17

Zdzisław Szalbierz

Wydział Informatyki i Zarządzania

Politechnika Wrocławska

    Temat wykładu                                          

Streszczenie

Celem wykładu jest identyfikacja i analiza wybranych zagadnień międzynarodowego handlu energią. Przedstawiono wybrane teorie rozwoju międzynarodowego obroty energią oraz dokonano klasyfikacji teorii w odniesieniu do handlu energią. Omówiono proces transferu kapitału jako czynnika międzynarodowego  obrotu energią. W ostatniej części poddano analizie model S. Hirscha.

Podstawy oceny efektywności
międzyNarodowego handlu energią

Wyjaśnienia wymagają dwa terminy: handel energią i efektywność. Jeśli przez handel (obrót) rozumieć kupno i następnie sprzedaż produktu lub usługi to obrót energią prowadzony przez poszczególne podmioty, polegać będzie na zakupie energii na rynku systemowym krajowym (ofertowym, kontraktowym) lub lokalnym, a także za granicą i następnie sprzedaży poszczególnym odbiorcom krajowym i zagranicznym. Do zakresu działalności obrotu energią z zagranicą w ujęciu bardziej szczegółowym można zaliczyć: przygotowanie umów na kupno i sprzedaż energii, ustalanie cen, wystawianie faktur, rozliczanie z dostawcami i odbiorcami, rozpatrywanie spraw związanych z nie wywiązywaniem się z warunków umowy na dostawę energii, planowanie wartości sprzedaży energii, budżetowanie działalności, planowanie kosztów handlowej obsługi odbiorców, kosztów ogólnych itp., prowadzenie badań marketingowych, akcji reklamowych i niezbędnej statystyki. Działalność przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się obrotem energii z zagranicą będzie podlegać w Polsce kontroli przez Urząd Regulacji Energetyki - URE. Urząd ten będzie udzielał koncesji na obrót energią. Na przyklad obrotem energią elektryczną z zagranicą zajmuje się obecnie przedsiębiorstwo: Polskie Sieci Elektroenergetyczne PSE SA oraz niektóre spółki dystrybucyjne. Obrotem energii mogą się także zajmować zakłady wytwarzające energię i inne podmioty, jeśli uzyskają wymaganą koncesję.

W okresie gospodarki centralnie planowanej zdefiniowanie terminu „efektywność ekonomiczna” było w miarę jednoznacznie, choć w szczególny sposób rozumiane przez ekonomistów. W warunkach gospodarki rynkowej, w której cele działalności gospodarczej bynajmniej nie są także jednoznacznie określone, pojęcie „efektywność ekonomiczna” nie jest też w pełni określone. Oznacza ono bowiem, w odniesieniu do określonego przedsięwzięcia gospodarczego tylko tyle, że jest ono efektywne z ekonomicznego punktu widzenia. Wyjaśnienia w takim razie wymaga ów ekonomiczny punkt odniesienia. Odpowiedź bynajmniej nie jest oczywista. Wymaga bowiem przyjęcia określonego kryterium na podstawie którego będzie można powiedzieć czy przedsięwzięcie jest lub nie jest efektywne. W klasycznym rachunku efektywności, kryterium efektywności formułowano w postaci określonej relacji pomiędzy efektami i nakładami. Efekty można w tym przypadku rozumieć jako przychody ze sprzedaży, nakłady zaś jako koszty. Relację pomiędzy efektami a nakładami ujmuje się w postaci różnicy lub odpowiednio zbudowanego ilorazu.

Teorie rozwoju obrotu międzynarodowego

Zagadnienia efektywności handlu zagranicznego określonego produktu lub usługi dotyczą wielu aspektów życia gospodarczego. Aspekty te mają charakter techniczny, ekonomiczny, finansowy, polityczny, społeczny i psychologiczny, geograficzny, ekologiczny, lub wynikają ze splotu grup zagadnień. W wykładzie podjęto próbę przedstawienia wybranych teoretycznych podstaw efektywności handlu zagranicznego w zakresie energii elektrycznej. Innymi słowy, zamysłem tego wykładu jest przedstawienie powiązań zachodzących pomiędzy handlem energią elektryczną z zagranicą a efektywnością procesów gospodarczych postrzeganych zarówno z punktu widzenia makroekonomicznego - gospodarki jako całości, jak i mikroekonomicznego, a więc z punktu widzenia rynku energii i zachowania podmiotów gospodarczych na tym rynku. Powiązania te analizowane są zwykle z dwóch punktów widzenia: po pierwsze, z punktu widzenia teoretycznych podstaw określających zachowania podmiotów, których przed-miotem działania jest handel energią z zagranicą, i - po drugie - z punktu widzenia polityki ekonomicznej, którą prowadzą podmioty gospodarcze, rozwijając powiązania międzynarodowe.

Z literatury przedmiotu wyłaniają się rozmaite teorie handlu międzynarodowego. Można się podjąć ogólnej ich klasyfikacji na postawie trzech podstawowych przesłanek, a mianowicie:

1)   podstawowego czynnika rozwoju handlu,

2)   analizowanych podmiotów handlu międzynarodowego,

3)   elementów rynku, na podstawie których wyjaśniano model.

      W tabeli 1 przedstawiono ogólny podział teorii handlu zagranicznego, dobierając te modele, które potencjalnie mogą stać się użyteczne w warunkach analizy efektywności handlu energią elektryczną. W tabeli tej nie są prezentowane teorie, które trudno byłoby zastosować w stosunku do badanego produktu. Należałoby tutaj wymienić teorie związane z cyklem życia i zróżnicowaniem produktu. Nie ma w tym wykładzie potrzeby prezentacji wszystkich przedstawionych w tabeli 1 zasad teoretycznych. Zainteresowany słuchacz ma możliwość sięgnięcia do bogatej literatury przedmiotu. Na paru dalszych stronach przedstawione zostaną jednak podstawy tych teorii, które mają uniwersalny charakter, a mianowicie: teorii kosztów absolutnych i różne warianty teorii przewagi komparatywnej (względnej). Teorie te są także szeroko omawiane w obszernej literaturze i nie ma potrzeby głęboko ich analizować w tym wykładzie. Wypada w tym miejscu przypomnieć podstawowe twierdzenia tych teorii (zasad). Z nich bowiem wynikają bezpośrednio lub pośrednio pozostałe odniesienia teoretyczne przedstawione w tabeli 1.

Tabela 1. Ogólny podział teorii handlu międzynarodowego w odniesieniu do energii

Źródło: opracowanie własne na podstawie [2]

Teoria kosztów absolutnych. Zgodnie z tą zasadą, sformułowaną przez twórcę teorii ekonomii A. Smitha w dziele opublikowanym w 1776 roku [2], dwa kraje podejmują bez przymusu wzajemny handel, gdy oba osiągają korzyści. Zgodnie z teorią kosztów absolutnych, źródłem występowania korzyści w handlu międzynarodowym jest różnica pomiędzy poszczególnymi krajami występująca w poziomach bezwzględnych kosztów wytwarzania (mierzonych - co warto podkreślić - nakładami pracy). W tym ujęciu, jeśli określony kraj A jest bardziej efektywny niż kraj B (posiada absolutną przewagę w produkcji towaru x), a jednocześnie jest mniej efektywny (nie posiada przewagi w produkcji towaru y), to oba kraje mogą odnieść korzyści ze specjalizacji, pod warunkiem, że kraj A będzie wytwarzał i eksportował towar x, a kraj B z kolei będzie wytwarzał i eksportował towar y. Inaczej mówiąc, rozwój międzynarodowego podziału pracy, zgodnie z kształtowaniem się przewagi kosztów absolutnych prowadzić będzie do lepszego wykorzystania zasobów (pracy) i spowoduje wzrost produkcji obu towarów. Następstwem tego wzrostu stanie się osiągnięcie zwiększonej wielkości produkcji do podziału pomiędzy partnerów. W kontekście tej teorii postawić należy pytanie o jej adekwatność do sytuacji, w której przedmiotem wymiany będzie energia elektryczna. Abstrahując od możliwości wyznaczenia nakładów pracy niezbędnych do wytworzenia jej jednostki, prawdziwości tej teorii trudno będzie zaprzeczyć. Problem jednak sprowadzać się zawsze będzie - podobnie jak przy prowadzeniu każdego rachunku efektywności ...