historia socjologii - notatki, Szacki.doc

AUGUST COMTE

ü      Najważniejszy z punktu widzenia historyka myśli socjologicznej przedstawiciel wczesnego

pozytywizmu.

ü      Chciał zebrać nauki pozytywne w jedną całość, uzupełnić i oprzeć na nich światopogląd ludzi

nowego społeczeństwa, wolny zarówno od mistycyzmu, jak i od empiryzmu, jednak było to przedsięwzięcie równie ambitne, co niewykonalne.

KRYZYS SPOŁECZNY A FILOZOFIA

Ø      Filozofia Comta jest filozofią nauki, ale jej punktem wyjścia nie były trudności nauki ówczesnej.

Wieszcząc wejście w epokę pozytywną bardzo optymistycznie oceniał stan i perspektywy wiedzy naukowej oraz jej możliwość oddziaływania na rzeczywistość.

Ø      Źródło niepokoju stanowiło natomiast społeczeństwo, które znalazło się w kryzysie. Podstawowe

pytanie dotyczyło tego, czy nauka jest już na tyle zdolna, żeby je z tego kryzysu wyprowadzić. (Comte był przekonany, ze jest do tego powołana).

Ø      Za główny czynnik zmiany społecznej uważał świadomość.

Ø      W rezultacie trwającej od początku ery nowożytnej działalności krytycznej i postępów wiedzy

pozytywistycznej rozpadł się dawny, teologiczny system wierzeń i odpowiadający mu militarny, czy feudalny ustrój społeczny. Społeczeństwo pozostało bez żadnej dyscypliny moralnej, uległo dezintegracji, rozpadło się na egoistyczne „atomy”. Powstające nowe instytucje okazały się prowizoryczne i niezdolne do wytworzenia trwałych więzi między swymi członkami.

Ø      Sytuacje pogarszała przedłużająca się walka między dwiema wielkimi „partiami” , na które

podzieliło się społeczeństwo porewolucyjne:

- obrońcami dawnego ustroju - pogłębiają kryzys, starając się cofnąć bieg historii i odmawiając społeczeństwu prawa do postępu,

- burzycielami dawnego ustroju. usiłującymi w nieskończoność przedłużać rewolucję – czynią to samo, niszcząc wszelkie ostoje ładu społecznego.

To paraliżuje społeczeństwo i grozi mu zagładą, bo tam gdzie nie ma wartości wspólnych, społeczeństwo nie może istnieć.

Ø      Jedynym wyjściem ze stanu kryzysu jest stworzenie nowego systemu wierzeń, który wykluczy

spory rozkładające społeczną jedność. Nie chodzi tu o tradycyjne wierzenia religijne -> źródłem tych wierzeń ma być nauka - trzeba ją ustanowić jednolitym systemem, w którym znajdą się odpowiedzi na wszystkie pytania, także te, które dotąd były pomijane w „teoriach pozytywnych”. Nie wystarczy propaganda dotychczasowych osiągnięć – trzeba je uzupełnić, połączyć w systematyczną całość i dodać do nich pozytywną teorię społeczeństwa, czyli socjologię.

Ø      Wyższość nauki nad teologią i metafizyką wydaje się Comtowi oczywista., bo  poglądy naukowe

są intersubiektywnie sprawdzalne i zdeterminowane przez naturę rzeczywistości, której dotyczą. Na ich korzyść przemawia konieczność historyczna, ponieważ prawem rozwoju świadomości jest przechodzenie przez kolejne fazy: teologiczną, metafizyczną, pozytywną czyli naukową.

Ø      Z czasem Comte nadał stworzonemu przez siebie systemowi charakter nowej religii Ludzkości

opartej na dogmatach nauki. Część jego zwolenników dopatrzyła się w tym rezygnacji z ideałów młodości. Rzeczywiście był to zwrot w jego poglądach, ale Comte od początku był przekonany, że najbardziej potrzebne są jednolite wierzenia, które umożliwią społeczeństwu wyjście z kryzysu, a nauka miała pełnić funkcje dawnych religii. Tak naprawdę religia Ludzkości Comta miała niewiele wspólnego z tradycyjnymi religiami. Była to raczej religia w rozumieniu Durkheima, który brał pod uwagę społeczne funkcje wierzeń religijnych, a nie ich treść.

 SOCJOLOGIA W SYSTEMIE COMTE’A

Ø      Nauki tworzą hierarchię, która zależy od:

- kolejności ich  powstawania (porządek historyczny) - każda nauka przygotowuje następną i jest koniecznym warunkiem jej stworzenia

- sposobu ich logicznego uporządkowania (porządek logiczny)

Te dwa porządki ściśle sobie odpowiadają i zgodnie z nimi nauki tworzą następującą hierarchię: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia i socjologia.

Ø      Nauki te zostały ustawione wg: 

- stopnia malejącej ogólności i abstrakcyjności, 

- stopnia rosnącej złożoności, 

- stopnia większej doniosłości praktycznej

Ø      Matematyka jest najbardziej abstrakcyjna, najprostsza i najmniej praktyczna, nie potrzebuje

korzystać z dorobku żadnych innych nauk, a socjologia jest  najbardziej konkretna, złożona i praktyczna oraz musi wykorzystywać wyniki nauk wcześniejszych.

Ø      Problem relacji między socjologią a  innymi naukami był jednym z ważniejszych problemów

Comta. Z jednej strony zakładał, że bez dorobku innych nauk nie mogłaby powstać, a z drugiej był przekonany, że całkowicie się różni od procedur tamtych nauk. (Chodzi tu głównie o rozkładanie badanego przedmiotu na części, co jest niezbędne w naukach o przyrodzie nieożywionej, a co okazuje się irracjonalne w  biologii czy socjologii.)

Ø      Społeczeństwo, tak samo jak ludzki organizm jest złożoną i nieredukowalną do swoich części

całością, w związku z czym poznanie samych części jest bezużyteczne, części dla socjologa istnieją realnie tylko w obrębie całości i tylko tak je trzeba badać. Poza całością stają się tylko metafizycznymi abstrakcjami. Zbiorowość jest czymś więcej, niż sumą jednostek.

Ø      Antyredukcjonizm Comta zadecydował też o jego negatywnym stosunku do  dwóch popularnych

nauk o człowieku: psychologii i ekonomii politycznej. Krytykował je za rozkładanie społecznych całości na części. Uważał to za relikt myślenia metafizycznego, które nauka pozytywna musi przezwyciężyć.

Ø      Idea jedności nauki nie była u Comta tożsama z ideą bezwzględnej jedności metod stosowanych

przez różne nauki. Wykazywał, że metody nauki społecznej muszą się różnić od metod innych nauk pozytywnych, nawet od biologii.

Ø      Stosując metody znane innym naukom, czyli obserwację, eksperyment i metodę porównawczą,

socjolog musi się liczyć z koniecznością ich modyfikacji

Ø      Socjolog nie może poprzestać na tych metodach, ponieważ jego przedmiot wymaga także

stosowania metody historycznej, bez której inne nauki mogą się obejść. Poza tym, musi porównywać nie tylko stany różnych społeczeństw ( do czego ogranicza się m. porównawcza), ale też kolejne stany samego społeczeństwa następujące po sobie w czasie.

Ø      Socjologia jest nauką pozytywną, ponieważ tak samo jak one przezwycięża pozostałości myślenia

teologicznego i metafizycznego, gromadzi empirycznie sprawdzalną wiedzę i odkrywa prawa pozwalające przewidywać dalszy przebieg badanych procesów i na nie oddziaływać.
 
PRZEDMIOT I ZADANIA SOCJOLOGII

Ø      Socjologia u Comta pojawia się jako wynik refleksji nad kryzysem społeczeństwa i jako

dopełnienie systemu filozoficznego, który dzięki niemu miał uzyskać praktyczne znaczenie społeczne.

Ø      Socjologia jest uważana za podsumowanie poszukiwań poprzedników Comta, więc twierdzenie, ze

to on jest jej twórcą jest dyskusyjne.

Ø      Socjologia Comta oparta na statyce i dynamice społecznej była oparta na założeniu, że porządek i

postęp to dwa aspekty każdego społeczeństwa.  Zasadniczy problem tej socjologii polegał na pogodzeniu dwóch wykluczających się na pozór punktów widzenia:

- odkrywaniu praw  trwałej budowy społecznego organizmu

- odkrywaniu jego nieustannego rozwoju, praw porządku i postępu.

Trzeba badać porządek ludzki tak, jakby miał być nieuchronny, bo w ten sposób zdamy sobie sprawę z jego różnych praw podstawowych.

Ø      Niemożliwe jest  naukowe badanie  społeczeństwa czy to ze względu na jego warunki czy

zachodzące w nim procesy, jeżeli dzielimy je na części i każdą z nich traktujemy osobno. Każdy stan społeczny jest traktowany jako nierozerwalnie związany z każdym wcześniejszym i późniejszym. Wciąż mamy do czynienia z tym samym porządkiem podlegającym nieustannym zmianom. Comta interesowały zmiany w systemie a nie zmiany systemu. Przedmiotem studiów nie jest określone społeczeństwo, ale społeczeństwo jako Ludzkość  

STATYKA SPOŁECZNA

Ø      Nauka o ładzie społecznym. Mniej archaiczna od dynamiki

Ø      Bada porządek społeczny, czyli wzajemne związki między różnymi częściami społecznego

organizmu i warunki kształtowania się konsensusu społecznego

Ø      Na pierwszym planie znajduje się problematyka rodziny, podziału pracy, państwa, języka i

religii, rozpatrywane pod kątem wpływu każdej z tych instytucji na utrzymanie się całego systemu społecznego

Ø      Pomiędzy częściami  i całością musi zachodzić równowaga , harmonia i samorzutny ład

Ø      Rodzina jest najważniejszym składnikiem społeczeństwa. Jest to najbardziej elementarna forma

zrzeszenia, która powstaje samorzutnie i niezależnie od jakiejkolwiek racjonalizacji. Odgrywa kluczową role w procesie socjalizacji jednostki. Jest też elementem najtrwalszym, stąd stanowi niezawodne oparcie dla rekonstrukcji społeczeństwa po okresie rewolucyjnego nieładu. Zbiór rodzin tworzy państwo

Ø      Drugim czynnikiem samorzutnego łączenia się ludzi jest podział pracy, który powoduje złożoność

systemu społecznego i coraz większe jego zróżnicowanie wewnętrzne na grupy i klasy. Bez podziału pracy nie mogłoby istnieć prawdziwe zrzeszenie. Podział pracy odróżnia oparty na kooperacji porządek polityczny od porządku domowego mającego za podstawę sympatię. Zbyt szczegółowy podział pracy powoduje autonomizację i dużą konkurencją, działa dezintegracyjnie. By uniknąć szkodliwych skutków podziału pracy powinny istnieć instytucje kontrolujące.

Ø      Podział pracy jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym istnienia społeczeństwa.

Konieczny jest także rząd, który wprowadza pewien stopień przymusu w celu zagwarantowania zgodnej współpracy części społeczeństwa. Tak więc drugą po rodzinie formą zrzeszenia jest zbiorowość zorganizowana politycznie.

Ø      Jako twórca religii Ludzkości twierdził, że potrzebna jest także religia, która obok rodziny, podziału

pracy i organizacji politycznej będzie stanowić podstawę spójności i równowagi w społeczeństwie. Z punktu widzenie społecznych funkcji ważna jest wiara, a nie sam przedmiot religii, bo to wiara zapobiega uleganiu rozkładowi społeczeństwa. A więc Kościół to trzecia forma zrzeszenia.

Ø      Kolejny ważny temat statyki społecznej to język – bez niego nie byłoby możliwe wytwarzanie

wspólnoty uczuć.

Ø      Społeczeństwo jest zhierarchizowane, zcentralizowane i zdyscyplinowane. Panuje w nim elita

intelektualna i moralna, przez historię ludzkości pełniły tą rolę trzy klasy: w epoce teologicznej arystokracja, w epoce metafizycznej burżuazja, w epoce pozytywistycznej będzie to proletariat

Ø      Comte bardzo niechętnie odnosił się do psychologii społ, nie mniej jednak nie mógł obejść się bez

jej pewnych założeń, dotyczących natury człowieka, przewagi uczuć nad intelektem i uczuć egoistycznych nad altruistycznymi. Jedną z przesłanek socjologii Comta była „pozytywna teoria natury ludzkiej”. Był przekonany o tym, że istnieją trwałe dyspozycje i potrzeby ludzkie, to było podstawa jego socjologii, ale też społecznej utopii, którą bez wątpienia stworzył.

Ø      Jego antypsychologizm nie polegał na całkowitej rezygnacji z koncepcji psychologicznych, ale na

przekonaniu, że nie wystarcza one do wyjaśniania zjawisk społecznych.

DYNAMIKA SPOŁECZNA

Ø      Jest to „teoria postępu”, której podstawowe założenia to:

a)     ewolucja społeczeństw ma charakter prawidłowy i ukierunkowany
b)     najważniejszym jest prawo trzech stadiów, przez które przechodzi rozwój świadomości: teologiczna, metafizyczna i pozytywna.
c)     zgodnie ze stwierdzeniami o wzajemnej zależności wszystkich części organizmu przemiany świadomości są skorelowane z przemianami wszystkich innych dziedzin życia; każdemu stanowi świadomości odpowiada stan obyczajów, organizacji, państwa itd. Każde stadium można więc opisać ze względu na różne aspekty systemu społecznego.
d)    historia będzie w końcu realizacją doskonałego ładu społecznego, który zapewni stabilizacje bez stagnacji i ewolucje bez rewolucji
e)     podmiotem dziejów jest Ludzkość jako całość

Ø      Ewolucja od teologii do nauki  to ewolucja od społ militarnego do przemysłowego.

Ø      Społ przemysłowe zajmuje się pokojową wytwórczością. Dzięki naukowej organizacji pracy panuje

obfitość dóbr. Podstawowymi klasami są przedsiębiorcy i pracownicy najemni.

Ø      Społ ma nieograniczone możliwości postępu, które pozwolą wreszcie wyeliminować kryzysy i

Konflikty

Ø      Comte znalazł się w opozycji do wszystkich głównych kierunków ówczesnej myśli politycznej:

- przeciw konserwatyzmowi, bo opowiadał się za społ przemysłowym,

- przeciw liberalizmowi, bo krytykował taki stan społeczeństwa i nie widział w nim szans na samorzutne udoskonalenie się,

- przeciw socjalizmowi, bo odmawiał wyjścia poza kapitalizm.

Ø      Prawo postępu głosi, że ludzkość musi przejsć przez trzy fazy:

·183                     teologiczną – najbardziej prymitywna i fałszywa, obejmuje starożytność i średniowiecze, przechodzi kolejno przez trzy fazy: fetyszyzm...