Modul_6_Bledy_logiczne.pdf

Błędy logiczne

Wstęp

1. Językowe błędy logiczne

1.1. Pojęcie błędu logicznego

1.2. Przyczyny błędów logicznych

1.3. Niezrozumiałość

1.4. Źródła niezrozumiałości

1.5. Niedookreśloność

1.6. Brak kwantyﬁkacji

1.7. Brak relatywizacji

1.8. Okazjonalność

1.9. Nieostrość

1.10. Wieloznaczność

1.11. Amﬁbologie

2. Wieloznaczność w rozumowaniach

2.1. Pojęcie błędu materialnego

2.2. Ekwiwokacja

2.3. Quaternio terminorum

2.4. Logomachia

2.5. Błąd podziału

2.6. Błąd połączenia

2.7. Błąd mylenia znaczenia bezwzględnego i względnego

3. Nieuzasadnione przesłanki

3.1. Fałszywe dylematy

3.2. Czarne lub białe

3.3. Sprzeczność przesłanek

3.4. Entymematy

3.5. Rekonstrukcja entymematu

3.6. Błędne koło w rozumowaniu

3.7. Petitio principi

4. Błąd formalny

4.1. Reguły zawodne

4.2. Wnioskowanie z przyjęcia następnika

4.3. Mylenie następstwa ze skutkiem

4.4. Wnioskowanie z odrzucenia poprzednika

4.5. Modus ponendo tollens

4.6. Pozorne dylematy

4.7. Problemy z negacją

4.8. Błędy sylogizmów

5. Argumenty w dyskusji

5.1. Argumenty z autorytetu

5.2. Odwoływanie się do osoby

5.3. Odwrócenie argumentu

5.4. Równia pochyła

Bibliograﬁa

Słownik

Spis symboli

Wstęp

W ostatnim module powracamy do problematyki analizy rozumowań i argumentacji.

Tym razem skupimy się na warunkach poprawności wypowiedzi językowych, w tym

rozumowań. W czterech tematach omówimy typowe błędy logiczne, natomiast

w ostatnim zaprezentujemy techniki argumentacji, które mogą być wykorzystywane

zarówno w uczciwy, jak i w nieuczciwy sposób.

Znajomość typowych błędów logicznych oraz technik argumentacji jest niezbędna do

analizy rozumowań i prowadzenia dyskusji. Ich rozpoznanie pozwala podejrzewać,

że autor argumentacji, w której występują, jest nieuczciwy (stosuje je celowo) lub

naiwny (nie zauważa ich pojawienia się). To pozwala również podjąć skuteczną

obronę i nie ulegać bezmyślnie nierzetelnej perswazji.

Arystoteles dzielił błędy logiczne na błędy, które mają swoje źródło w języku,

a także takie, które mają swoje źródło w myśli. Podział ten nie jest wprawdzie zbyt

precyzyjny, ale staramy się go trzymać, umieszczając omówienie błędów o naturze

czysto językowej w temacie 1 i 2, a tych, które są mniej zależne od języka w 3 i 4.

Błędy omawiane w temacie 1 dotyczą wypowiedzi językowych w ogóle, w pozostałych

trzech tematach zajmujemy się błędami rozumowań. Ostatni temat poświęcony jest

prezentacji typowych rodzajów argumentacji, które nie są błędami sensu stricto , ale

których niewłaściwe użycie łatwo może przekształcić rzetelną dyskusję w jałowy

spór.

1. Językowe błędy logiczne

1.1. Pojęcie błędu logicznego

Omawiając różne aspekty języka naturalnego, wiele razy wspominaliśmy o możliwości

pojawienia się nieporozumień. Tutaj rozwiniemy ten wątek. Pojęcie błędu logicznego

nie ma jasno określonego zakresu. Błędy ortograﬁczne raczej do tej kategorii nie

należą, ale granica między błędem stylistycznym a logicznym jest płynna.

Ponadto o błędach logicznych można mówić w sensie szerokim i wąskim. W ujęciu

szerokim bierzemy pod uwagę wszelkie błędy popełniane w komunikacji oraz błędy

specyﬁczne dla określonych czynności poznawczych, tzn. takie, które naruszają

ustalone dla nich warunki poprawności. W tym sensie można mówić o błędach

w deﬁniowaniu, w klasyﬁkowaniu, w rozumowaniach różnego rodzaju. Błędy tego

typu, dotyczące deﬁnicji,podziału czy pytań, omawialiśmy już przy okazji prezentacji

odpowiednich czynności poznawczych w poprzednim module. Natomiast błędy

związane z rozumowaniami omówimy dalej.

W tym temacie skoncentrujemy się na błędach w sensie wąskim, dotyczących

generalnie użycia języka. Przyjmĳmy, że interesują nas takie błędy, które powstają

w komunikacji językowej i prowadzą do niezgodnego z intencją nadawcy zrozumienia

komunikatu lub nawet do jego całkowitego niezrozumienia. Oczywiście, nigdy nie

możemy mieć gwarancji, że zostaniemy właściwie zrozumiani przez każdego odbiorcę

naszego komunikatu, ale powinniśmy przynajmniej starać się zminimalizować ryzyko

błędnego zrozumienia.

1.2. Przyczyny błędów logicznych

Zastanówmy się, jakie są najczęstsze przyczyny językowych nieporozumień. Wydaje

się, że można je sprowadzić do trzech zasadniczych:

— w komunikacie występują wyrażenia, których znaczenie jest nieznane odbiorcy

bądź zbyt skomplikowane konstrukcje syntaktyczne (niezrozumiałość),

— w komunikacie brak jest istotnych dla jego zrozumienia elementów (niepełność,

niedookreśloność),

— komunikat dopuszcza rozmaite interpretacje, nie wskazując na to, która z nich

jest zamierzona (wieloznaczność).

Granice między błędami przynależnymi do tych trzech kategorii są wprawdzie

nieostre, jednak rozróżnienia te pozwalają wprowadzić przynajmniej częściowy ład

w dalsze omówienie. W szczególności warto podkreślić, że sama wieloznaczność

komunikatu może być skutkiem jego niedookreśloności w tym sensie, że to brak

pewnych elementów powoduje możliwą wielość interpretacji.

1.3. Niezrozumiałość

Niezrozumienie komunikatu z powodu niezrozumienia znaczenia użytych w nim słów

może mieć miejsce nawet w przypadku bardzo precyzyjnie i starannie sformułowanych

tekstów. Jest tak wtedy, gdy kompetencja językowa odbiorcy jest niewystarczająca dla

zrozumienia tego komunikatu. Należy pamiętać, że język naturalny nie jest tworem

jednolitym i że żaden jego użytkownik, nawet bardzo biegły, nie zna wszystkich jego

wyrażeń i dopuszczalnych konstrukcji gramatycznych.

Nadawca komunikatu powinien zawsze brać pod uwagę, do kogo adresuje swoją

wypowiedź i unikać takich wyrażeń, które mogą być dla nadawcy obce. Jest to

szczególnie ważne przy szeroko rozumianym przekazywaniu wiedzy. Zdarzają się

książki naukowe, które choć merytorycznie są bez zarzutu, to jednak dla szerszego

grona odbiorców są zbyt hermetyczne. Nie należą też do rzadkości wykładowcy,

którzy są znakomitymi fachowcami w swojej dziedzinie, ale w pracy dydaktycznej

się nie sprawdzają, gdyż nie potraﬁą dostosować sposobu przekazu do poziomu

przeciętnego studenta.

Jest też i druga strona medalu. Nie można w dążeniu do uprzystępnienia przekraczać

pewnych granic. Należy się zawsze dobrze zastanowić, co możemy w przypadku

danego kręgu odbiorców uznać za „oczywiste” i nie tłumaczyć wszystkiego od

samych podstaw, bo chociaż z pewnością zostaniemy zrozumiani, to łatwo możemy

stracić uwagę audytorium.

1.4. Źródła niezrozumiałości

W powyższych rozważaniach przyjmowaliśmy jako oczywiste, że nadawca wie, co

ma do przekazania, tylko niewłaściwie dobrał (ze względu na odbiorcę) słownictwo.

Bywa też czasem tak, że komunikat jest nadmiernie pogmatwany i zawiera

skomplikowane struktury składniowe, ponieważ jest wyrazem bałaganu myślowego

lub chęci ukrycia własnej ignorancji.

Często na pojawienie się niezrozumiałych w tym sensie komunikatów mają wpływ

czynniki pozajęzykowe, np. aktualny stan irytacji lub strachu, chęć popisania się swoją

wiedzą przed audytorium bez uprzedniego przygotowania wypowiedzi itd. Zdarza

się, np. na egzaminach, że niedouczeni studenci stosują tego typu „strategię”. Użycie

skomplikowanego języka ma stworzyć pozory, że odpowiednią wiedzę wprawdzie się

opanowało, ale przedmiot jest tak trudny, że w inny — prostszy — sposób przekazać

się go nie da. Niech mi będzie wolno powstrzymać się od komentarza na temat

skuteczności takiego postępowania.

1.5. Niedookreśloność

Wspominaliśmy już o rozmaitych mechanizmach językowych, które mogą prowadzić

do nadmiernej niedookreśloności komunikatu. Wszystkie te środki, dzięki którym

język naturalny umożliwia nam zwiększenie ekonomii przekazu informacji,

w niesprzyjających okolicznościach mogą spowodować, że tej informacji wcale nie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: