Marchwinska - Problem odpadów w aspekcie zdrowia publicznego.pdf - Rozne - katasza1982

Dr hab. Ewa Marchwińska

Dr Dobrosława Budka

Śląska Akademia Medyczna

Problem odpadów w aspekcie zdrowia publicznego

Działania w ochronie środowiska przed zagrożeniami powodowanymi przez odpady powinny

rozpoczynać się od zapobiegania powstawaniu odpadów, redukcji ich ilości oraz zamiany

odpadów szkodliwych na mniej groźne. Podstawową zasadą gospodarki odpadowej jest

zapobieganie ich powstawaniu. Wyraża się to dążeniem do stosowania małoodpadowych

technologii produkcji, czystszych w odniesieniu do środowiska oraz zapewniających

produkcyjne wykorzystanie wszystkich składników przerabianych surowców. Odpady

powstające jako produkty uboczne są cechą procesu technologicznego, ale właściwością

najlepszych technologii jest mała ilość produktów ubocznych.

Gospodarka odpadami stanowi jeden z najbardziej zaniedbanych segmentów ochrony

środowiska ze względu na ogromną ilość odpadów przemysłowych i komunalnych

nagromadzonych w przeszłości oraz wytwarzanych na bieżąco.

W przypadku odpadów komunalnych, w skali kraju obserwuje się systematyczny wzrost ich

ilości, zwłaszcza w miastach. Szacunkowe dane mówią o ilości bliskiej 300 kg na

mieszkańca w ciągu roku, co stanowi około połowy ilości przypadającej na 1 mieszkańca w

najbogatszych krajach Unii Europejskiej. Różnica ta wskazuje na rosnące zagrożenie i

potrzebę rozwoju skutecznych metod gospodarowania tymi odpadami; przede wszystkim

jednak na konieczność podejmowania działań zapobiegawczych, redukujących ilość odpadów

w gospodarstwach domowych. W tym celu ustanowiono ustawy wprowadzające obowiązek

odzysku (w tym recykling) odpadów opakowaniowych, a także pobieranie opłat

produktowych, w przypadku nie spełniania przez podmioty gospodarcze ustalonych wymagań

w zakresie poziomów recyklingu niektórych odpadów (Polityka Ekologiczna Państwa, 2002).

Według Raportu GIOŚ (1), w 2001 roku wywiezionych na składowiska zostało w Polsce 11

109 tys. ton odpadów komunalnych, a 15 % tej ilości w samym woj. Śląskim.

Szacuje się, że na świecie powstaje rocznie 18-22 mld/Mg odpadów przemysłowych i około

1,2-1,6 mld/Mg odpadów komunalno - bytowych. Ilość zdeponowanych odpadów w

ostatnich trzech dekadach minionego stulecia szacuje się na 450 – 520 mld Mg odpadów,

które zajmują obszar ok. 120 – 140 tysięcy kilometrów kwadratowych naszej planety [2].

Do chwili obecnej składowanie jest najpowszechniejszym sposobem utylizacji odpadów

komunalnych w większości krajów. Obrazuje to tabela 1. Spalanie przeważa jako metoda w

krajach o małej powierzchni, gdzie praktycznie nie ma możliwości składowania. Uzyskanie

miejsca pod nowe składowiska jest coraz trudniejsze również w pozostałych krajach, ze

względu na protesty mieszkańców z miejscowości przyległych do planowanego składowiska.

Tablica 1. Postępowanie z odpadami komunalnymi w różnych krajach

Kraj

Ilość odpadów

(kiloton/r)

Spalanie Składowanie Kompostowanie Recykling

(% wag. ogólnej ilości odpadów)

Austria 2800

11 65 18

Belgia 3500

54 43 0

Dania 2600

48 29 4

Hiszpania 13300

6 65 17

Francja 20000

42 45 10

Holandia 7700

35 45 5

Irlandia 1100

0 97 0

Japonia 50000

75 20 5

Luksemburg 180

75 22 1

Niemcy 25000

36 46 2

Szwajcaria 3700

59 12 7

Szwecja 3200

47 34 3

USA 177400

16 67 2

Wielka

Brytania

30000

8 90 0

Włochy 17500

16 74 7

Źródło: Warmer Bull. 1995 No. 44, The World Resource Foundation Information Sheet;

Największe zagrożenie zdrowia publicznego stanowią trwałe zanieczyszczenia organiczne i

inne materiały trudne do zniszczenia. Były one w przeszłości magazynowane, składowane na

wysypiskach lub spalane w specjalnych spalarniach, kotłowniach przemysłowych czy piecach

cementowni. Dopuszczano także składowanie ich w głębokich odwiertach.

Spośród wielu rodzajów trwałych odpadów organicznych, nieprzydatne środki ochrony roślin

i opakowania po nich stanowią bardzo poważny problem ekologiczny w Polsce. Odpady te,

zaliczane do grupy odpadów niebezpiecznych znajdują się w mogilnikach (podziemne

betonowe komory lub fortyfikacje wojskowe) i w magazynach na terenie całego kraju.

W Polsce jest około 300 mogilników i około 1000 magazynów, w których znajdują się te

odpady. Największe zagrożenie dla środowiska stanowią mogilniki co wynika z ich

nieszczelności i z przedostawania się toksycznych substancji do gruntu i wód podziemnych.

W wielu przypadkach stwierdzono realne zagrożenie dla ujęć wody pitnej. Również istotne

źródło skażenia i potencjalne zagrożenie dla ludzi i środowiska stanowią odpady pestycydowe

znajdujące się w magazynach.

Zagrożenie dla środowiska ze strony mogilników wynika przede wszystkim z ich

nieszczelności i z przedostawania się toksycznych substancji do gruntu i wód podziemnych,

w wyniku którego w wielu przypadkach stwierdzono realne zagrożenie dla ujęć wody pitnej.

Potencjalne zagrożenie istnieje zawsze, szczególnie jeśli obiekty zlokalizowane są na

obszarach najwyższej ochrony zasobów wodnych, co ma miejsce w Polsce w kilkudziesięciu

przypadkach.

Magazynowanie trwałych substancji organicznych.

Odpady pestycydowe znajdujące się w magazynach stanowią również istotne źródło skażenia

i potencjalne zagrożenie dla ludzi i środowiska. To zagrożenie się zwiększa w przypadku

dostępu osób niepowołanych do często źle zabezpieczonych magazynów lub w przypadku

zdarzeń losowych i klęsk żywiołowych (pożar, powódź).

W przypadku magazynowania trwałych substancji organicznych, oprócz wycieków tych

substancji z miejsca magazynowania, ulatnianie się jest poważnym problemem, zwłaszcza w

klimacie tropikalnym.

W Bangkoku (Tajlandia), zmierzono ilość PCB w powietrzu na zewnątrz budynku, gdzie

przechowywano kondensatory. Bezpośrednio po zawietrznej stronie, przeciętne stężenie PCB

wynosiło 820 nanogramów na metr sześcienny (ng/m 3 ). Kilka metrów dalej po stronie

nawietrznej stężenie PCB wynosiło 570 ng/m 3 . [3] Jest to około 1000 razy więcej, niż

wykazują pomiary przeprowadzone w miastach w Wielkiej Brytanii oraz od 15 000 do 48

000 razy więcej, niż pomiary powietrza w Arktyce [4]. Szacuje się, że jedna czwarta PCB w

powietrzu pochodziła z ulatniania się z kondensatorów, a pozostała ilość z ulatniania się

PCB rozlanych na okolicznym gruncie. Nawet w chłodnym klimacie, magazynowanie i

transport takich substancji chemicznych prowadzi do przedostawania się ich do środowiska.

Przykładem może być kanadyjski zakład utylizacji PCB o dobrze zaprojektowanych

budynkach, z utrzymywanym wewnątrz podciśnieniem i filtrami z węglem aktywnym.

Pomiary przeprowadzone w pewnej odległości od zakładu wykazały, że przefiltrowane

powietrze i tak zawierało podwyższone ilości PCB[5].

Składowanie

Deponowanie na składowiskach nie jest metodą pozbywania się trwałych substancji, a jedynie

próbą powstrzymania przedostawania się ich do środowiska. Jest to stosunkowo nieefektywny

sposób przeciwdziałania skażeniom. Związki zawarte w zakopanych odpadach mogą

przedostawać się do środowiska, przeciekając do wód gruntowych i ulatniając się do

atmosfery.

Po dziesiątkach lat badań, inżynieryjnych innowacji i wielkich wydatków,

najnowocześniejsze i najbardziej zaawansowane technologicznie składowiska są wciąż

określane jako potencjalne bomby z opóźnionym zapłonem zagrażające w przyszłości

ludzkiemu zdrowiu i środowisku.

Zagrożenie dla środowiska ze strony mogilników w Polsce wynika przede wszystkim z ich

nieszczelności i z przedostawania się toksycznych substancji do gruntu i wód podziemnych,

w wyniku którego w wielu przypadkach stwierdzono realne zagrożenie dla ujęć wody pitnej.

Potencjalne zagrożenie istnieje zawsze, szczególnie jeśli obiekty zlokalizowane są na

obszarach najwyższej ochrony zasobów wodnych, co ma miejsce w Polsce w kilkudziesięciu

przypadkach.

Również inne kraje, w przeszłości deponujące pestycydy na składowiskach, obecnie

doświadczają poważnego skażenia środowiska i stają wobec konieczności poniesienia

wysokich kosztów, związanych z przywróceniem stanu równowagi i naprawy szkód

wyrządzonych środowisku i zdrowiu publicznemu.

Składowiska gromadzące stałe odpady niebezpieczne i komunalne stanowią nieustanne

zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Tworzywa sztuczne, stosowane jako membrany

ulegną z czasem zniszczeniu, nieuniknionym jest, że odcieki ze składowisk będą przenikać

przez membranę i zanieczyszczać znajdujące się poniżej wody gruntowe.

Składowanie w głębokich odwiertach

Składowanie niebezpiecznych substancji chemicznych w głębokich odwiertach nie jest

szeroko stosowane. FAO (1996) określiła składowanie odpadów w głębokich odwiertach jako

nieodpowiednie z powodu ryzyka ekologicznego i braku kontroli.

W USA, które należą do tych nielicznych krajów, gdzie stosuje się tą metodę, nierzadkie są

przypadki przedostawania się substancji chemicznych do środowiska, a 39 takich

udokumentowanych przypadków zdarzyło się do roku 1989. Przypadki te obejmowały

różnorakie awarie - od przecieków do podziemnych zbiorników wodnych, w tym wód

podziemnych używanych jako źródła wody pitnej, do trzęsień ziemi i erupcji u wylotu

odwiertu. [6]

Niewiele wiadomo o długoterminowym zachowaniu się substancji chemicznych w głębokich

odwiertach; możliwych reakcjach między niebezpiecznymi odpadami i podziemnymi

skałami, gliną, wodą, solankami, ropą naftową, gazem itp., czy efektach, które takie reakcje

mogą wywrzeć na przedostawanie się odpadów i ich toksyczność.

Kiedy niebezpieczne odpady opuszczą odwiert i przenikną do warstwy przepuszczalnej,

śledzenie ich migracji jest niemożliwe. Ich pozycja staje się wiadoma dopiero wtedy, kiedy

zostaną wykryte w wodzie gruntowej.

Spalanie

Do czasów przemysłowych, spalanie uważano za efektywną metodę usuwania niepożądanych

palnych materiałów. W dwudziestym wieku, charakter odpadów i śmieci, generowanych w

skutek działalności człowieka, uległ zasadniczej zmianie. W rezultacie, budowano coraz

bardziej skomplikowane i kosztowne spalarnie tylko po to, aby spalać materiały, wyrzucane

przez społeczeństwa uprzemysłowione.

Na całym świecie zmodyfikowano również około 60 pieców cementowych w taki sposób, że

wraz z konwencjonalnymi paliwami spala się w nich rozmaite odpady. FAO (1996)

zidentyfikowało część materiałów, których nie zaleca się utylizować w spalarniach i piecach

cementowych (Tabela 2.) Materiały te obejmują, w większości przypadków, produkty

zawierające chlor, takie jak trwałe zanieczyszczenia organiczne.

Tabela 2. Zalecenia FAO dotyczące materiałów, których nie należy spalać, lub których

utylizację przez spalanie należy ograniczać [7]

Metoda spalania Nie rekomendowane do spalania

Spalanie

wysokotemperaturowe,

ogólnie

Pestycydy nieorganiczne, pestycydy zawierające rtęć

oraz organometale

Małe spalarnie bez

skrubera

Pestycydy zawierające chlor, fosfor, siarkę lub azot

oraz duże ilości pestycydów

Małe spalarnie oraz

spalarnie przewoźne bez

skrubera

Pestycydy zawierające chlor, brom lub inne halogeny

Piece cementowe

Pestycydy zawierające chlor, brom lub inne halogeny,

w tym kwasy fenooctowe i pochodne, pochodne kwasu

acetylenowego

Spalarnie specjalistyczne

Biorąc pod uwagę zastosowanie spalarni do niszczenia trwałych zanieczyszczeń

organicznych, Grupa Robocza Międzyrządowego Forum nt. Bezpieczeństwa Chemicznego

(the Ad Hoc Working Group of the Intergovernmental Forum on Chemical Safety, IFCS) w

1996 roku przedstawiła następujące wnioski w swoich zaleceniach, zaakceptowane następnie

w 1997 roku przez UNEP.

IFCS doszła do wniosku, że obecna generacja najlepszej technologii spalania odpadów to

urządzenia drogie w budowie, skomplikowane w działaniu a ich rozpowszechnienie w wielu

krajach rozwijających się jest mało prawdopodobne w bliskiej przyszłości. Chociaż

najbardziej technologicznie zaawansowane spalarnie mogą być zbyt drogie dla wielu krajów,

to koszty są tylko jednym z istotnych czynników ograniczających tę technologię. Wysokie

koszty operacyjne funkcjonowania spalarni wnikają z wysokiej temperatury pracy tych

instalacji.

Atomy chloru efektywnie spowalniają proces spalania. Mają one tendencje do łączenia się z

wolnymi rodnikami wodoru, które podtrzymują proces spalania. Stąd trudno jest osiągnąć

całkowite spalanie. Ogromnym problemem jest powstawanie śladowych ilości produktów

niezupełnego spalania. Podczas spalania PCB, mogą powstawać dioksyny i chlorowe

dibenzofurany. Inne związki obecne w gazach wylotowych obejmują HCl, CO, CO 2 , NO x ,

oraz O 2 . Usuwanie tych substancji z gazów wylotowych może być bardzo trudne i kosztowne.

Niektóre spalarnie utylizujące trwałe zanieczyszczenia organiczne i inne odpady powodują

emisję niezniszczonych i nowopowstałych trwałych zanieczyszczeń organicznych w

środowisku, a tym samym skażenie powietrza, gruntów, roślinności, fauny i populacji

ludzkiej.

FAO (1996) zauważa, że duże, wyspecjalizowane spalarnie odpadów niebezpiecznych

osiągają wysoką Efektywność Niszczenia i Usuwania ENU (Destruction and Removal

Efficiencies, DRE) i określa je jako preferowaną metodę niszczenia przeterminowanych

pestycydów. Przyznaje jednak, że takie spalarnie same są źródłami niektórych trwałych

zanieczyszczeń organicznych, takich jak dioksyny.

Niewłaściwe użytkowanie spalarni może powodować powstawanie niebezpiecznych stałych i

lotnych produktów ubocznych, stanowiących poważne zagrożenie dla środowiska i zdrowia

publicznego. Często takie zanieczyszczenia są bardziej toksyczne, niż substancje pierwotne.

Szczególną uwagę należy zwrócić na powstawanie polichlorowanych dibenzodioksyn i

polichlorowanych dibenzofuranów (często nazywanych dioksynami i furanami), które są

niezwykle toksyczne i pozostają w środowisku przez długi czas. Dioksyny i furany powstają

w rezultacie reakcji chłodzenia gazów wylotowych. Czynniki, mające wpływ na tę reakcję, to

temperatura spalin, występowanie chloru lub innych halogenów oraz obecność katalizatorów.

Spalanie odpadów medycznych.

Odpady medyczne powstają w procesach diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej i

weterynaryjnej, prowadzonych w sieci lecznictwa otwartego i zamkniętego.

Szacowana w roku 2000 ilość specyficznych odpadów medycznych powstających w Polsce

wynosi ok. 23 tys. Mg. Przyjmując, że odpady weterynaryjne stanowią ok. 10% odpadów

medycznych, szacunkowa ilość specyficznych odpadów medycznych i weterynaryjnych w

2000 r. kształtuje się na poziomie ok. 25 tys. Mg.

Odpady medyczne zawsze uważane były za bardziej niebezpieczne niż komunalne, gdyż

mogły być zakażone. Tak więc musiały być one utylizowane tak, aby unieszkodliwić zawarte

w nich mikroorganizmy. Od czasów, kiedy palono ciała ofiar zarazy, właśnie spalanie

uważano za jedyny skuteczny sposób odkażenia ich. Mikrobiologia potwierdziła słuszność

takiego postępowania udowadniając, że proces spalania rzeczywiście niszczy chorobotwórcze

bakterie i wirusy. Dlatego też, właśnie ten proces wykorzystano do utylizacji odpadów

medycznych i stosuje się go również obecnie. Wraz ze wzrostem wiedzy na temat

zanieczyszczenia powietrza powodowanego przez spalarnie (tlenek węgla, metale ciężkie,

lotne węglowodory, dioksyny i furany) zostały wprowadzone ostre wymagania co do

urządzeń oczyszczających spaliny.

Unieszkodliwianie odpadów medycznych metodą termiczną realizowane jest w 98,5%

ogólnej liczby szpitali, natomiast metodami fizykochemicznymi (dezynfekcja parowa i

chemiczna , sterylizacja w automatach ciśnieniowych) jedynie w 1,5% szpitali.

Aktualnie w Polsce funkcjonują 22 duże regionalne spalarnie odpadów medycznych o łącznej

wydajności rzędu 13,6 tyś. Mg/rok oraz pewna ilość małych spalarni o wydajności 50—300

kg/godz. W jednostkach służby zdrowia eksploatowana jest pewna liczba tzw. spalarek, w

których proces spalania prowadzony jest w temp. 700—800°C, bez żadnych urządzeń do

oczyszczania spalin. Spalanie zakażonych odpadów stanowi zagrożenie zdrowia.

Nowy raport Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (US EPA) na temat dioksyn

wskazał na spalarnie przyszpitalne jako główne źródło niebezpiecznych związków

chemicznych i spowodował, że w ramach Ustawy o Czystym Powietrzu (Clean Air Act)

Marchwinska - Problem odpadów w aspekcie zdrowia publicznego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: