Żywoty i poglądy sławnych filozofów.doc

DIOGENES LAERTIOS

ŻYWOTY I POGLĄDY SŁAWNYCH FILOZOFÓW

ŻYWOTY I POGLĄDY SŁAWNYCH FILOZOFÓW

KSIĘGA PIERWSZA

Początek filozofii,

ogólna charakterystyka i podział.

Mędrcy

PROLOG

Powiadają niektórzy, że filozofia narodziła się u ludów barbarzyńskich. Jako dowód przytaczają perskich magów, babilońskich czy asyryjskich Chaldejczyków, indyjskich gymnosofistów oraz celtyckich i galackich druidów i semnoteów1, o których Arystoteles mówi w piśmie O magii2 i Sotion w XXIII księdze Sukcesji

1 Magami nazywano kapłanów medyjskich i perskich. — Chaldejczykami nazywali się kapłani babilońscy, znani ze swej uczoności, zwłaszcza w dziedzinie astronomii i astrologii. W Rzymie mianem Chaldejczyków (Chaldaei) określano w ogóle astrologów i stawiaczy horoskopów. Początkowo Chaldejczycy oznaczali lud semicki, który przybywszy z Armenii do południowo-wschodniej Babilonii założył pierwotne państwo babilońskie. Pozbawieni następnie władzy politycznej, Chaldejczycy tworzyli kastę kapłanów. — Gymnosofistami (γυμνοσοφισταί), czyli “nagimi mędrcami", nazywano anachoretów bramińskich w Indiach. Pędzili oni żywot nago w lasach, na rozmyślaniach i praktykach religijnych. — Druidzi byli kapłanami, a jednocześnie wojownikami, nauczycielami i sędziami celtyckimi w Galii. Dużą rolę odgrywali również w Galacji, późniejszej prowincji rzymskiej w Azji Mniejszej, w której w III w. p. n. e. osiedliły się plemiona galickie. Po grecku nazywano druidów semnoteami (σεμνόΟ-εοι) czyli “czcigodnymi i boskimi".

2 Pismo O magii (Μαγικός) tutaj i w innych miejscach (I 8 i II 45,,Diogenes Laertios zapewne niesłusznie przypisuje Arystotelesowi. W słowniku Suidasa (Suda) jako autor wymieniony jest perypatetyk Antystenes z Rodos (II w. p. n. e.). Sam Diogenes, wyliczając niżej (V 21 nn.) pisma Arystotelesa, nie umieszcza w wykazie pisma O magii.

filozofów1. Powołują się też na to, że Mochos2 był
Fenicjaninem, Zamolksis 3 — Trakiem, Atlas 4 zaś —Libijczykiem. Egipcjanie  za   twórcę filozofii  uważają  Hefajstosa,

1 Sotion z Aleksandrii, aleksandryjski perypatetyk z III/II w. p. n. e., był autorem pisma Διαδοχαΐ των φιλοσόφων w trzynastu księgach (por. wstęp). Diogrnes Lacrtios, który korzystał w znacznej mierze z jego dzieła, ale nie bezpośrednio — mylnie pisze tutaj i niżej (I 7) o księdze XXIII (zamiast XIII, jako że dzieło Sotiona miało tylko 13 ksiąg). Sotion był też autorem pisma o Szydach Timona z Fliuntu. Wydaje się, że od niego pochodzi (przejęty przez Diogenesa) podział filozofii greckiej na szkolę jońską i italską. W dziele O sukcesjach filozofów Sotion przedstawiał kolejnych filozofów danej szkoły jako bezpośrednich kontynuatorów. Na jego informacjach o filozofach pozagreckich opierał się pośrednio Klemens Aleksandryjski w Stromatach (I 71).

2 Mochos — legendarny mędrzec fenicki.

3 Zamolksis (także: Samolksis i Zalmoksis), prawodawca Getów,
Scyta lub Trak z pochodzenia, miał żyć w połowie VI w. p. n. e.
Wspomina o nim Platon w Charmidesie (156 i 158) jako o trackim królu-cudotwórcy, niezwykłym lekarzu, który znał tajemnicę nieśmiertelności. Herodot (IV 95) opowiada, że Zamolksis był pierwotnie niewolnikiem Pitagorasa na Samos; po wyzwoleniu wrócił do ojczyzny, gdzie szerzył kulturę helleńską i wiedzę, której nabył u Pitagorasa. Nauczać miał też o nieśmiertelności duszy i — żeby dowieść Getom prawdziwości tej nauki — wybudował sobie potajemnie mieszkanie pod ziemią, w którym ukrywał się przez trzy lata. Geci sądzili, że umarł, toteż kiedy pojawił się znowu wśród nich po trzech latach, uwierzyli, że zmartwychwstał. Herodot odnosi się do mitu Zamolksisa sceptycznie i uważa go albo za szalbierza, albo za postać fikcyjną. Diogenes nie nawiązuje tu do informacji Herodota, a nawiązałby niewątpliwie, gdyby korzystał z Herodota bezpośrednio, ponieważ byłby to dlań jeszcze jeden dowód greckiego pochodzenia filozofii (jako że Zamolksis wiedzę swą zdobył u Greka Pitagorasa).

4 Chodzi o mitycznego Atlasa, syna Tytana Japeta. U Platona
(Kritiasz 114) Atlas występuje jako pierwszy król Atlantydy. U Diodora z Sycylii (IV 27, 2) Atlas jest uczonym astronomem i ta interpretacja była powszechna w późniejszej racjonalistycznej egzegezie mitów.

który wedle ich tradycji był synem Neilosa1, a za
jej pierwszych reprezentantów — kapłanów i pro-
roków egipskich. Od tego czasu do panowania Ale-
ksandra Macedońskiego [336—323 p. n. e.] upłynęły 2
48863 lata; w okresie tym były 373 zaćmienia słońca
i 832 zaćmienia księżyca.

Od epoki magów, z których pierwszym był Pers
Zoroaster2, do zdobycia Troi3 upłynęło — jak mówi
platonik Hermodoros w piśmie O naukach4 — 5000
lat. Natomiast Lidyjczyk Ksantos5 podaje, że Zoro-
aster żył 6000 lat przed wyprawą Kserksesa [480 p. n. e.],
a w okresie od wyprawy Kserksesa do podbicia Persji
przez Aleksandra 6 działali jeszcze kolejno magowie:
Ostanas, Astrampsychos, Gobrias i Pazates.

Ale  ludzie,   którzy  tak   twierdzą,   nie  zdają  sobie 3

1 Hefajstos, w mitologii greckiej syn Zeusa i Hery, przez Egipcjan
był czczony jako syn Neilosa (Nilu), a wnuk Okeanosa (Oceanu).

2 Zoroaster (Zaratustra), perski reformator religijny, twórca mazdeiz-
mu, żył prawdopodobnie na początku pierwszego tysiąclecia p. n. e. Grecy
uważali go — bezpodstawnie — za króla Baktrii. W Dawnej Akademii
umieszczano go na tysiąc lat przed Platonem. Pierwsze informacje
o Zoroastrze i nauce magów podał Eudoksos z Knidos, znakomity
grecki matematyk i astronom z IV w. p. n. e., a od niego przejął je
Platon i Dawna Akademia, w której Zoroaster czczony był jako staro-
żytny mędrzec.

3 Zdobycie Troi starożytni datowali na r.  1184 p. n. e.

4 Hermodoros był bezpośrednim uczniem Platona. Pisma jego za-
ginęły.

5 Ksantos z Lidii, syn Kandaulcsa, żył w V w. p. n. e. Był autorem
dzieła o historii i geografii swej ojczyzny pt. Λυδιακά (w 4 księgach),
z którego korzystali Eratostenesi Dionizjos z Halikarnassu. Przez Greków
był uważany za poprzednika Herodota. Napisał również rzecz o magach
pt. Μαγιακά i żywot Empedoklesa. Wszystkie jego pisma zaginęły.

6 W r. 331 p. n. e., po zwycięskiej bitwie pod Gaugamelą, w której
Aleksander Macedoński pokonał Dariusza III.

sprawy z tego, że przypisują barbarzyńcom osiągnię-
cia będące w rzeczywistości osiągnięciami Greków
i że od Greków zaczyna się nie tylko filozofia, ale
w ogóle rodzaj ludzki. Wszakże Ateńczykiem był
Muzajos l a Tebańczykiem Linos2.

Muzajos był synem Eumolposa. On to był auto-
rem pierwszej teogonii i pierwszego opisu nieba.
Twierdził, że wszystko powstało z jednego [tworzywa]
i z powrotem się na to jedno [tworzywo] rozkłada 3.
Muzajos umarł w Faleronie 4, a na grobie jego wyryty
jest napis:

W ziemi falerońskiej, pod lym oto nagrobkiem,
spoczywa martwe ciało Muzajosa, syna Eumolpowego.

1 Muzajos (Μουσαίος, Musaeus), mityczny poeta i muzyk, czczony
szczególnie w Attyce. Był ściśle łączony w mitologii z Orieuszem, którego
miał być już to synem i uczniem, już to mistrzem. On to miał wprowadzi*
do Attyki misteria eleuzyńskie. Wedle innej tradycji Muzajos był uczniem
Linosa. Matką jego miała być Selene, a ojcem Eumolpos lub Antifemos
(oba imiona oznaczają poetów-muzyków). Muzajos miał posiadać dar
wieszczenia i leczenia siłą swej muzyki. W starożytności krążyły liczne
apokryficzne przepowiednie i poematy, przypisywane Muzajosowi.

2 Linos, mityczny muzyk i poeta, bohater wiciu legend. Uważany
był za syna już to Apollina i Psamate, królewny argolidzkiej, już to
Amfimarosa i jednej z Muz, już to —jak przyjmuje Diogenes — Hermesa
i Muzy Uranii (opiekunki astronomii). Linosowi przypisywano wyna-
lezienie rytmu i melodii, a także alfabetu greckiego, który on to miał
przerobić z alfabetu fenickiego. W epoce klasycznej pod imieniem
Linosa znane były liczne poematy filozoficzne i mistyczne. Linos miał
zginąć tragicznie, w jednej wersji (tej, która czyniła go synem Apol-
lina) — rozszarpany przez psy, w innej wersji (tej, wedle której był
synem Amfimarosa) — zabity przez Apollina za to, że śmiał z nim rywa-
lizować w sztuce śpiewu.

3 A więc podobnie jak Tales, tylko że nie wiemy, czym owo two-
rzywo było dla Muzajosa.

4 Faleron   był portem Aten.

Od ojca Muzajosa, Eumolposa, wywodzą swe imię ateńscy Eumolpidzi1.

Linos był, jak mówią, synem Hermesa i Muzy Uranii.
Napisał kosmogonię — poemat o powstaniu świata,
o obiegu słońca i księżyca i o narodzinach zwierząt
i roślin. Oto pierwsze słowa tego poematu:

Był kiedyś czas, gdy jednocześnie zrodziło się wszystko.

Na Linosie oparł się Anaksagoras, kiedy mówił, że
“wszystkie rzeczy były razem, aż doszedł Rozum,
który dopiero nadał im porządek"2. Linos umarł
na Eubei, rażony strzałą Apollina. Na grobie jego
znajduje się następujące epitafium:

Linosa Tebańczyka, syna uwieńczonej Muzy Uranii,
martwego przyjęła ta oto ziemia.

Filozofia zaczęła się więc u Greków i już sama jej
nazwa przeczy jej rzekomemu pochodzeniu barba-
rzyńskiemu 3.

Ci, którzy wynalezienie filozofii przypisują barba-
rzyńcom, powołują się na trackie pochodzenie Orfe-
usza 4, którego uważają za filozofa, i to za najstarszego.

1 Eumolpidzi byli rodem kapłanów w Eleuzis; ich herosem eponi-
micznym był Eumolpos, pierwszy ponoć kapłan (herold) misteriów
eleuzyńskich.

2 Por. niżej II 6.

3już sama jej nazwa... philosophia — (φιλοσοφία = umiło-
wanie mądrości) jest słowem greckim.

4 Orfeusz, mityczny śpiewak i poeta, miał być synem Ojagrosa,
króla Irackiego, i Muzy Kalliopy (według innych wersji Polihymnii
lub Klio). Uważany był za założyciela sekty religijnej orfików i twórcę
mistycznej teogonii i antropogonii. Z imieniem Orfeusza była
związana obfita literatura mistyczno-filozoficzna, częściowo archaiczna
(fragmenty cytują Platon i Eurypides), częściowo późniejsza, apokry-
ficzna. Nauka orficka miała charakter wtajemniczenia. Wywarła wpływ

Co do mnie, nie sądzę, żeby wypadało nazywać filo-
zofem człowieka, który takie rzeczy opowiadał o bo-
gach, i w ogóle nie wiem, jak należałoby określić tego,
kto nie wstydził się przypisywać bogom wszelkich
namiętności człowieczych, także tych najhaniebniej-
szych, o których ludzie rzadko nawet mówią. Wedle
mitu Orfeusz został rozszarpany przez kobiety. Na-
tomiast na napisie wyrytym w macedońskim mieście
Dion czytamy, że zginął rażony piorunem. Epigra-
mat ten brzmi:

Tu pochowały Muzy Orieusza z Tracji,

poetę, którego raził piorunem Zeus wysoko władnący.

Pisarze, którzy filozofię wywodzą od barbarzyńców,
mówią też o różnych postaciach, jakie filozofia przy-
bierała u poszczególnych narodów. Tak więc gymno-
sofiści i druidzi mieli nauczać filozofii w formie zagadek;
zalecali oddawanie czci bogom, nieczynienie zła
i ćwiczenie się w dzielności. Kleitarchos w XII księdze
[Historii Aleksandra] l mówi, że gymnosofiści są obo-

na pitagoreizm, Platona i neoplatoników. Orficy wierzyli w nieśmier-
telność duszy, dla której ciało jest grobem czy wiezieniem, i w metem-
psychozę. Oprócz znanego mitu o Orfeuszu i Eurydyce (który zresztą
pierwotnie kończy! się szczęśliwie, wyprowadzeniem Eurydyki z pod-
ziemi) istniał też mit o śmieici Orfeusza, który miał zginąć rozszarpany
przez Menady (jak Penteusz, bohater Bakchantek Eurypidesa); mit ten
był temairrn zaginionej tragedii Aischylosa pt. Βασσαρϊδες lub Βασσάραι
(Bakchaniki). Zarzut opowiadania niemoralnych historii o bogach,
na który tutaj powołuje się Diogenes, stawiał Orfeuszowi retor Iso-
krates (IV w. p. n. e.).

...