Wytyczne Resuscytacji Krążeniowo-Oddechowej 2005.pdf

Wprowadzenie

Jerry P. Nolan

Mine˛ło ju˙ 5 lat od chwili publikacji Wytycznych

2000 Resuscytacji Kra˛˙eniowo-Oddechowej oraz Do-

ra´nego Poste ˛ powania w Zaburzeniach Kra ˛ ˙enia [1].

Europejska Rada Resuscytacji (ERC), opieraja˛c sie˛

na własnych wytycznych opublikowała je jako zbiór

dokumentów w 2001 roku [2–7]. Wiedza o resuscyta-

cji wcia˛˙ sie˛ rozwija, dlatego te˙ wytyczne musza˛

by´ regularnie aktualizowane i odzwierciedla´ po-

ste˛p, aby w ten sposób optymalizowa´ leczenie. Po-

mie˛dzy aktualizacjami głównych Wytycznych ... (co

ka˙de 5 lat) publikowane sa˛ stwierdzenia doradcze,

stanowia ˛ ce ´ródło informacji na temat nowych sposo-

bów terapii, które moga ˛ znacza ˛ co wpływa´ na rezul-

tat leczenia [8]. Przewiduje sie˛, ˙e kolejne stwierdze-

nia doradcze be˛da˛ publikowane w ´ lad za istotnymi

wynikami bada´.

pertom w trakcie przegla˛dania literatury, weryfikacji ba-

da´, okre´lania poziomu wiarygodno´ci oraz opracowa-

nia zalece´ [10]. Zespół 281 ekspertów wypełnił 403 ta-

kie formularze dotycza˛ce 276 tematów. W styczniu 2005

w Dallas 380 osób z 18 krajów uczestniczyło

w International Consensus Conference on ECC and

CPR Science with Treatment Recommendations

(C2005) [11]. Osoby wypełniaja˛ce formularze prezento-

wały wyniki analizy dowodów naukowych i przedstawia-

ły wnioski. Wnioski te, przedyskutowane przez wszyst-

kich uczestników, ujednolicono oraz, je˙eli to było mo˙-

liwe, poparto zaleceniami dotycza ˛ cymi leczenia. Efekty

pracy zespołu zostały opublikowane jako 2005 Interna-

tional Consensus on Cardiopulmonary Resuscitation

and Emergency Cardiovascular Care Science with

Treatment Recommendation (CoSTR) [12].

Przedstawione poni˙ej wytyczne nie precyzuja˛

jedynego sposobu prowadzenia resuscytacji, repre-

zentuja˛ jedynie powszechnie uznane stanowisko

dotycza˛ce bezpiecznego i skutecznego jej prowa-

dzenia. Publikowanie nowych i uaktualnionych za-

lece´ dotycza˛cych leczenia nie oznacza, ˙ e

dotychczasowe sa˛ niebezpieczne czy nieefektywne.

Od nauki do wytycznych

Organizacje zajmuja˛ce sie˛ resuscytacja˛ i tworza˛ce

ILCOR opublikuja˛, opieraja˛c sie˛ na powy˙ szym do-

kumencie, swoje wytyczne, uwzgle ˛ dniaja ˛ ce ró˙ ni-

ce geograficzne, ekonomiczne i systemowe, a tak-

˙ e doste˛pno´ ´ sprze˛tu medycznego i leków. Obec-

ne Wytyczne 2005 Europejskiej Rady Resuscytacji

wywodza ˛ sie ˛ z dokumentu CoSTR i zostały za-

twierdzone przez Komitet Wykonawczy ERC. Komi-

tet Wykonawczy ERC uwa˙ a te wytyczne, zawiera-

ja˛ce metody leczenia poparte aktualna˛ wiedza˛, ba-

daniami naukowymi i do´ wiadczeniem, za najbar-

dziej efektywne i łatwe do przyswojenia. Niewa˛tpli-

wie ró˙nice w doste˛pno´ ci leków, sprze˛tu medycz-

nego i personelu w krajach europejskich be˛da˛ wy-

musza´ lokalne, regionalne ba˛d´ krajowe adapta-

cje poni˙szych wytycznych.

Konsensus naukowy

International Liaison Committee on Resuscitation

(ILCOR) został powołany w 1993 roku [9]. Jego zada-

niem jest gromadzenie i ocena mie˛dzynarodowych da-

nych dotycza˛cych resuscytacji kra˛˙eniowo-oddechowej

(RKO) oraz uzgadnianie zalece´ dotycza˛cych lecze-

nia. Proces aktualizacji ostatnich wytycznych w resus-

cytacji rozpocza˛ł sie˛ w 2003 roku, kiedy przedstawicie-

le ILCOR utworzyli sze´´ zespołów roboczych do

spraw: podstawowych zabiegów resuscytacyjnych, za-

awansowanych zabiegów resuscytacyjnych, ostrych ze-

społów wie´cowych, zaawansowanych zabiegów re-

suscytacyjnych u dzieci, zaawansowanych zabiegów

resuscytacyjnych u noworodków oraz interdyscyplinar-

ny zespół obejmuja ˛ cy swym działaniem wspólne dla

wszystkich grup zagadnienia, takie jak kwestie eduka-

cji. Ka˙dy z zespołów roboczych okre´lił zagadnienia

wymagaja˛ce analizy dowodów naukowych i wyznaczył

do tego zadania mie˛dzynarodowych ekspertów. Aby za-

pewni´ konsekwentne i gruntowne podej´cie do ka˙de-

go zagadnienia, stworzono standardowy formularz, za-

wieraja˛cy szczegółowe wskazówki maja˛ce pomóc eks-

Demografia

Choroba niedokrwienna serca jest wioda˛ca˛ przy-

czyna ˛ zgonów na ´ wiecie [13–17]. Nagłe zatrzyma-

nie kra ˛ ˙ enia (NZK) odpowiada za ponad 60% zgo-

nów u osób dorosłych w przebiegu choroby wie´-

cowej [18]. Opieraja˛c sie˛ na danych pochodza˛cych

ze Szkocji i 5 miast z innych cze˛´ ci Europy stwier-

dzono, ˙e cze˛sto´ ´ resuscytacji z powodu poza-

szpitalnego zatrzymania kra˛˙enia o etiologii kardio-

logicznej wynosi rocznie 49,5–66 na 100 000

mieszka´ców [19, 20]. Wyniki badania przeprowa-

Rozdział 1

dzonego w Szkocji zawieraja˛ opisy 21 175 przy-

padków pozaszpitalnych zatrzyma´ kra˛˙ enia, które

dostarczaja˛ cennych informacji na temat etiologii

(tab. 1.1). Cze˛sto´ ´ resuscytacji w przebiegu

wewna˛trzszpitalnych zatrzyma´ kra˛˙enia jest trud-

na do oceny ze wzgle ˛ du na ró˙ nice w kryteriach

przyje˛cia pacjenta do szpitala oraz mo˙ liwo´ ´ nie

podje˛cia resuscytacji (Do-Not-Attempt-Resuscita-

tion — DNAR). Na terenie szpitali w Wielkiej Bry-

tanii, wyste ˛ powanie pierwotnego zatrzymania kra ˛ -

˙ enia (wyła˛czaja˛c przypadki nie podejmowania re-

suscytacji i NZK na oddziałach ratunkowych) sta-

nowiło 3,3 na 1000 przyje˛´ do szpitala. Biora˛c pod

uwage˛ te same kryteria oceny, w szpitalu uniwersy-

teckim w Norwegii odnotowano 1,5 przypadków

NZK na 1000 przyje˛´ do szpitala [22].

rodków i dzieci wła˛czono zapobieganie stanom prowa-

dza˛cym do nagłego zatrzymania kra˛˙enia, wczesna˛ re-

suscytacje˛ kra˛˙eniowo-oddechowa˛, szybkie wezwanie

fachowej pomocy i wczesne wdro˙enie zaawansowa-

nych zabiegów resuscytacyjnych. W poste˛powaniu

szpitalnym wa˙ne jest wczesne rozpoznanie pacjenta

w cie˛˙kim stanie i wezwanie zespołu resuscytacyjnego

[23]. Poprzednie wytyczne nie dostarczały wielu infor-

macji na temat opieki poresuscytacyjnej. Obecnie

istnieja ˛ istotne ró˙nice w sposobie leczenia pacjentów

pozostaja˛cych w stanie ´pia˛czki w okresie pierwszych

godzin i pierwszych kilku dni po przywróceniu sponta-

nicznego kra˛˙enia (Return of Spontaneous Circulation

— ROSC). Ró˙nice w sposobie leczenia po NZK wpły-

waja ˛ na opisywana ˛ zmienno´´ w prze˙ywalno´ci pa-

cjentów w ró˙nych szpitalach [24]. Znaczenie rozpo-

znania pacjenta w cie˛˙kim stanie i/lub z towarzysza˛ca˛

dusznica˛ bolesna˛, prewencji NZK (wyste˛puja˛cego za-

równo w szpitalu, jak i poza nim) i opieki poresuscyta-

cyjnej zostało podkre´lone poprzez uje ˛ cie ich w no-

wym, zło˙onym z 4 ogniw ła´cuchu prze˙ycia. Pierw-

sze ogniwo wskazuje jak wa˙ne jest rozpoznanie

i wezwanie pomocy w przypadku pacjentów zagro˙o-

nych NZK, gdy˙ wczesne wdro˙enie leczenia mo˙e za-

pobiec zatrzymaniu kra˛˙enia. ´ rodkowe elementy no-

wego ła´cucha prze˙ycia ilustruja˛ jak istotne jest poła˛-

czenie resuscytacji kra˛˙eniowo-oddechowej z defibryla-

cja˛, jako podstawowych elementów wczesnej resuscy-

tacji. Ostatnie ogniwo to skuteczna opieka po resuscy-

tacji, której celem jest optymalizacja funkcji ˙yciowych,

w szczególno´ci funkcji mózgu i serca (ryc. 1.1) [25, 26].

Tabela 1.1. Etiologia pozaszpitalnych zatrzyma´ kra˛˙ enia

i oddechu (21 175) [19]

Etiologia

Liczba [%]

Podejrzenie choroby serca

17 451 (82,4)

Etiologia niezwia˛zana z chorobami serca

(czynniki wewne˛trzne)

1814 (8,6)

Choroby płuc

901 (4,3)

Choroby naczy´ mózgowych

457 (2,2)

Nowotwór zło´liwy

190 (0,9)

Krwawienia z przewodu pokarmowego

71 (0,3)

Poło˙nictwo/pediatria

50 (0,2)

Zatorowo´ ´ płucna

38 (0,2)

Padaczka

36 (0,2)

Cukrzyca

30 (0,2)

Choroby nerek

23 (0,1)

Etiologia niezwia˛zana z chorobami serca

(czynniki zewne˛trzne)

1910 (9,0)

Urazy

657 (3,1)

Uduszenie

465 (2,2)

Przedawkowanie leków (narkotyków)

411 (1,9)

Utonie˛cia

105 (0,5)

Inne samobójstwa

194 (0,9)

Ryc. 1.1. Ła´ cuch prze˙ycia

Inne czynniki zewne˛trzne

50 (0,2)

Pora˙enie pra˛dem/piorunem

28 (0,1)

Uniwersalny algorytm

Ła´ cuch prze˙ ycia

Aby odzwierciedli´ zmiany w wytycznych ERC

uaktualniono algorytmy podstawowych i zaawanso-

wanych zabiegów resuscytacyjnych u dorosłych i za-

biegów resuscytacyjnych u dzieci. Doło˙ono wszel-

kich stara´ by algorytmy były proste i mo˙liwe do za-

stosowania w wie˛kszo´ ci przypadków NZK. RKO na-

le˙y rozpocza˛´ w przypadku osób nieprzytomnych

i nieoddychaja˛cych prawidłowo (nie nale˙y bra´ pod

uwage ˛ pojedynczych westchnie ˛ ´). Pojedyncza sek-

Kolejne czynno´ci wykonywane u osoby z NZK, po-

zwalaja˛ce na prze˙ycie nazwano „ła´cuchem prze˙y-

cia”. Zalicza sie˛ do nich: wczesne rozpoznanie stanu

nagłego, wezwanie słu˙b ratowniczych, wczesna ˛ resus-

cytacje ˛ kra ˛ ˙eniowo-oddechowa ˛ , wczesna ˛ defibrylacje ˛

i szybkie wdro˙enie zaawansowanych zabiegów resus-

cytacyjnych. W ła´cuch prze˙ycia w przypadku nowo-

Wprowadzenie

wencja uci´ nie˛´ klatki piersiowej w stosunku do wen-

tylacji (Compession-Ventilation — CV) wynosi 30 : 2

i jest stosowana przez jednego ratownika u do-

rosłych i dzieci (z wyła˛czeniem noworodków) poza

szpitalem oraz w przypadku ka˙dego NZK u osoby

dorosłej. Sekwencje ˛ taka ˛ zaproponowano aby upro´-

ci´ nauczanie i ułatwi´ zapamie˛tywanie umieje˛tno´ ci

oraz zwie˛kszy´ liczbe˛ uci´nie˛´ klatki piersiowej

i skróci´ przerwy pomie˛dzy seriami uci´ nie˛´. Po pod-

ła ˛ czeniu defibrylatora i w przypadku obecno´ ci ryt-

mu do defibrylacji nale˙y wykona´ pojedyncze wyła-

dowanie. Niezale˙nie od efektu, bezpo´ rednio po wy-

ładowaniu nale˙y wykonywa´ uci´nie˛cia klatki pier-

siowej i wentylacje˛ (przez 2 min, CV 30 : 2) aby zmi-

nimalizowa´ czas „bez przepływu”. Interwencje za-

awansowanych zabiegów resuscytacyjnych przesta-

wiono w ´ rodkowej cze˛´ ci algorytmu Advanced Life

Support — ALS (patrz rozdział 4). Od momentu za-

bezpieczenia dróg oddechowych rurka˛ dotchawicza˛,

maska ˛ krtaniowa ˛ (Laryngeal Mask Airway — LMA)

lub Combitube, wentylacja powinna by´ prowadzona

z cze˛stotliwo´ cia˛ 10 razy na minute˛ bez przerw

w uci´ nie˛ciach klatki piersiowej.

Pi´ miennictwo

1. American Heart Association in collaboration with International Liaison

Committee on Resuscitation. Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation

and Emergency Cardiovascular Care-an international consensus on

science. Resuscitation 2000; 46: 3–430.

2. Handley AJ, Monsieurs KG, Bossaert LL. European Resuscitation

Council Guidelines 2000 for Adult Basic Life Support. A statement from the

Basic Life Support and Automated External Defibrillation Working Group.

Resuscitation 2001; 48: 199–205.

3. Monsieurs KG, Handley AJ, Bossaert LL. European Resuscitation

Council Guidelines 2000 for Automated External Defibrillation. A statement

from the Basic Life Support and Automated External Defibrillation Working

Group. Resuscitation 2001; 48: 207–9.

4. de Latorre F, Nolan J, Robertson C, Chamberlain D, Baskett P. European

Resuscitation Council Guidelines 2000 for Adult Advanced Life Support.

A statement from the Advanced Life Support Working Group. Resuscitation

2001; 48: 211–21.

5. Phillips B, Zideman D, Garcia-Castrillo L, Felix M, Shwarz-Schwierin U.

European Resuscitation Council Guidelines 2000 for Basic Paediatric Life

Support. A statement from the Paediatric Life Support Working Group.

Resuscitation 2001; 48: 223–9.

6. Phillips B, Zideman D, Garcia-Castrillo L, Felix M, Shwarz-Schwierin V.

European Resuscitation Council Guidelines 2000 for Advanced Paediatric

Life Support. A statement from Paediatric Life Support Working Group.

Resuscitation 2001; 48: 231–4.

7. Phillips B, Zideman D, Wyllie J, Richmond S, van Reempts P. European

Resuscitation Council Guidelines 2000 for Newly Born Life Support.

A statement from the Paediatric Life Support Working Group. Resuscitation

2001; 48: 235–9.

Jako´ ´ resuscytacji

kra˛˙ eniowo-oddechowej

8. Nolan JP, Morley PT, Vanden Hoek TL, Hickey RW. Therapeutic

hypothermia after cardiac arrest. An advisory statement by the

Advancement Life support Task Force of the International Liaison committee

on Resuscitation. Resuscitation 2003; 57: 231–5.

Nale˙y zminimalizowa´ przerwy pomie˛dzy seriami uci´-

nie˛´ klatki piersiowej. Przerwa w uci´nie˛ciach klatki

piersiowej powoduje znacza˛cy spadek przepływu wie´-

cowego. Po ponownym podje˛ciu uci´nie˛´ klatki piersio-

wej, zanim przepływ wie´cowy powróci do poprzednie-

go poziomu, trzeba wykona´ co najmniej kilka uci´nie˛´

[27]. W ´wietle ostatnich doniesie´ niepo˙a ˛ dane przer-

wy w prowadzeniu uci´nie˛´ klatki piersiowej cze˛sto

wyste˛puja˛ w resuscytacji prowadzonej zarówno w szpi-

talu, jak i poza nim [28–31]. Instruktorzy nauczaja˛cy re-

suscytacji musza˛ kła´´ szczególny nacisk na unikanie

przerw podczas uciskania klatki piersiowej.

9. The Founding Members of the International Liaison Committee on

Resuscitation. The International Liaison Committee on Resuscitation

(ILCOR) — past, present and future. Resuscitation 2005; 67: in press.

10. Morley P, Zaritsky A. The evidence evaluation process for the 2005

International Consensus on Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency

Cardiovascular Care Science With Treatment Recommendations.

Resuscitation 2005; 67: in press.

11. Nolan JP, Hazinski MF, Steen PA, Becker LB. Controversial Topics

From the 2005 International Consensus Conference on Cardiopulmonary

Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care Science With Treatment

Recommendations. Resuscitation 2005; 67: in press.

12. Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care

Science with Treatment Recommendations. Resuscitation 2005; 67: in

press.

Podsumowanie

13. Murray CJ, Lopez AD. Mortality by cause for eight regions of the world:

Global Burden of Disease Study. Lancet 1997; 349: 1269–76.

Zamierzeniem nowych wytycznych jest poprawa spo-

sobu prowadzenia resuscytacji i w efekcie wyników

leczenia w NZK. Uniwersalna sekwencja 30 uci´ nie˛´

do 2 wdechów powinna zmniejszy´ liczbe˛ przerw

w uci´ nie˛ciach klatki piersiowej i zredukowa´ praw-

dopodobie´stwo hyperwentylacji. Mo˙e ona równie˙

spowodowa´ uproszczenie sposobu nauczania i za-

pamie˛tywania umieje˛tno´ ci. Strategia pojedynczego

wyładowania powinna zminimalizowa´ czas „bez

przepływu”. Materiały do kursu resuscytacji sa˛

uaktualniane aby odzwierciedli´ owe wytyczne.

14. Sans S, Kesteloot H, Kromhout D. The burden of cardiovascular

diseases mortality in Europe. Task Force of the European Society of

Cardiology on Cardiovascular Mortality and Morbidity Statistics in Europe.

Eur Heart J 1997; 18: 1231–48.

15. Kesteloot H, Sans S, Kromhout D. Evolution of all-causes and

cardiovascular mortality in the age-group 75–84 years in Europe during the

period 1970–1996; a comparison with worldwide changes. Eur Heart J

2002; 23: 384–98.

16. Fox R. Trends in cardiovascular mortality in Europe. Circulation 1997;

96: 3817.

17. Levi F, Lucchini F, Negri E, La Vecchia C. Trends in mortality from

cardiovascular and cerebrovascular diseases in Europe and other areas of

the world. Heart 2002; 88: 119–24.

18. Zheng ZJ, Croft JB, Giles WH, Mensah GA. Sudden cardiac death in

the United States, 1989 to 1998. Circulation 2001; 104: 2158–63.

Rozdział 1

19. Pell JP, Sirel JM, Marsden AK, Ford I, Walker NL, Cobbe SM.

Presentation, management, and outcome of out of hospital cardiopulmonary

arrest: comparison by underlying aetiology. Heart 2003; 89: 839–42.

25. Langhelle A, Nolan J, Herlitz J, et al. Recommended guidelines for

reviewing, reporting, and conducting research on post-resuscitation care:

The Utstein style. Resuscitation 2005; 66: 271–83.

20. Herlitz J, Bahr J, Fischer M, Kuisma M, Lexow K, Thorgeirsson G.

Resuscitation in Europe: a tale of five European regions. Resuscitation

1999; 41: 121–31.

26. Perkins GD, Soar J. In hospital cardiac arrest: Missing links in the chain

of survival. Resuscitation 2005; 66: 253–5.

21. Hodgetts TJ, Kenward G, Vlackonikolis I, et al. Incidence, location and

reasons for avoidable in-hospital cardiac arrest in a district general hospital.

Resuscitation 2002; 54: 115–23.

27. Kern KB, Hilwig RW, Berg RA, Ewy GA. Efficacy of chest

compression-only BLS CPR in the presence of an occluded airway.

Resuscitation 1998; 39: 179–88.

28. Wik L, Kramer-Johansen J, Myklebust H, et al. Quality of

cardiopulmonary resuscitation during out-of-hospital cardiac arrest. JAMA

2005; 293: 299–304.

22. Skogvoll E, Isern E, Sangolt GK, Gisvold SE. In-hospital

cardiopulmonary resuscitation. 5 years’ incidence and survival according to

the Utstein template. Acta Anaesthesiol Scand 1999; 43: 177–84.

29. Abella BS, Alvarado JP, Myklebust H, et al. Quality of cardiopulmonary

resuscitation during in-hospital cardiac arrest. JAMA 2005; 293: 305–10.

23. The MERIT study investigators. Introduction of the medical emergency

team (MET) system: a cluster-randomised controlled trial. Lancet 2005; 365:

2091–7.

30. Abella BS, Sandbo N, Vassilatos P, et al. Chest compression rates

during cardiopulmonary resuscitation are suboptimal: a prospective study

during in-hospital cardiac arrest. Circulation 2005; 111: 428–34.

24. Langhelle A, Tyvold SS, Lexow K, Hapnes SA, Sunde K, Steen PA.

In-hospital factors associated with improved outcome after out-of-hospital

cardiac arrest. A comparison between four regions in Norway. Resuscitation

2003; 56: 247–63.

31. Valenzuela TD, Kern KB, Clark LL, et al. Interruptions of chest

compressions during emergency medical systems resuscitation. Circulation

2005; 112: 1259–65.

Publikacja przygotowana przez Europejska ˛ Rade ˛ Resuscytacji (ERC) przy współpracy z Polska ˛ Rada ˛ Resuscytacji

(PRR). Tekst tłumaczony przez Polska Rade˛ Resuscytacji.

Wiedza i praktyka w zakresie resuscytacji kra˛˙ eniowo-oddechowej to stale zmieniaja˛ca sie˛ dziedzina medycyny. W miare˛

rozwoju wiedzy oraz poste˛pu w nauce i do´ wiadczeniu klinicznym zmienia sie˛ w sposób cia˛gły równie˙ praktyka medycz-

na oraz sposób stosowania leków. Czytelnik tego podre˛cznika jest zobowia˛zany do zapoznania sie˛ z aktualnymi wiado-

mo´ ciami na temat przedstawionych sposobów poste˛powania i farmakoterapii ze szczególnym uwzgle˛dnieniem informacji

producentów na temat dawek, czasu i drogi podawania oraz efektów ubocznych stosowanych leków. Na ka˙ dej z osób

praktykuja˛cych medycyne˛ resuscytacji spoczywa osobista odpowiedzialno´ ´ za stosowane metody lecznicze, których u˙ y-

cie powinno by´ oparte na gruntownej wiedzy i umieje˛tno´ ciach praktycznych z zachowaniem niezbe˛dnych warunków bez-

piecze´stwa własnego i pacjenta. Wydawcy oraz redaktorzy niniejszego opracowania nie ponosza˛ odpowiedzialno´ ci za

szkody, moga ˛ ce w jakikolwiek sposób by´ zwia ˛ zane z materiałem zawartym w tej ksia ˛ ˙ ce.

Pi´ miennictwo do wszystkich rozdziałów zostało w cało´ ci powtórzone za wydaniem oryginalnym.

Redaktor naukowy wydania polskiego:

prof. dr hab. JANUSZ ANDRES

Tłumaczenie:

EDYTA DRAB, PAWEŁ KRAWCZYK, GRZEGORZ CEBULA, EL ˙ BIETA BYRSKA-MACIEJASZ,

GRZEGORZ ZAJA˛C, GRZEGORZ BARCIK, JANUSZ ANDRES

Redaktor wydawnictwa:

Teresa Czerniejewska-Herzig

Projekt okładki:

Tomasz Zacharski

Publikacje˛ wydano ze ´ rodków Polskiej Rady Resuscytacji.

Wszystkie prawa zastrze˙one. ˙ adna cze˛´ ´ poni˙szej publikacji nie mo˙e by´ kopiowana i przechowywana w jakimkol-

wiek mechanicznym systemie kopiowania danych, wła ˛ czaja ˛ c fotokopie, kserokopie, nagrania i inne, bez uprzedniej pisem-

nej zgody PRR (dotyczy terenu Rzeczpospolitej Polskiej).

Wszystkie pro´ by o mo˙liwo´´ wykorzystania materiałów zawartych w tej publikacji nale˙y kierowa´ do ERC (nie dotyczy

terenu RP).

Adres do korespondencji:

ERC Sekretariat

PO Box 113

B – 2610 Antwerpen (Wilrijk), Belgium

www.erc.edu

Adres do korespondencji w Polsce:

Polska Rada Resuscytacji

Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii

ul. Kopernika 17

31-501 Kraków, Polska

www.prc.krakow.pl

ISBN 978-83-88866-27-3

Wydanie I

Łamanie i druk:

Wydawnictwo PANDIT

31-334 Kraków, ul. Łokietka 177

tel. 0 12 635-18-79 w. 27, 0 502 675 625

e-mail: pandit@list.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: