mtd 2  (2002/2003)  --  1

Tytus Sosnowski

Kurs 004  (2007 / 2008)

METODOLOGIA  BADAŃ  PSYCHOLOGICZNYCH

Wykład obligatoryjny dla I roku studiów wieczorowych

Wydziału Psychologii UW

Część 2.    POJĘCIA  I  ICH  DEFINIOWANIE

Niektóre wyrażenia logiczne używane w wykładzie

~ lub ¬               negacja  (  ~p ; nieprawda że p);

Ù                                     koniunkcja  ( pÙq ; p i q,   zarówno p jak  q);

Ú                                     alternatywa ( pÚq ; p lub q, co najmniej jedno z               

                   dwóch  p  lub  q);

® lub Þ, É  implikacja ( p ® q ; jeśli p to q; jeśli p to
                           wykluczone że nie q)

º                                     tożsamość  (pºq;  p zawsze wtedy i tylko wtedy
                            gdy q)

P(x)                            (P od x) ; x ma własność P  (np. „x jest studentem”)

~P(x)                    nie prawda że x ma własność  P

xRx lub R(x,y)  relacja  R  zachodzi między przedmiotami x i y
                                          (np.:  x  jest większy od  y)

Ù lub"               kwantyfikator duży (ogólny)

                           Ùx P(x) – dla każdego x, P od x; 

(inaczej: każdy przedmiot x  z rozważanej dziedziny
ma własność P;  np. każdy człowiek jest rozumny)
 

Ú lub $                kwantyfikator mały (szczegółowy)

                                  Úx P(x) –  istnieje takie x, że x ma własność P

ÙxÚy P(x,y) – dla każdego x istnieje takie y, 
że  x pozostaje w relacji P do y

Np. Dla każdej liczby naturalnej x istnieje liczba naturalna y taka, że x jest mniejsze od y.

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Teoria znaków (w tym – językowych) nazywa się semiotyką

Podstawowe działy semiotyki

SYNTAKTYKA zajmuje się relacjami zachodzącymi między wyrażeniami (przykład: sprzeczność między dwoma zdaniami)

SEMANTYKA zajmuje się relacjami między wyrażeniami a rzeczywistością do której się one odnoszą (przykład: oznaczanie, prawda)

PRAGMATYKA zajmuje się relacjami między wyrażeniami
a ich użytkownikami, tj. nadawcami i odbiorcami wyrażeń (przykład: rozumienie wyrażeń).

Kategorie  syntaktyczne  wyrażeń
i  ich  charakterystyka

·              Zdania

·              Nazwy

·              Funktory

ZDANIE (w sensie logicznym) – wyrażenie, któremu przysługuje wartość logiczna (w logice dwuwartościowej: prawda lub fałsz). Inaczej – wyrażenie, które coś stwierdza (zdanie kategoryczne).

Jeśli jest tak jak stwierdza zdanie p, zdanie p jest prawdziwe. Jeśli tak nie jest - zdanie p jest fałszywe.

Nie wszystkie zdania w sensie gramatycznym są zdaniami
w sensie logicznym. Nie są nimi:

·       pytania (zdania pytajne), np.

                            Czy dzisiaj jest wtorek?

·       oceny, np.

                            Zdrowie jest rzeczą dobrą.

·       dyrektywy, np.

                            Należy myć zęby.

Ze względu na sposób rozstrzygania prawdziwości zdań
można je podzielić na:

·       Zdania a priori  (przed doświadczeniem)  --  zdania których prawdziwość jest niezależna od doświadczenia (na przykład, twierdzenia logiki i matematyki).

·       Zdania a posteriori  (po doświadczeniu)  –  zdania których prawdziwość ustalana jest w oparciu o doświadczenie (przykład: zdania obserwacyjne, prawa indukcyjne).

·      
zdania analityczne

·       zdania syntetyczne

Zdania analityczne są prawdziwe na mocy znaczenia jakie posiadają w danym języku. Zdaniu takiemu nie można zaprzeczyć bez popadnięcia w wewnętrzną sprzeczność. Przykład: „centymetr jest setną częścią metra”.

Zdaniami analitycznymi są, w szczególności, wszystkie prawa logiki. Zdania analityczne nie stwierdzają nic o rzeczywistości ani też nie można z nich takiej wiedzy wydedukować.

Zdanie syntetyczne stwierdza coś, co wykracza poza samo znaczenie zawartych w nim terminów. Jego zaprzeczenie nie prowadzi do wewnętrznej sprzeczności.

Przykład: „Sevilla leży nad rzeką Guadalquivir”.

Stary problem filozoficzny: czy istnieją zdania syntetyczne
a priori?  Dominuje pogląd, że wszystkie zdania analityczne są
a priori (tzn. ich prawdziwość nie zależy od doświadczenia, nie posiadają bowiem treści empirycznej), a wszystkie zdania syntetyczne są a posteriori (ich prawdziwość zależy od zgodności z doświadczeniem).

Kant uważał że istnieją zdania syntetyczne a priori, stanowiące fundament nauki (np. „wszystko ma swoją przyczynę”). Ich podstawą są transcendentalne, aprioryczne kategorie umysłu, które nie wywodzą się z doświadczenia zmysłowego ale warunkują to doświadczenie.

Kategorie Kanta (za Heller, 2005)

kategorie ilości:  jedność wielość, całość

kategorie jakości:  rzeczywistość, negacja, ograniczenie

kategorie stosunku:  substancja i przypadłość, przyczyna i skutek, akcja i reakcja

kategorie modalności: możliwość i niemożliwość, istnienie i nieistnienie, konieczność i względność

Stanowisko Kanta znalazło nową interpretację na gruncie ewolucyjnej teorii poznania. Selekcja ewolucyjna „faworyzowała” organizmy, które potrafiły najlepiej wykorzystać informację o środowisku. Sposób odbioru i oceny informacji jest częściowo ukształtowany filogenetycznie (filogenetyczne a posteriori) i determinuje aktywność poznawczą osobnika (ontogenetyczne a priori » wiedza wrodzona) (por. Pobojewska, 1996).

NAZWA

1. Wyrażenie, które może pełnić w zdaniu funkcję podmiotu
     lub orzecznika

                            np. WARSZAWA  jest  STOLICĄ POLSKI

2. Wyrażenie które pełni funkcję oznaczania swoich desygnatów.

Desygnat – przedmiot o którym można nazwę zgodnie z prawdą orzec (np. „to jest stół” - nazwę stół orzekamy o tym
oto przedmiocie).

FUNKTORY

Wyrażenia które razem z innymi wyrażeniami (tzw. argumentami) tworzą wyrażenia bardziej złożone.

Przykłady:

"i" -- funktor zdaniotwórczy od dwóch argumentów
          zdaniowych, np.

                            "Jan jest przystojny i Jan jest studentem".

"idzie" -- funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu
                  nazwowego, np. "Jan idzie"

"ładny" -- funktor nazwotwórczy od jednego argumentu
                  nazwowego, np. "ładny dzień".

RODZAJE NAZW

INDYWIDUALNE (INDYWIDUOWE) - przysługują konkretnym, indywidualnym obiektom.

Przykłady: Jan Kowalski, Warszawa

GENERALNE (UNIWERSALNE) - przysługują pewnej klasie obiektów ze względu na jakąś ich cechę (w szczególnym przypadku klasa ta może być jednoelementowa lub pusta).

Przykłady:               stół,

                            najwyższa góra świata,

              krasnoludek.

Ten sam obiekt może być desygnatem nazwy indywiduowej i generalnej, np.:

              * ostatni król Polski (nazwa generalna)

              * Stanisław August Poniatowski (nazwa indywidualna)

Podział nazw ze względu na liczbę desygnatów

* OGÓLNE – wiele desygnatów

* JEDNOSTKOWE – jeden desygnat

Podział ze względu na istnienie desygnatów

* NIEPUSTE (istnieją desygnaty), np. człowiek.

* PUSTE (nie istnieją desygnaty), np. krasnoludek.

Niekiedy inny podział nazw: ogólne, jednostkowe, puste.

ELEMENTY TEORII NAZW

DESYGNATY NAZWY – przedmioty o których orzekamy
                                        nazwę

ZAKRES NAZWY (denotacja) – zbiór wszystkich jej
                                                   desygnatów

Nazwa jest ostra (lub zakres nazwy jest ostry) jeśli o każdym przedmiocie można powiedzieć czy jest czy nie jest desygnatem nazwy. Nazwa ostra dzieli uniwersum na dwie klasy: przedmioty należące i nie należące do zakresu nazwy.

Przykład nazwy nieostrej: młodzieniec

Stosunki zachodzące między zakresami dwóch nazw:

·       równoważność (równość) zakresów,

·       podrzędność / nadrzędność,

·       ...