Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego (Kasprzyk).pdf

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego 239

Aleksander Kasprzyk

Uniwersytet Rzeszowski

WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU INNOWACYJNOŚCI

PRZEMYSŁU ZBOŻOWO-MŁYNARSKIEGO

1. Wprowadzenie

Zmiany zachodzące na rynku w okresie transformacji i po wejściu Polski do

Unii Europejskiej silnie oddziaływały na strukturę oraz poziom innowacyjności

w przemyśle zbożowo-młynarskim. Rozwój gospodarki rynkowej, rosnące potrze-

by w zakresie jakości oraz wymagań zdrowotnych zdeterminowały podaż podsta-

wowych produktów i rozwój nowych. Duża konkurencyjność branży, moderniza-

cja i automatyzacja zakładów oraz budowa nowoczesnych (bardzo wydajnych)

młynów pogłębiły charakter zachodzących zmian i umacnianie pozycji rynkowej

dużych podmiotów zajmujących się przemysłowym przetwórstwem zbóż.

Wzrost dostępności środków finansowych dla przedsiębiorstw z tej bran-

ży, zwłaszcza unijnych, pozwala na wprowadzenie rozwiązań innowacyjnych

w przetwórstwie, nowych technologii, informatyzacji i automatyzacji, a równo-

cześnie na podniesienie konkurencyjności krajowych podmiotów na rynku unij-

nym oraz utrzymanie przewagi cenowej.

Wejście Polski bezkolizyjnie w system prawny UE, wzrost przewidywalno-

ści rynku (znane w prespektywie kilku lat ceny interwencyjne, skup interwen-

cyjny, wolny handel wewnętrzny UE), rosnący eksport produktów wtórnego

przetwórstwa oraz znaczące zaawansowanie procesu wdrażania systemów bez-

pieczeństwa i jakości produkcji w przemyśle paszowym pozwala na dalszy roz-

wój branży 1 . Zmiany w przepisach prawnych w zakresie higieny środków spo-

żywczych (od 1.01.2006 r.) i wymóg obligatoryjnego ich wdrożenia w branży

spożywczej wymusza na wszystkich zakładach przetwórstwa zbożowo-

młynarskiego weryfikację działań w tym obszarze, które korzystnie wpłyną na

wzrost bezpieczeństwa zdrowotnego.

Rynek artykułów zbożowo-młynarskich podlega ciągłym, dynamicznym

zmianom determinowanym wieloma czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi,

1 R. Jurga, Struktura i stan przemysłu zbożowo-młynarskiego i paszowego , „Przegląd Zbożo-

wo-Młynarski” 2006, nr 8, s. 6.

240

ALEKSANDER KASPRZYK

które wymagają ciągłego weryfikowania, a inwestowanie w rozwój nowocze-

snych maszyn, urządzeń i technologii pozwala na wzrost konkurencyjności

podmiotów funkcjonujących w tej branży.

2. Innowacyjność w przemyśle zbożowo-młynarskim

Na przełomie XX i XXI wieku w Polsce obserwuje się silny wzrost innowa-

cyjności w branży zbożowo-młynarskiej. Znaczący postęp techniczno-

technologiczny i reorganizacja w strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw

zdeterminowane zostały zmianami zachodzącymi na rynku.

Zmodernizowano zakłady przetwórcze (przez firmy zagraniczne: Bűhler,

GBS, Ocrim, i krajowe: Spomax S.A., TZUM). Maszyny młyńskie ukierunko-

wane na wielofunkcyjność oraz wysoką skuteczność i efektywność technolo-

giczną spowodowały „rewolucję” w technologii czyszczenia i przemiału ziarna

pszenicy (w mniejszym stopniu żyta) 2 .

Efektem wdrożeń nowych technik i technologii jest wzrost ogólnego wyciągu

mąki do około 77% (o średnioważonej popiołowości 0,61%). Natomiast wyciąg

mąk jasnych po wprowadzeniu zmian innowacyjnych w młynarstwie kształtuje się

w przedziale od 69 do 71% dla mąki typu 500, a dla 550 wynosi 72–75% – dla

porównania w latach 80. XX wieku średnio przyjmował wartość na poziomie 40%

(przy zawartości popiołu do 0,55%) dla mąk jasnych, a w latach 90. około 50%.

Wprowadzenie na rynek przez firmę FP Spomax S.A. mlewników cztero-

walcowych typu FMO-5A i ośmiowalcowych (piętrowych) typu FMO-6A po-

zwoliło na unowocześnienie młynów oraz ich skomputeryzowanie. Opracowanie

nowej generacji mlewników: czterowalcowego FMO-7A i ośmiowalcowego

(piętrowego), umożliwiło ich automatyzację i przystosowanie do zmiennych

warunków przemiału na różnych pasażach, dokładny, powtarzalny przemiał,

niezawodne i pewne działanie, ergonomię, wygodę, łatwość obsługi, obniżenie

kosztów eksploatacji i poprawę bezpieczeństwa oraz higieny 3 .

Działania zmierzające do poprawy efektywności w przemyśle młynarskim

zapoczątkowane w połowie lat 90. odbywały się poprzez skrócenie schematów

przemiałowych, co pozwala na ograniczenie kosztów inwestycyjnych i eksplo-

atacyjnych. W związku z tym obserwuje się tendencje do zwiększania obciąże-

nia mlewników walcowych, a w pasażach śrutowania stosuje się tzw. podwójne

rozdrabnianie na mlewnikach ośmiowalcowych i eliminuje proces sortowania

mlewa między kolejnymi etapami. Wzrost obciążenia mlewników I i II śrutu od

2 R. Jurga, Wdrażanie postępu techniczno-technologicznego – warunkiem sprostania konku-

rencji na krajowym i europejskim rynku , „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 16.

3 J. Horyza, Mlewniki nowej generacji , „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 42–43.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego 241

200 do 600 kg/h/dm prowadzi do niewielkiego obniżenia wyciągu mąki, kaszek

oraz zwiększa w nich zawartość substancji mineralnych. Korzystne efekty uzy-

skuje się w przypadku, jeśli wyprzedzenie przy I śrutowaniu zostanie zmniej-

szone do 1:1,42, natomiast przy II śrutowaniu – pozostanie na tradycyjnym po-

ziomie 1:1,2,5, a skręt rowków na poziomie 10% ma dobry wpływ na zawartość

substancji mineralnych w mące 4 .

Po 2000 roku odnotowano także znaczący postęp w automatyzacji obiek-

tów, co wpłynęło na konieczność wyposażenia mlewnika w dodatkowe czujniki

do (ciągłego) monitorowania temperatury metodą bezkontaktową. Przetwornik

temperatury umożliwia otrzymywanie różnych sygnałów wyjściowych, np. sy-

gnałów analogowych 0/4...20mA; 0...5V lub cyfrowych poprzez interfejs RS232

lub RS484. Pozwala to na rozpoznanie ewentualnego stanu zagrożenia i właści-

wą reakcję (wyłączenie części linii technologicznej).

W młynach (podczas czyszczenia pszenicy miękkiej lub durum) znalazł zasto-

sowanie nowej generacji sortownik GROVOMAT do wydzielania frakcji lekkiej,

w której znajdują się m.in. ziarna wyschnięte, pomarszczone i porażone Fusarium .

Współpracując z maszyną czyszczącą typu Kombi, oddziela on frakcję mieszaną

i całkowicie wysortowuje ziarna pomarszczone, porażone DON (deoxynivalenol).

Poprawia to stopień czystości ziarna, zwiększając jego użyteczność i możliwość

wykorzystania do produkcji pieczywa pełnoziarnistego oraz zbożowych przekąsek

śniadaniowych w formie płatków lub w postaci dmuchanej 5 .

Nowa generacja urządzeń (techniki NIR-T) do oceny jakości ziarna zbóż

i przetworników zbożowych pozwoliła na obniżenie kosztów analiz i radykalne

skrócenie czasu analiz (w analizatorze transmisyjnym OMEGA czas ten wynosi 50

sekund, przy 16 podpomiarach powstaje 11840 punktów informacyjnych z widma).

Analizator Infratec TM 1241 firmy FOSS jest równie uniwersalnym urządze-

niem stosowanym do kontroli jakości w przemyśle zbożowo-młynarskim. Nowy

automatyczny TWM, użyty z analizatorem Infratec TM 1241, działa w oparciu

o metodę referencyjną, podwyższa dokładność i eliminuje możliwości powstawa-

nia błędów użytkownika, co pozwala 40-krotnie skrócić czas odczytu, a wyniki

(gęstość w stanie zsypnym, wilgotność, białko) podawane są po jednej minucie 6 .

W ostatnich latach obserwuje się tendencję do zastępowania worków papie-

rowych i z polipropylenu (np. o pojemności 25 kg) przez duże opakowania

FIBC ( flexible intermediate bulk container ) o pojemności od 1000 do 2000 kg,

4 R. Jurga, Wpływ obciążenia mlewnika walcowego I i II śrutu na efektywność rozdrabniania

ziarna pszenicy , „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 21–23.

5 K. Zalewski, Usuwanie ziaren porażonych mykotoksynami ważnym elementem procesu

czyszczenia pszenicy , „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 32.

6 R Sjödin , Analizator Infratec TM 1241 firmy FOSS idealnym partnerem w kontroli jakości

w przemyśle zbożowo-młynarskim , „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 32–33.

242

ALEKSANDER KASPRZYK

nazywane potocznie „big-bag”, które istotnie obniżają koszty przeładunku,

transportu, inwestycyjne oraz zagospodarowania odpadów i siły roboczej. Po-

nadto opakowania te charakteryzują się współczynnikiem bezpieczeństwa 5 : 1,

a nawet 8 : 1 przy systemie wielokrotnego użytkowania. Wprowadzenie tego

rodzaju innowacyjnego opakowania wpłynęło równolegle na rozwój stanowisk

do ich rozładunku (np. PF BIG BAG 1000, 2000) – urządzeń do podciśnienio-

wego transportu produktów sypkich PF VACUUM 250 (400) COMPACT oraz

urządzeń do ciśnieniowego transportu produktów sypkich PF PK 500/0,6 7 .

Kompleksowe rozwiązania w zakresie innowacyjności i bogatą ofertę ryn-

kową posiada światowy lider w rozwoju przetwórstwa zbóż firma Bűhler, której

nakłady na badania i rozwój wyniosły w 2005 r. 62,9 mln CHF (wzrost o 13,1%

w stosunku do roku ubiegłego) 8 .

W latach 2004–2005 wydatki na inwestycje w grupie MŚP były finansowa-

ne przede wszystkim z kapitałów własnych, w dalszej kolejności z wypracowa-

nego zysku przedsiębiorstwa, kredytu bankowego i leasingu. Środki unijne wy-

mieniane są na piątym miejscu przed pożyczkami od znajomych czy rodziny 9 .

Z badań przeprowadzonych, przez J. Bojanowicza wynika, iż przedsiębiorcy

uważają fundusze unijne za jedno z najlepszych źródeł finansowania inwestycji

(drugie po kredycie bankowym) 10 .

Od początku wprowadzenia funduszy strukturalnych do końca października

2005 r. w ramach ośmiu programów operacyjnych umowy podpisano na łączną

kwotę około 17 mld zł (około 4,25 mld euro).

Na kolejne lata 2007–2013 opracowano nowy program operacyjny „Inno-

wacyjna Gospodarka”, a wsparcie dla przedsiębiorstw będzie dostępne w dwóch

rodzajach funduszy, tj.: krajowym i regionalnym (nie jest on bezpośrednią kon-

tynuacją Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności

Przedsiębiorstw (SPO WKP), realizowanego w latach 2004–2006). Obejmuje on

wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości, innowacyjności oraz konkurencyjności

polskiej gospodarki. Wspierane będą działania z zakresu szeroko rozumianej

innowacyjności: produktowej, procesowej oraz organizacji w sektorach produk-

cyjnym i usługowym 11 .

Podjęte działania inwestycyjne w krajowym przemyśle zbożowym charakte-

ryzują dane GUS 12 zestawione w tabeli 1.

7 Materiały informacyjne Proorganika S.A. oraz www.proorganika.com.pl

8 R. Jurga, Firma Bűhler – światowym liderem w rozwoju przetwórstwa zbóż , „Przegląd Zbo-

żowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 28–29.

9 J. Bojanowicz, Unijne wsparcie , „Przegląd Techniczny” 2006, nr 17–18, s. 15.

10 Ibidem .

11 Ibidem , s. 16.

12 Dane GUS.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego 243

Tabela 1. Inwestycje w przetwórstwie zbóż

Wyszczególnienie

Stopa inwestowania a)

Inwestycje w mln zł

2003 2004 I–VI

2004

I–VI

2005

2003 2004 I–VI

2004

I–VI

2005

Przemiał zbóż

1,45 1,22

1,25

0,58

162,0 162,3 73,3

38,6

Przemiał pasz

1,11 1,21

1,18

0,93

181,3 208,4 99,1

82,6

a) relacje nakładów inwestycyjnych do amortyzacji

Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS.

Środki zainwestowane w przetwórstwo znacząco wspierają konkurencyj-

ność krajowych podmiotów działających na Wspólnym Rynku.

Wykorzystanie dostępnych funduszy unijnych na wprowadzenie nowych

technologii powinno wzrosnąć, ponieważ przy zmniejszającej się stopie inwe-

stowania z 1,45 do 1,2 w przemiale zbóż konsumpcyjnych może, w perspekty-

wie kolejnych lat, znacząco osłabnąć rozwój tego segmentu rynku.

Wprowadzenie nowych programów finansowych na rozwój inwestycji jest

szansą na dalsze umacnianie się dużych firm z branży i wyrównywanie szans dla

małych i średnich przedsiębiorstw.

3. Innowacyjność w zakresie rozwoju produktów na rynku

Rynek produktów pierwotnego i wtórnego przetwórstwa zbóż podlega cią-

głym dynamicznym zmianom, rozszerza się ich asortyment, następuje modyfi-

kacja istniejących produktów.

Podstawowym produktem pierwotnego przetwórstwa jest mąka gatunkowa,

tj. jasna, pochodząca z rozdrabniania bielma ziarna. Należy podkreślić, iż mąka

ta powinna być w nowoczesnym zakładzie młynarskim dodatkowym surowcem

wyjściowym do produkcji mieszanek mącznych (z dodatkami mikro- i makro-

komponentów) 13 .

W grupie mąk wzrasta zapotrzebowanie rynku na produkcję mąk całoziarni-

stych (razowych) oraz mąki typu graham, Steinmetz, sitkowej, pszennej nisko-

energetycznej, wysokobiałkowej, przeznaczonej na pieczywo cukiernicze, kra-

kersy, a także mąki poddanej obróbce termicznej. Proces nowej, tzw. termicznej

obróbki mąk na linii Bühler pozwala na zmiany fizyczne, reologiczne i bakterio-

logiczne oraz poprawę jej właściwości, a zabieg ten poszerza możliwości zasto-

sowania tych produktów w innych dziedzinach poza piekarnictwem.

13 R. Jurga, Produkcja mąk pszennych o specjalnym przeznaczeniu , „Przegląd Zbożowo-

Młynarski” 2006, nr 3, s. 15–18.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: