Gramatyka.doc

Rzeczowniki

Rzeczowniki tworzy się dodając do tematu sufiks -o. Wszystkie morfemy sufiksowe należy umieścić przez sufiksem -o.

Rzeczowniki odmieniają się przez liczby i przypadki. Odpowiednie sufiksy to:

Przymiotniki

Przymiotniki tworzy się dodając do tematu sufiks -a. Przymiotniki odmieniają sie przez liczby i przypadki, przy czym obowiązuje zgodność rzeczownika określanego z przymiotnikiem określającym .

Przysłówki

Przysłówki tworzy się sufiksem -e. Przysłówki kierunku mają biernik na -en. Oznacza on w tym kierunku. Np. nordo - północ geograficzna, norde - na północy, norden - na północ.

Istnieje też grupa przysłówków specjalnych, bez końcówki, np. nun - "teraz".



Stopniowanie przymiotników i przysłówków

Stopień wyższy tworzy się słowem pli stawianym przed przymiotnikiem lub przysłówkiem. Stopień najwyższy słowem plej.



Liczby

W Esperanto są dwie liczby - pojedyncza i mnoga.

Liczbę zbiorową tworzy sie morfemem sufiksowym -ar-. Np. arbo to drzewo, arboj - drzewa, a arbaro to zbiór drzew traktowany jako całość (najbliższe polskie tłumaczenie to drzewostan).



Osoby

Są 3 osoby - pierwsza, druga i trzecia. W zaimkach drugiej osoby nie ma rozróżnienia na liczbę pojedynczą i mnogą.



Rodzaje

Podobnie jak w językach indoeuropejskich, słowa domyślnie nie mają rodzaju, lub mają domyślny rodzaj męski. Rodzaj żeński dodaje się morfemem sufiksowym -in-, rodzaj męski morfemem prefiksowym vir-, rodzaj nijaki morfemem prefiksowym ge-.

Tak więc np.

Zaimki osobowe

Podstawowe zaimki osobowe to:

zaimek zwrotny (odpowiednik polskiego się) si
zaimek bezosobowy oni
Zaimki dzierżawcze tworzy się dodając jedną z końcówek przymiotnika (-a, -an, -aj lub -ajn).

Zaimki, podobnie jak rzeczowniki, odmienia się przez przypadki. W bierniku dodaje się -n.

Zaimek bezosobowy używa się w zwrotach typu "nie wolno palić" (oni ne darfas fumi)



Przedimek określony

Przedimek określony to la. Jego użycie jest dość dowolne.



Liczebniki

Podstawowe morfemy liczebnikowe to:

Liczebniki główne formuje się przez sklejanie, wg. zasad:

§         nie ma potrzeby stawiać unu przed dek, cent czy mil

§         dziesiątki (X0) tworzy się sklejając morfemy X + dek, np. 20 = dudek

§         setki (X00) tworzy się sklejając morfemy X + cent, np. 200 = ducent

§         tysiące (X000) tworzy się sklejając morfemy X + mil, np. 2000 = dumil

§         dla liczb tysięcy od 1 do 999, konstruuje się liczbę tysięcy po czym stawia się morfem mil, np 120 000 = cent dudek mil

§         skleja się kolejne morfemy od odpowiadającego największej do odpowiadającego najmniejszej liczbie, np. 123 = cent dudek tri

§         miliony i wyższe liczby konstruuje się za pomocą rzeczowników miliono, miliardo itd.

Czasowniki

W Esperanto występują 3 czasy proste, bezokolicznik i tryb rozkazujący i przypuszczający.

Imiesłowy tworzy się morfemami sufiksowymi:

Czasy złożone i stronę bierną tworzy się za pomocą czasownika posiłkowego być (estas) i odpowiedniego imiesłowu. Dopełnienie bliższe w stronie biernej oznacza się słówek de: Można połączyć obie te formy w jedną, bez używania esti:

§         "To będzie zrobione" = tio estos farita lub tio faritos.

§         "Pies goni kota" = hundo postkuras katon

§         "Kot jest goniony przez psa" = kato estas postkurata de hundo lub kato postkuratas de hundo

Zaimki i przysłówki specjalne

Dużą grupę zaimków tworzy się systematycznie. Zaimki te są odmienne. I tak zaimki na -a odmieniają się jak przymiotniki, na -u i -o jak rzeczowniki, na -e przyjmują też formę kierunku -en.

Zaimki wskazujące mają domyślnie formę dalszą (tio = "tamto"). Formę bliższą tworzy się dodając słowo ĉi przed lub po zaimku, np. tio ĉi = "ten".

Wiele z tych zaimków nie ma odpowiedników w języku polskim, zostało więc podane przybliżone tłumaczenie.

Imiona i nazwy własne

Imiona męskie kończą sie na -o, żeńskie na -a.

Zdrobnienia imion męskich konstruuje się ucinając je po dowolnej sylabie i dodając - ĉjo. Np. Johano na ' Joĉjo '.

Zdrobnienia imion żeńskich analogicznie z końcówką -njo. Np. Maria na Marinjo lub Manjo.

Czasem używa sie też tych zasad do zdrabniania rzeczowników. Np. paĉjo = "tatuś", panjo - "mamusia".