Rehabilitacja psychiatryczna – rola i udział pielęgniarki.
Rehabilitacja jest to usprawnienie, przywrócenie choremu sprawności fizycznej i psychicznej przez złożone zespołowe stosowanie wielorakich działań medycznych oraz oddziaływań o charakterze psychologicznym i pedagogicznym.Rehabilitacja psychiatryczna to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację społeczną.
Oznacza to proces oddziaływań leczniczych, społecznych i zawodowych zmierzających do przywrócenia sprawności utraconej z powodu przebytego urazu, czy choroby i umożliwienia jak najbardziej samodzielnego życia. Choroba psychiczna jest czynnikiem powodującym utratę sprawności psychicznej, bowiem wyraźnie zaburza dostosowanie społeczne. Skutkiem takiej dezadaptacji będzie niemożność pełnienia dotychczasowych ról społecznych, niezdolność do radzenia sobie z życiem codziennym, pracą zawodową oraz nieumiejętność prawidłowego komunikowania się.
Niezmiernie ważne jest, by leczenie pacjenta psychiatrycznego zawierało także rehabilitację, czyli przywrócenie mu wszystkich umiejętności, które utracił na skutek choroby. Strategia rehabilitacji opiera się na wspieraniu chorego w trudnym dla niego okresie powrotu do aktywnego życia w społeczeństwie, wspieraniu go w kolejnych kryzysach emocjonalnych i interpersonalnych oraz na kształtowaniu jego doświadczeń. Polega ona również na przystosowaniu pacjenta do nowych, chorobowo zmienionych, często gorszych warunków.
Dlatego ważne jest, aby oddziaływania rehabilitacyjne rozpoczęły się równocześnie z leczeniem. Już od pierwszych dni pobytu w szpitalu pacjent powinien być przygotowywany do ponownego wejścia w układy społeczne, w środowisko rodzinne, socjalne, zawodowe. Rehabilitacja zapoczątkowana w szpitalu powinna być kontynuowana w środowisku pacjenta. Z tego wynika, że oddziaływania rehabilitacyjne muszą dotyczyć wszystkich obszarów życia ludzkiego.
Oddziaływania rehabilitacyjne muszą być wszechstronne, czyli obejmujące zarówno samego chorego, jak i jego rodzinę oraz środowisko, aby przygotować ich do przyjęcia osoby niepełnosprawnej.
Rodzaje i formy rehabilitacji psychiatrycznej.
Rehabilitacja lecznicza stanowi zespół działań prowadzących do możliwie najpełniejszego odzyskania sprawności psychofizycznej, utraconej wskutek choroby, a u osób, które z powodu wad wrodzonych lub nabytych we wczesnym dzieciństwie sprawności tej nie zdobyły - osiągnięcie możliwego w ich przypadku usprawnienia.
Rehabilitacja społeczna obejmuje zarówno proces przygotowania osoby niepełnosprawnej do aktywnego życia, jak i kształtowanie warunków i postaw otoczenia tak, aby umożliwić jednostce pełną integrację środowiskową.
Rehabilitacja zawodowa obejmuje poradnictwo i szkolenie zawodowe przystosowane do możliwości inwalidy i sytuacji na rynku pracy.
§ Psychoterapia
§ Terapia zajęciowa
§ Treningi umiejętności społecznych
Psychoterapia to świadome, planowe i systematyczne oddziaływanie środkami psychologicznymi na stan psychiczny pacjenta i jego zachowanie, przez osobę z odpowiednimi kwalifikacjami. Celem tego oddziaływania jest uruchomienie procesu zmian, poprawa stanu psychofizycznego pacjenta oraz jego funkcjonowania społecznego. Najczęściej stosowane formy psychoterapii to:
Psychoterapia indywidualna opracowana jest dla jednego pacjenta i stanowi interakcję pomiędzy nim a terapeutą.
Psychoterapia grupowa, która w rehabilitacji ma szczególnie duże znaczenie. Opiera się ona na wykorzystywaniu oddziaływań między pacjentami, a terapeutą w kilku - lub kilkunastoosobowych grupach. Dzięki temu chory może uzyskać większą wiedzę o sobie i swoich relacjach z innymi, korygować nieadaptacyjne formy zachowań oraz rozwiązywać dręczące go problemy i trudności.
W oddziaływaniach rehabilitacyjnych najczęściej wykorzystywana jest psychoterapia elementarna to bliski kontakt z chorym, milczenie, wspieranie go, wzbudzanie w nim otuchy, okazywanie zrozumienia jego trosk, tworzenie spokojnej z poczuciem bezpieczeństwa atmosfery wokół niego. Takie oddziaływania są bardzo proste i nie wymagają specjalnego przygotowania, dlatego mogą być stosowane zarówno przez lekarza, psychologa, jak i pielęgniarkę.
Psychoterapia podtrzymująca ma na celu przede wszystkim zmianę postawy pacjenta wobec faktu choroby, a także udzielanie mu wsparcia w okresie przeżywania kryzysów emocjonalnych i interpersonalnych. Należy skupić się na aktualnych problemach pacjenta, jego oczekiwaniach, wątpliwościach i troskach.
Psychoterapia rodzin kładzie nacisk na poprawę stosunków interpersonalnych i kształtowanie właściwych postaw i ról w rodzinie oraz rozwiązywanie sytuacji konfliktowych. Psychoterapia rodzin wykazuje największą skuteczność, gdy jest przeprowadzana w grupie np. rodzina i chory, czy psychoterapia małżeństw. Stosowana jest u rodzin pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi, uzależnieniami, psychozami zwłaszcza w schizofrenii.
W oddziaływaniach psychoterapeutycznych znaczny udział ma pielęgniarka, ze względu na bliskość i czas trwania kontaktu z pacjentem. Co prawda nie jest ona profesjonalnym psychoterapeutą, ale jest przygotowana do prowadzenia psychoterapii elementarnej. Pomoc jaką pielęgniarka udziela pacjentowi oparta jest na wzajemnej relacji między nimi i polega przede wszystkim na wspieraniu, pocieszaniu, współczuciu, empatii. Będąc w bliskim kontakcie z pacjentem zachęca go do współpracy i motywuje do czynnego udziału w zajęciach rehabilitacyjnych. Dostrzega jego aktualne problemy, wątpliwości i rozterki, okazuje zrozumienie jego trosk i wspiera w trudnym okresie. Dodaje otuchy, pociesza, rozładowuje napięcia, wytwarza nastrój sprzyjający poprawie samopoczucia. Kształtuje pozytywny stosunek pacjenta do jego własnej przyszłości, zachęca do "snucia" planów na przyszłość, do podejmowania decyzji i dokonywania wyborów. Jej rola polega również na dostrzeganiu zmian jakie zachodzą w pacjencie i jego otoczeniu, co umacnia w nim wiarę w sens podjętej aktywności. Pielęgniarka pod kierunkiem profesjonalnego psychoterapeuty może uczyć się stosować psychoterapię podtrzymującą. Natomiast po przeszkoleniu może prowadzić psychoterapię grupową oraz rodzin, muzykoterapię, psychorysunek. Terapia zajęciowa - pielęgniarka przede wszystkim powinna zachęcać pacjenta do podjęcia aktywności, ukazując mu jej zalety, takie jak: poprawa nastroju, kondycji fizycznej, łatwość nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi. Organizuje ona czas wolny pacjentom, umożliwiając im oglądanie programu telewizji, czy korzystanie ze szpitalnej kawiarenki. Zachęca do czytania książek, prasy, albo czyta sama, szczególnie tym pacjentom, którzy z różnych powodów nie mogą tego robić. Może prowadzić gimnastykę lub wychodzić z pacjentami na spacer. Pielęgniarka dzięki stałemu kontaktowi z chorym i bacznej obserwacji poznaje jego zainteresowania, potrzeby, może więc proponować najbardziej mu odpowiadające, nie przekraczające jego możliwości i nie stanowiące zbyt dużego obciążenia, zajęcia. Zachęca pacjenta do dbania o higienę osobistą i estetyczny wygląd oraz do utrzymania porządku w najbliższym jego otoczeniu (łóżko, stolik), co niewątpliwie wpływa pozytywnie na samopoczucie. Ma możliwość rozpoznawania skutków ubocznych działania leków psychotropowych, utrudniających aktywny udział w zajęciach i przekazania swych spostrzeżeń lekarzowi. Dzięki jej interwencji i skorygowaniu tych objawów odpowiednimi lekami, pacjent ma możliwość ponownego podjęcia aktywności. Jeśli pacjent otrzymuje pieniądze za wykonane przedmioty lub czynności, pielęgniarka powinna stworzyć mu możliwość atrakcyjnego ich użytkowania. Treningi umiejętności społecznych stwarzają pielęgniarce duże możliwości aktywnego udziału w procesie rehabilitacji chorych psychicznie. Bliski i długi kontakt z pacjentem ułatwia jej rozpoznawanie jego deficytów, potrzeb oraz możliwości poznawczych i na tej podstawie planuje jego udział w odpowiednim treningu. Doskonale sprawdza się w roli terapeuty, ponieważ zna specyfikę zaburzeń psychicznych i ma doświadczenie w kontaktach z chorymi. A takie ważne cechy jak: empatia, tolerancja, życzliwość, wrażliwość, elastyczność w zachowaniu łatwość w komunikowaniu się, ułatwiają jej pracę z chorymi. Pielęgniarka prowadząc trening musi pamiętać, że to co dla niej jest łatwe, dla ćwiczącego jest niewyobrażalnie trudne, a nieumiejętność jego pogłębiona jest wieloletnim brakiem praktyki, niską samooceną, lękiem. To właśnie ona wspólnie z pacjentem musi pokonać te bariery. Powinna prezentować postawę partnerską wobec pacjentów, towarzyszyć im, uczyć ich odgrywania ról, modelować, udzielać wzmocnień, ale niczego nie wykonywać za nich. Pielęgniarka - trener musi umieć dostrzegać i doceniać najmniejsze nawet postępy pacjentów, ponieważ pracuje z osobami przewlekle chorymi, które przez większość swego życia otrzymywały negatywne oceny i w końcu stały się na nie obojętne, przestały reagować. Dlatego stosowanie tylko bodźców pozytywnych motywuje ich do dalszej pracy. Pomiędzy treningami pielęgniarka może indywidualnie pracować z chorym, w celu utrwalenia i rozszerzenia nabytych umiejętności. Ponad to czuwa nad wykonywaniem tzw. "zadań domowych" i pomaga w pokonywaniu trudności na jakie pacjent natrafił. Pielęgniarka może prowadzić psychoedukację chorego i jego rodziny, praktycznie podczas każdego kontaktu z nimi. Poza tym przez cały czas wspiera chorego w trudnych sytuacjach, zachęca do współpracy, dostrzega zmiany w jego zachowaniu nagradza i motywuje do dalszej pracy.
Piśmiennictwo:
1. Kaczmarek Katarzyna: ”Rehabilitacja psychiatryczna”, Łódź 1999.
2. Koślacz A, Nowak R. :”Psychiatria kliniczna i pielęgniarstwo psychiatryczne”, PZWL, Warszawa 1983
3. Korybut G. :”Zadania i formy psychiatrii środowiskowej”, Biuletyn Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych, 10/99, 18 – 19, Łódź 1999
4. S.Dąbrowski J.Jaroszyński S.Pużyński Psychiatria PZWL Warszawa 1989
Katarzyna Stachlewska gr. VII
anzbi2005