrzeb ; zapobieganie nieprawidłowościom

rozwojowym , które można określić w trakcie diagnozy funkcjonowania dziecka i warunków,

w jakich się ono rozwija; ustalenie wieloprofilowego programu usprawniania dziecka z

wielorakimi zaburzeniami; wczesna - kompleksowa profilaktyka niepełnosprawności ,

przygotowanie i pomoc rodzinom w rehabilitowaniu dziecka w domu oraz świadomym,

prawidłowym pielęgnowaniu dziecka (profilaktyka); kształtowanie pozytywnych relacji

rodzic- profesjonalista .

Wczesna interwencja może pełnić następujące funkcje:

- informacyjną- informuje o przebiegu rozwoju dziecka, o możliwościach wspierania

rozwoju, o formach pomocy rodzinie;

- diagnostyczną - rozpoznanie kliniczne, określenie poziomu funkcjonowania dziecka;

- stymulacyjną – terapeutyczną, prowadzenie wieloprofilowego usprawniania dziecka

z zaburzeniami rozwoju,

Założenia teoretyczne

Podstawowym założeniem wczesnej interwencji jest traktowanie rozwoju dziecka jako

integralnego i całościowego procesu, warunkowanego przez czynniki genetyczne i

środowiskowe. Bazą rozwoju jest aktywność , rozumiana jako skłonność wrodzona,

warunkująca wszelkie zachowania. Najprostszą jej formę stanowi odruch, który jest

wyzwoleniem energii w odpowiedzi na bodziec . Aktywność umożliwia uczenie się -

warunek ciągłego rozwoju człowieka . Rozwój dziecka wyznaczany jest przez czynniki

wewnętrzne (to z czym dziecko przychodzi na świat) i zewnętrzne (środowiskowe). Czynniki

wewnętrzne stanowią wrodzone funkcje biologiczne, z którymi dziecko przychodzi na świat i

które pozwalają utrzymać mu się przy życiu. W trakcie życia dziecka funkcje te łączą się w

struktury, ulegające ciągłym przekształceniom, tak by przystosować organizm do

zmieniających się warunków otoczenia.

Czynniki zewnętrzne, inaczej środowiskowe, to wszystko czego dziecko się uczy. Można

więc sprowadzić je do procesu uczenia się. Każda nowość w życiu dziecka bazuje na

wcześniejszym nabytym doznaniu. Istotą uczenia się jest odbieranie sygnałów (bodźców) -

wrażeń oraz ich łączenie w struktury poznawcze , które wraz z zorganizowanymi ruchami

dziecka tworzą schematy działania . Dzięki nim może ono rozwijać się, przystosowywać się

do zmieniających warunków i wymagań otoczenie.

W myśl teorii Piageta osoba musi być aktywna w środowisku, by jej rozwój poznawczy

postępował. Rozwój dziecka – jego gotowość do uczenia się jest zapewniona tylko wtedy,

gdy dziecko doznaje bodźców podczas czynności codziennych, a zarazem przyzwyczaja się

do nich i uczy się ich znaczenia. To zapewniają zmysły, które muszą być skierowane na

środowisko. Badanie otoczenia poprzez dotykanie, manipulowanie, oglądanie słuchanie lub

myślenie niesie informacje , które można przyswoić, zapamiętać i wykorzystać w sytuacjach

typowych jaki i później z biegiem czasu w sytuacjach problemowych. Te działania prowadzą

do zdobycia i utrwalania wiedzy , która tak bardzo jest potrzebna w codziennym

funkcjonowaniu w środowisku, jest podstawą ciągłego rozwoju. Wiedza czyli znajomość

pojęć w uczeniu się dotyczy :

- wiadomości o cechach przedmiotów ( np. gładkie- szorstkie, duże –małe, twarde- miękkie,

trwałe- kruche itp., które dziecko poznaje w trakcie dotykania, manipulowania nimi;

- wiadomości , które są doświadczeniami dziecka ( dziecko pamięta jak dana rzecz

wygląda , do czego służy, co można z nią zrobić, dokonuje porównań, grupuje według

cech, eksperymentuje); jest to wiedza logiczno-matematyczna, która powstaje na

podstawie myślenia o doświadczenia z przedmiotami i wydarzeniami,

- wiadomości społeczne, które powstają w wyniku spotkań z dzieckiem; są to kontakty

emocjonalne ( realizacja potrzeby bliskości-zaufania), wymagania w zakresie

samodzielności (samoobsługa, wymagania, reguły w grupie itp.)

Dzięki tym procesom jest możliwy rozwój dziecka. Jest on skumulowany. Dziecko w wyniku

doznań i doświadczeń przechodzi przez poszczególne stadia rozwojowe, które są małymi

krokami, czasami „milowymi” w rozwoju.

Podział rozwoju na stadia rozwojowe umożliwia dokładną ocenę osiągnięć dziecka,

określenie jego poziomu oraz ułatwia dobranie odpowiednich i dostosowanych do możliwości

dziecka działań naprawczych. Daje możliwość przyspieszenia rozwoju przez intensywne

ćwiczenia oraz stwarzania okazji do uczenia się i szybkiego przyswajania pewnych

aktywności.

Główne zasady wczesnej interwencji to:

- jak najwcześniej rozpocząć usprawnianie,

- włączyć w proces rehabilitacji rodziców,

- terapię realizować w naturalnym otoczeniu dziecka,

- indywidualnie podchodzić do dziecka i jego rodziny.

Wczesne usprawnianie dzieci dotkniętych uszkodzeniem ośrodkowego układu

nerwowego lub schorzeniami o postępującym, upośledzającym rozwój przebiegu ma za

zadanie nie tylko poprawić aktualny stan funkcjonowania dziecka, ale często także

zapobiegać jego pogorszeniu się. Podjęcie działań stymulujących dziecko we wczesnym

etapie jego rozwoju uwarunkowane jest tym, iż :

- rozwój przebiega bardzo dynamicznie, dzięki intensywnemu dojrzewaniu układu

nerwowego, który ma duże możliwości adaptacyjne i kompensacyjne;

- istnieje możliwość wyrównywania lub zahamowania zaburzeń czynności psychoruchowych

dziecka;

- brak jest zaburzeń wtórnych, mających podłoże w nawykach pojawiających się wraz z

wiekiem, co często utrudnia terapię i edukację;

- zaangażowanie rodziców jest często oparte na nadziei, iż "będzie dobrze".

Brak wczesnego oddziaływania może opóźnić, utrudnić, lub nawet uniemożliwić rozwój

dziecka . Zbyt późne podjęcie działań naprawczych często prowadzi do powstawania i

utrwalania nieprawidłowych wzorców zachowań, które w późniejszym okresie jest ciężko

wyeliminować i które ważą na funkcjonowaniu w środowisku. Kompleksowość

oddziaływań na dziecko ( współpraca lekarzy, psychologów, pedagogów specjalnych,

rehabilitantów, logopedów) zmierza w kierunku przygotowania dziecka do przyswajania

wiedzy o otoczeniu a następnie obejmuje edukację dziecka .

Zadania wczesnej interwencji

Rehabilitacja dziecka ma charakter wieloprofilowego oddziaływania na zaburzenia.

Jest to często proces bardzo długi, wymagający realizacji przez całe życie dziecka. Obejmuje

on:

- wielospecjalistyczną ocenę rozwoju (medyczną, psychologiczną, pedagogiczną,

logopedyczną, ruchową),

- określenie strefy najbliższego rozwoju, czyli tego, co dziecko jest w stanie wykonać przy

pomocy,

- ustalenie i realizowanie programu wieloprofilowego usprawniania,

- wspieranie rodziny dziecka niepełnosprawnego.

Wieloprofilowa ocena

Ocena rozwoju dziecka winna mieć charakter diagnozy umiejętności funkcjonalnych,

której zadaniem jest szczegółowe określenie poziomu funkcjonowania dziecka w sferach:

wrażliwości - podatności na bodźce, procesów poznawczych (spostrzegania - wzrokowego,

słuchowego, uwagi, kojarzenia), motoryki (motoryki dużej - zdolności poruszania się,

motoryki małej – zdolności chwytania, utrzymywania i manipulowania), socjalizacji, języka -

mowy oraz określenie jego najbliższych możliwości rozwojowych . Opiera się na schematach

rozwojowych, które przedstawiają, zgodnie z prawami ontogenezy, zachowania typowe dla

funkcjonowania dziecka prawidłowo rozwijającego się.

Wieloprofilowy program usprawniania

Wieloprofilowy program usprawniania powinien być jasno sformułowany, mieć ściśle

określone zadania, cele do realizacji oraz zawierać procedurę ich wykonania. W programie

usprawniania dokonywana jest ocena postępów dziecka, umieszczone są zadania, które będą

wprowadzane, rozwijane, wzbogacane o nowe czynności. Na wstępie przedstawiony jest

zwięźle powód, tło, nieodzowność każdego punktu działania. Za każdym razem, kiedy

sporządzany jest plan rodzice-terapeuci mają możliwość wyboru zadań do wykonania - lepiej

jest wybrać najważniejsze (dwa-trzy) zadania dotyczące danej sfery rozwoju, niż

koncentrować się na wszystkich zadaniach. W programie umieszczony jest opis

realizowanego zadania (procedura), przy czym zadania powinny być przedstawione jak

najrealistyczniej.

Realizacja programu z małym dzieckiem odbywa się w trakcie czynności

pielęgnacyjnych, samoobsługowych, jak i w formie zabawowej. Wszystkie zabawy stymulują

rozwój umiejętności komunikowania się, pogłębiają więzi społeczne, ćwiczą różnorodne

funkcje zmysłowe: słyszenie, widzenie, powonienie, czucie. Zabawy mają jednocześnie dużą

intensywność i charakter rozluźniający; motywują dzieci do dzielenia się, słuchania; rozwijają

i kształcą spostrzegawczość, umiejętność reagowania i wyobraźnię. Stymulując umiejętność

wyrażania się przez mowę, mimikę, gestykulację i motorykę, zawierają częste powtórzenia,

co jest konieczne podczas wspólnej zabawy. Dziecko doświadcza w zabawie pewnej

regularności, aby ćwiczyć i rozwijać swoje podstawowe sprawności. W trakcie wspólnych

zabaw z dzieckiem wykorzystujemy elementy wielu metod terapeutycznych.

Rodzice – dziecko - profesjonaliści

Wczesna Interwencja w założeniu kładzie duży nacisk na kształtowanie właściwych,

obustronnych relacji między rodzicami a profesjonalistami. K. Mrugalska - twórczyni

pierwszego w Polsce Ośrodka Wczesnej Interwencji, przedstawia zestaw pozytywnych cech

rodziców i profesjonalistów we wzajemnych kontaktach 1 . Jest to idealny model współpracy

profesjonalistów i rodziców, do jakiego powinno się dążyć.

Rodzice poświęcają dziecku najwięcej czasu i najlepiej znają jego aktywność.

Potrafią intuicyjnie odebrać i odczytać sygnały wysyłane przez dziecko. Wykonują szereg

czynności pielęgnacyjno-opiekuńczych, będących samoistną stymulacją dziecka. Są więc

pierwszymi terapeutami własnego dziecka. Często rodzice czują się osobami

niekompetentnymi i nie widzą możliwości radzenia sobie z problemami dziecka

niepełnosprawnego. Stąd oczekują od lekarzy, psychologów, pedagogów konkretnych

wyjaśnień przyczyn zaburzeń oraz praktycznych wskazówek. Proces usprawniania dziecka

wymaga szeroko rozumianej współpracy rodziców z osobami zawodowo zajmującymi się

procesem rehabilitacji. Zadaniem zespołu oprócz ustalenia diagnozy i programu jest

prezentowanie rodzicom ćwiczeń i zabaw, odpowiadanie na ich pytania związane z

rozwojem dziecka oraz wspomaganie ich w załatwianiu spraw bytowych (udzielenie

informacji o sposobach i formach pomocy), po to by mogli m.in. nauczyć się podstawowych

technik rehabilitacyjnych i terapeutycznych i wykonywać ćwiczenia z dzieckiem w

warunkach domowych. Wczesna interwencja umożliwia taką współpracę i dlatego jest ona

skierowana w pierwszej kolejności do rodziców, którzy są zaniepokojeni przebiegiem

rozwoju swojego dziecka. Ukształtowanie powyższych cech w relacjach rodzic -

profesjonalista daje gwarancję dobrej współpracy i zrozumienia, co stanowi podstawę

prawidłowego przebiegu procesu usprawniania dziecka niepełnosprawnego w okresie

wczesnej interwencji, jak i późniejszych latach.

W idealnym, modelowym stanie rzeczy, rodzice dziecka niepełnosprawnego nie

szukają cudownych środków, które "uleczą chorobę"; starają się nawiązać dobry kontakt z

dzieckiem, doskonalić swe oddziaływania wychowawcze we współpracy ze specjalistami;

cieszą się z małych sukcesów i rozwoju "krok po kroku"; usiłują dostrzegać w dziecku

przede wszystkim te reakcje, które cechują wszystkie dzieci, a także próbują zrozumieć

mechanizmy zachowań odmiennych; wspierają wysiłki dziecka, stwarzając warunki

pobudzające do rozwoju; dostrzegają najważniejsze, odpowiednie dla poziomu rozwoju

dziecka sprawności należące do różnych sfer rozwoju, a nie koncentrują się wyłącznie na

rozwoju intelektualnym czy fizycznym; usiłują zapewnić dziecku stałą opiekę zespołu

specjalistów; wytrwale dążą do uzyskania konkretnych porad i wyjaśnienia trapiących ich

wątpliwości oraz stałego ulepszania własnego postępowania z dzieckiem; mają zaufanie do

opiekującego się ich dziećmi zespołu, wypełniają zalecenia i informują o stopniu skuteczności

porady, dostarczając w ten sposób satysfakcji zawodowej specjalistom; stale pogłębiają swoją

wiedzę psychopedagogiczną, m.in. przez kontakty z innymi rodzicami znajdującymi się

podobnej sytuacji; szanują "swoich" specjalistów. Z kolei profesjonaliści informują rodziców

o sprawach związanych ze stanem dziecka w sposób uwzględniający uczucia rodziców i ich

1K.Mrugalska:Czy rodzice i profesjonaliści mogą być sojusznikami. w. red. H. Olechnowicz: U źródeł rozwoju dziecka, WSiP, Warszawa1999

gotowość do pomocy dziecku; traktują dziecko z upośledzeniem jako osobę rozwijającą się

według własnego tempa i możliwości; wskazują wszystkie sfery rozwoju dziecka, których

rodzice powinni być świadomi; w poradach uwzględniają potrzeby związane z codzienną

pielęgnacją dziecka, jak i z organizacją życia, porady są konkretne, uwzględniają etapy

dochodzenia do celu, a rodzice mają ściśle określony udział w ich realizacji; wspierają

psychicznie rodzinę, pomagają jej ujrzeć pozytywne cechy dziecka, jego sukcesy oraz

zaakceptować swoją sytuacją; okazują rodzicom szacunek i uznanie dla ich wysiłków; stale

pogłębiają swoją wiedzę i analitycznie podchodzą do zdobytego doświadczenia klinicznego.

Podsumowanie

Wczesna interwencja jest interdyscyplinarnym podejściem, umożliwiającym objęcie

specjalistyczną opieką dziecko oraz jego rodzinę od chwili rozpoznania pierwszych

niepokojących symptomów zaburzeń . Opiera się na współpracy rodziców i terapeutów w

realizacji programów terapeutycznych, która łączy ze sobą więzi emocjonalne i

doświadczenie zawodowe, w zakresie wiedzy jak i specyfiki stosowanych metod

terapeutycznych. Istotą wczesnej interwencji:

- jest wsparcie rodziców w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości, podniesienie poziomu

samooceny oraz nauczenie spostrzegania u własnego dziecka mocnych stron.;

- opracowanie diagnozy umiejętności funkcjonalnych , bazując na badaniach

diagnostycznych, obserwacjach, wywiadach z rodzicami;

- opracowanie, wdrożenie wieloprofilowego programu terapeutycznego dostosowanego do

możliwości dziecka oraz warunków środowiskowych , uwzględniający różne strategie

terapeutyczne.

Współtworzenie planów postępowania terapeutycznego powinno opierać się na wzajemnej

akceptacji, warunkującej efektywność prowadzonych oddziaływań.

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka oraz rodziny w realizacji procesu terapeutycznego

stwarza szanse rozwojowe , umożliwiające osiągnięcie określonych dojrzałości fizycznych,

poznawczych, emocjonalno-społecznych. Podjęcie działań stymulujących dziecko we

wczesnym etapie jego rozwoju ma bezpośredni wpływ na osiągnięcie większej

niezależności, samodzielności i lepszej jakości życia w okresie dorosłości .

Bibliografia:

Mrugalska K.: Czy rodzice i profesjonaliści mogą być sojusznikami . (w:) Olechnowicz H.

(red.): U źródeł rozwoju dziecka: o wspomaganiu rozwoju prawidłowego i

zakłóconego.WsiP,1999, s.38-50.

Piaget J. : Narodziny inteligencji dziecka . (tł. Przetacznikowa M.), PWN, Warszawa 1966.

Piaget J.: Psychologia dziecka. ( tł. Zakrzewska Z.). Wyd. Siedmiogród, 1993

Piaget J.: Równoważenie struktur poznawczych. (tł. Zakrzewska Z ),PWN, Warszawa,1981.

Piotrowicz R.: Wczesna interwencja- podjąć wyzwanie . Biuletyn Polskiego Tow. Fizjoterapii,

Łódź,1998/2, s. 18-22.

Piotrowicz R. : Wieloprofilowe usprawnianie dziecka z uszkodzeniem mózgu- istota

rehabilitacji .

Snell M.: Currriculum and Methodology for Individuals witch Severe Disabilies. Education

and Trening in Mental Retardation 12

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: