DDA.pdf

Witold Skrzypczyk

Profilaktyczno-Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM

w Łodzi

Dzieci alkoholików – czy można im pomóc?

Artykuł prezentuje ideologię i przebieg turnusów terapeutycznych dla dzieci alkoholików,

znanych pod nazwą własną „Strzyżyna”, które cieszą się dużym zainteresowaniem wśród

zdrowiejącej we Wspólnocie Alateen młodzieży. Co roku uczestniczy w nich kilkadziesiąt

młodych osób z całego kraju. Od kilku lat organizacją i prowadzeniem turnusów zajmu-

je się kadra terapeutyczna ośrodka PROM w Łodzi. Sprawdzony program i renoma, jaką

cieszą się turnusy sprawia, że zgłasza się na nie dwukrotnie więcej dzieci alkoholików,

niż może w nich uczestniczyć.

Mamuniu [...]

[...] wiele przeżyłam, Ty o tym wiesz, lecz boisz się do tego przyznać sama przed sobą.

Gdy miałaś mężczyzn, byłam o Ciebie bardzo zazdrosna, lecz jeszcze bardziej cierpię, gdy

moim rywalem jest alkohol, wobec niego czuję się bezradna. Wiele razy czułam się od-

rzucona, nieważna, potępiana, gdy mnie obwiniałaś za wszystko, co się stało.

Wiem, że czujesz się samotna, potrzebujesz czułości mężczyzny, chcesz, aby się Tobą

opiekowano i kochano Ciebie tak, jak pragnie tego każda wrażliwa kobieta.

Wiem również, że nie mogę Ci tego zapewnić. Proszę jednak o to, abyś wybrała sobie

jako partnera kogoś, kto nie pije, nie znęca się nad Tobą i nade mną.

Tak bardzo jestem szczęśliwa, gdy nie pijesz. Cieszę się z każdego dnia, godziny, minu-

ty Twojej trzeźwości. Myślę czasem nad tym, co wolę: czy być z Tobą i alkoholem, czy też

być u taty z macochą. I stwierdzam, że tylko z Tobą, nie zwracając uwagi na Twoją cho-

robę, pragnę być.

I mogę cierpieć cały miesiąc, ażeby później być z Tobą – trzeźwą, i będzie warto.

Cieszę się strasznie, właściwie nie starczyłoby długopisów na świecie, aby opisać moje

szczęście z tego powodu, że ostatnio starasz się nie pić. Masz „wpadki”, ale trudno. Taką

Cię kocham i taką akceptuję, aczkolwiek byłabym szczęśliwsza, gdyby to Ci się nie zda-

rzało. Dajesz mi tak dużo ciepła, jak jesteś trzeźwa i jesteś taka inteligentna, jednym sło-

wem – wspaniała...

(fragment listu do matki)

Skrzypczyk / Dzieci alkoholików – czy można im pomóc?

Zamiast wstępu

Był rok 1989. Uczestniczyłem w spotka-

niu wspólnot Anonimowych Alkoholików 1 ,

Al-anon oraz Alateen w Gdańsku-Jelit-

kowie. Na jednym z mityngów 2 nagle usły-

szałem młody, dziewczęcy głos: Mam na

imię Agnieszka, jestem córką alkoholiczki .

Cała sala zamarła w oczekiwaniu. Dziew-

czynka mówiła o swoich przeżyciach,

o krzywdzie, o nienawiści do obojga ro-

dziców, o ciągłym lęku i wstydzie, a pod

koniec wypowiedzi o miłości do nich

i o swojej wielkiej nadziei, że jej życie

zmieni się, że matka przestanie kiedyś pić

i że będą szczęśliwą rodziną. Łzy pojawiły

się w moich oczach, wzruszenie odebrało

mi mowę. Zobaczyłem nagle moje własne

dzieciństwo, dzieciństwo moich córek, nie-

wiadomo skąd przyszła mi do głowy zwar-

iowana myśl, a właściwie prośba do Boga:

Spraw, żeby moje córki, żeby wszystkie dzieci

alkoholików mogły tak myśleć .

Nie przypuszczałem wtedy, że to właśnie

spotkanie i ta właśnie myśl, która już nigdy

nie dawała mi spokoju, tak odmieni moje

życie. To właśnie tam, w Jelitkowie, za-

częła się moja przygoda z dziećmi alko-

holików. Rok później byłem opiekunem

jednej z grup młodzieży na swoim pierw-

szym turnusie terapeutycznym dla dzieci

alkoholików w Strzyżynie 3 , organizowa-

nym przez dra Bohdana Woronowicza,

szefa oddziału odwykowego w Instytucie

Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Były to wtedy jedne z pierwszych turnu-

sów terapeutycznych dla dzieci alkoholików,

oparte w całości na ideologii wspólnoty

Alateen. Nawzajem uczyliśmy się być ze

sobą; dzieci i my dorośli, w jakże odmien-

nych warunkach niż te w „normalnym ży-

ciu”. Nauka ta wszystkim wyszła na dobre.

Dzisiaj, po kilkunastu latach od tamtego

zdarzenia, kieruję pracą Profilaktyczno-

-Rozwojowego Ośrodka Młodzieży i Dzieci

PROM w Łodzi i w całej Polsce mam mnó-

stwo młodych przyjaciół, którzy otwarcie

mówią o miłości, nienawiści oraz nadziei,

że ich życie będzie wspaniałe, mimo że

dzieciństwo mieli nieszczególne.

Turnusy terapeutyczne dla dzieci alko-

holików, znane pod nazwą własną „Strzyży-

na”, mimo że od kilku lat odbywają się w

Rochnie 4 , cieszą się dużym zainteresowa-

niem wśród zdrowiejącej we Wspólnocie

Alateen młodzieży. Co roku uczestniczy

w nich kilkadziesiąt młodych osób z całe-

go kraju. Od kilku lat kadra terapeutycz-

na ośrodka PROM w Łodzi zajmuje się

organizacją i prowadzeniem turnusów.

Sprawdzony program i renoma, jaką cie-

szą się turnusy sprawia, że zgłasza się na

nie dwukrotnie więcej dzieci alkoholi-

ków, niż może w nich uczestniczyć.

Kim są?

Są to młodzi ludzie, w których życiu

alkohol zajmował – bądź zajmuje – waż-

ne, specyficzne miejsce, córki i synowie

ojców alkoholików i matek alkoholiczek.

Czasem sami mają za sobą doświadcze-

nia picia i brania. Są to ci, którym udało

się dostać na turnus w danym roku,

mieszkają w różnych miejscach Polski,

1 Anonimowi Alkoholicy (AA), Al-anon, Alateen – ruch wspólnotowy skupiający osoby uwikłane w problem alko-

holowy. Podstawowym celem wspólnot jest radzenie sobie z problemem alkoholowym. Służy temu program Dwa-

naście Kroków i Dwanaście Tradycji. Wspólnota AA powstała w Stanach Zjednoczonych w 1935 r.

2 Mityng – spotkanie członków Wspólnoty, na którym uczestnicy dzielą się swoimi doświadczeniami.

3 Strzyżyna – miejscowość, w której organizowane były pierwsze turnusy terapeutyczne, oparte na programie

Dwunastu Kroków Wspólnoty AA, Al-anon i Alateen.

4 Rochna – mała miejscowość pod Łodzią, w której od kilku lat odbywają się turnusy terapeutyczne oraz konfe-

rencje dla dzieci alkoholików zdrowiejących we Wspólnocie Alateen.

Skrzypczyk / Dzieci alkoholików – czy można im pomóc?

w dużych wojewódzkich miastach, ale

także w małych wioskach podobnych do

tej, która ich gości przez dwa tygodnie.

Dolna granica wieku uczestników turnu-

su to ukończone 14 lat. Najstarsi – to

młodzież w wieku 18–19 lat. Co roku

zgłasza się około 80 osób; pojechać może

tylko połowa zainteresowanych.

Gdy przeglądam karty zgłoszeń, wydaje

mi się wręcz nieprawdopodobne, że moż-

na być tak poranionym i mimo wszystko

funkcjonować. Ankiety, które wysyłamy dzie-

ciom przed turnusem, pełne są krzyżyków

po stronie „tak”: nieśmiałość, wybuchy

złości, trudności w nauce, trudności w wy-

rażaniu uczuć, częsty płacz, samookale-

czenia, myśli i próby samobójcze – to naj-

częściej zgłaszane przez młodzież problemy.

Potem, już w trakcie trwania turnusu,

można zauważyć kolejne deficyty. Znacz-

ną część uczestników cechuje nierówno-

mierny rozwój, w niektórych sferach

znacznie wyprzedzają rówieśników, na-

tomiast w innych funkcjonują znacznie

poniżej swojego wieku rozwojowego.

Często związane to było z rolą, jaką pełniło

dziecko w zaburzonym alkoholizmem ro-

dzica systemie rodzinnym. Czasem jest to

nadmierny rozwój intelektualny z jedno-

czesnym brakiem umiejętności funkcjo-

nowania w środowisku rówieśniczym, nie-

kiedy doskonale rozwinięte umiejętności

życiowe, w zasadzie na poziomie dorosłe-

go, ale kosztem nauki i beztroski wieku

dziecięcego. Niektóre z kolei mają silnie

rozwiniętą wyobraźnię i kreatywność

przy zupełnie fałszywym obrazie otacza-

jącej ich rzeczywistości.

Tego typu zaburzenia wiązały się

najczęściej ze sposobem, w jaki dziecko

przystosowywało się do trudnej sytuacji

rodzinnej – po prostu inwestowało całą

swoją energię w rozwój tej sfery, która

była dla niego istotna z punktu widzenia

przetrwania w tak specyficznym środo-

wisku rodzinnym.

Najczęstsze, dające się zidentyfikować

urazy i problemy dzieci na podstawie ich

prac i wypowiedzi na turnusie to:

· Odrzucenie dziecka przez jedno lub

oboje rodziców – silny lęk przed odrzu-

ceniem, brak zaufania do siebie i do in-

nych, niskie poczucie wartości było po-

wodem takich zachowań, przez które

dziecko bardzo często samo prowokowa-

ło odrzucenie. Dzieci te miały często pro-

blemy z przystosowaniem się w grupie

rówieśniczej oraz problemy ze znalezie-

niem przyjaciół.

· Niezaspokajanie uczuć i potrzeb dziecka

– jest to skutek koncentracji dorosłych na

alkoholu i osobie pijącej oraz na proble-

mach, które są z tym związane. W takiej

sytuacji dzieci doświadczają braku zna-

czenia swoich uczuć i potrzeb; równie

często te uczucia i potrzeby odrzucają,

koncentrując się na uczuciach i potrze-

bach rodziców. Dzieci nie potrafią mó-

wić o swoich potrzebach, a pytanie o ich

własne uczucia wprawia je w zakłopota-

nie, a czasem i frustrację.

· Chaos i dezorganiazacja życia – to pro-

blemy oczywiste w rodzinach z proble-

mem alkoholowym. Dzieci często same

próbują zapanować nad sytuacją rodzin-

ną, przejmując często rolę rodziców.

Wszystko to odbywa się kosztem ich roz-

woju. Czasami życie w ciągłym pogoto-

wiu i czujności powoduje nawet zaburze-

nia somatyczne, takie jak bóle głowy, żo-

łądka, wymioty itp.

· Nieprawdziwe postrzeganie rzeczywi-

stości – chcąc utrzymać za wszelką cenę

więź z rodzicami, dzieci często przyjmują

wersję rzeczywistości podawaną przez

rodziców, uważając ją za swoją. W ten

sposób tworzą sobie fałszywą mapę świata.

Tak kształtowana rzeczywistość ma wpływ

na rozwój emocjonalny, poznawczy, a tak-

że na rozwój własnej tożsamości.

· Brak dobrych wzorców i norm – brak

pozytywnych autorytetów i życie bez

norm powoduje, że dziecko czuje się cały

czas zagrożone. Stworzenie własnego

systemu wartości, a także odpowiedź na

pytanie, kim jestem, jest w takiej sytuacji

bardzo trudna i często kończy się poważ-

Skrzypczyk / Dzieci alkoholików – czy można im pomóc?

nymi zaburzeniami tożsamości. Niektóre

z dzieci próbowały budować swoją tożsa-

mość na podstawie opinii innych osób.

Takie działania pogłębiały tylko ich poczucie

zagrożenia, ponieważ powodowało to nakła-

danie się fałszywego „ja” na „ja” prawdziwe.

· Przemoc fizyczna, seksualna i emocjo-

nalna – doznawanie lub bycie świadkiem

przemocy przejawia się bardzo poważny-

mi zaburzeniami emocjonalnymi. Dzieci

nie radzą sobie z tak silnymi uczuciami,

często sprzecznymi, nie są w stanie zinte-

grować tych uczuć: „jak może to robić mi

ktoś, kto mówi, że mnie kocha?”. Stąd wy-

nikają bardzo silne mechanizmy obronne,

takie jak wyparcie, rozdwojenie, dysocja-

cja. Ta grupa dzieci i młodzieży potrzebu-

je znacznie więcej pomocy i wsparcia,

a czasem wręcz specjalistycznej pomocy

psychologicznej bądź psychiatrycznej.

Problemy, które ujawniają dzieci są

złożone i wymagają indywidualnego po-

dejścia. Oczywiście młodzież ta ma wiele

cech wspólnych, co umożliwia pracę te-

rapeutyczną w grupie i sprawia, że jest

ona efektywna. Nie można jednak nie

brać pod uwagę indywidualnych przy-

padków oraz rozpatrywać ich w oderwa-

niu od rodziny, w której te dzieci żyją

i wzrastają, ponieważ istnieje niebezpie-

czeństwo narażenia dziecka na konflikt

w systemie rodzinnym, jeśli ten pozosta-

nie niezmieniony. Jest to jeden z najwięk-

szych dylematów turnusów terapeutycz-

nych, zwłaszcza gdy trafiają do terapii

dzieci rodziców jeszcze pijących.

Na szczęście zdecydowana większość

to dzieci rodziców, z których chociaż

jedno korzysta już z różnego rodzaju po-

mocy w ośrodkach terapeutycznych lub

we wspólnotach Anonimowych Alkoholi-

ków i Al-anon. To zdecydowanie zwięk-

sza szansę na wsparcie i zrozumienie zmian

w myśleniu i funkcjonowaniu dziecka po

odbytej terapii, przynajmniej ze strony

jednego rodzica.

Charakterystyczne jest to, że na turnu-

sy terapeutyczne trafiają dzieci rodziców,

którzy sami w podobny sposób radzili sobie

ze swoimi problemami. Ta magia sposo-

bu radzenia sobie z problemem powodu-

je, że z roku na rok chętnych do uczest-

nictwa w turnusach i doświadczenia na

sobie „czaru” zdrowienia jest coraz więcej.

Program zdrowienia

Idea grup samopomocowych Alateen

jest w programie turnusów najistotniejsza.

Program Dwunastu Kroków, mityngi

w małych grupach i mityngi całego turnusu,

przestrzeganie zasad i tradycji grup sa-

mopomocowych to najważniejsze elemen-

ty programu. Nie mniej ważne jest także

to, co wniósł profesjonalizm – wykłady,

warsztaty tematyczne, gry i zabawy ko-

operacyjne oraz całe mnóstwo indywidu-

alnych rozmów, sesji problemowych i ko-

munikacyjnych. Wszystko to zawarte jest

w sztywnych ramach czasowych, od rana

do wieczora przez 13 kolejnych dni.

Program jest bardzo elastyczny. Przy-

gotowanych jest zazwyczaj kilka wersji

zajęć, w zależności od tego, co wydarzy

się w trakcie pracy (staramy się podążać

za procesem grupowym). Wieczorne zebra-

nia zespołu decydują o ostatecznym kształ-

cie zajęć w następnym dniu. Ostatnio nie-

wiele jest odstępstw od stałego programu,

czasem wcześniej trzeba zajmować się

przemocą i nadużyciami seksualnymi,

czasem przestawić warsztat z elementami

asertywności, a niekiedy, po prostu, trze-

ba pozwolić młodym ludziom na odre-

agowanie poprzez spacer lub grę w piłkę.

Istotne w trakcie trwania turnusów są

normy i zasady obowiązujące wszystkich

uczestników; tych, którzy przyjeżdżają

w nadziei, że być może coś się w ich życiu

zmieni, ale także dorosłych opiekunów,

którzy służą im wiedzą, wsparciem i pomo-

cą w zrozumieniu trudnych spraw, z któ-

rymi przyjechali. Normy są bardzo rygo-

rystyczne, mają służyć terapii i pracy

własnej: zakaz palenia papierosów, picia

Skrzypczyk / Dzieci alkoholików – czy można im pomóc?

alkoholu, oglądania telewizji i korzysta-

nia z telefonów komórkowych oraz zakaz

odwiedzin w trakcie trwania turnusu.

Zasady te są wpisane w program turnusu,

są jego integralną częścią. To one spra-

wiają, że kolejne grupy młodzieży bez

sprzeciwu sprzątają jadalnię, podają posiłki,

a także zajmują się prowadzeniem społecz-

ności i mityngów. Już po kilkunastu go-

dzinach społeczność turnusu jest zadowolo-

na, czuje się bezpiecznie, prawie wszyst-

ko jest przewidywalne, stałe, zupełnie in-

ne niż w ich rodzinnych domach.

Jedyną konsekwencją łamania norm

i zasad jest wcześniejsze opuszczenie tur-

nusu. Uczestnicy wiedzą o tym kilka mie-

sięcy wcześniej, zanim zdecydują się na

udział w terapii. Normy i zasady są wysyła-

ne do domów razem z kartami zgłoszeń.

Uczestnicy mają czas zastanowić się, mo-

gą wybrać: jechać czy nie jechać. Normy

podpisują też rodzice lub opiekunowie

dzieci, aby odpowiedzialność za podjęcie

decyzji spoczywała nie tylko na dziecku.

Program pozwala uczestnikom mówić

o trudnych sprawach, o których nigdy niko-

mu nie mówili. Każdy z nich ma szansę

być wysłuchanym, akceptowanym, może

dostać wsparcie od dorosłych i swoich

rówieśników, może mówić: „kocham cię

i nienawidzę” – bez przykrych konse-

kwencji dla siebie, w atmosferze bezpie-

czeństwa, zrozumienia i życzliwości. Po-

byt na turnusie pozwala im uwierzyć

w to, że możliwa jest zmiana, że nie mu-

szą w swoich trudnych sytuacjach trwać

z opuszczonymi rękami, że mogą działać.

Mogą też pomagać innym, mogą być

i czuć się potrzebnymi.

Wielu z nich wyrośnie na przyszłych li-

derów prowadzących grupy Alateen w swo-

ich środowiskach. Ale żeby było to możliwe,

musimy stworzyć im jak najbardziej bez-

pieczne warunki do pracy na turnusie

i do przyjmowania nowej wiedzy; często zu-

pełnie innej niż ta, którą znali do tej pory.

Na początku turnusu odbywa się po-

dział na grupy według klucza – znajomi

kierowani są do oddzielnych grup. Ma to

zapewnić otwartość i bezpieczeństwo

w ujawnianiu trudnych faktów ze swoje-

go dzieciństwa. Grupy są niewielkie (6–8-

-osobowe). Pozwala to uczestnikom do-

syć dobrze poznać się w trakcie dwutygod-

niowego pobytu.

Następnie odbywa się trochę zabaw

integracyjnych i wybór lidera grupowego

– osoby, która ma być pośrednikiem po-

między dorosłą kadrą a młodymi uczest-

nikami. Lidera, który jest na tyle autory-

tetem, że grupa godzi się na to, by tym

pośrednikiem był.

Dalej zaczyna się już realizacja progra-

mu. Najpierw poznajemy się, ustalamy

szczegółowe zasady pracy i wspólnego by-

cia ze sobą. Służą temu codzienne zebra-

nia społeczności, gry i zabawy koopera-

cyjne, spotkania w małych grupach i nie-

zliczona liczba indywidualnych rozmów.

Rano spotykamy się w dużej grupie.

Uczestniczy w niej cała społeczność tur-

nusu. W programie są wykłady, warszta-

ty, psychodramy – staramy się dostoso-

wywać zajęcia do poziomu poznawczego

młodych ludzi. Pierwszy tydzień zajmuje-

my się destrukcją rodziny spowodowaną

alkoholizmem: istota choroby alkoholo-

wej, wpływ alkoholizmu na rodzinę, role

dzieci, przemoc i nadużycia seksualne – to

tematy kolejnych spotkań.

Po obiedzie pracą w małych grupach

kierują liderzy młodzieżowi. Tutaj domi-

nuje program wspólnoty Alateen. Bezsilność

wobec osoby pijącej, brak wpływu na własne

życie, koncentracja życia na problemach

dorosłych, świadomość własnych ograni-

czeń, odwoływanie się do siły większej – to

kolejne tematy spotkań, które w każdym

dniu kończy „duży” mityng Alateen. Odzwier-

ciedla on pracę każdego dnia turnusu.

Dzień kończy się bilansem. Każdy mó-

wi o rzeczach dla niego najbardziej waż-

nych, najbardziej istotnych, o radościach,

smutkach, ale także o różnego rodzaju

odkryciach, które były jego udziałem w mi-

jającym dniu. Jest to czas na zakotwiczanie

doświadczeń, na porządkowanie wiedzy.

Jeszcze tylko kilka zdań w dzienniczku

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: