odpowiedzi na pytania z filo.doc

Przewrót kopernikański u Kanta –

Jej początków badacze historii filozofii doszukują się najczęściej w pierwszej słynnej pracy Kanta pod tytułem „Krytyka czystego rozumu” (1781), która zaczęła cieszyć się większym zainteresowaniem dopiero, gdy Kant wprowadził poprawki i opatrzył ją przedmową, w której określił swą teorię jako „przewrót kopernikański” w dziedzinie ludzkiego poznania. Jej „przewrotowość” polegała na tym, że centralne miejsce w poznaniu przyznał on podmiotowi poznającemu. Dotychczas bowiem wszyscy poszukiwali odpowiedzi na pytania: co możemy wiedzieć o świecie, co jest pierwotną przyczyną sprawczą, czy też skąd wziął się człowiek. Kant udowodnił, że celem filozofii nie jest wcale poszerzenie wiedzy ogólnej o świecie, ale pogłębienie wiedzy o człowieku. 

Autorem radykalnego przewrotu w epistemologii porównywalnego tylko z dziełem Kopernika, był królewiecki filozof Immanuel Kant. Stąd też jego teoria przeszła do historii filozofii jako drugi przewrót kopernikański. Poprzez subtelną analizę filozoficzną doszedł Kant do wniosku, że wszystko, co orzekamy o świecie pochodzi od naszego aparatu poznawczego, a nie od obserwowanych rzeczy. Czas, trójwymiarowa przestrzeń, związki, jakie zachodzą pomiędzy obserwowanymi przedmiotami, są jakby siatką, którą obserwujący podmiot nakłada na otaczający świat. Konsekwencje tego poglądu były rewolucyjne. Okazało się bowiem, że o zewnętrznym świecie tak naprawdę nie jesteśmy w stanie nic orzec. Jedyne, co daje się ustalić, to to, że coś poza nami istnieje. Tym czymś jest rzecz sama w sobie. Pogląd ten wywarł ogromny wpływ na pokantowską filozofię.

Iluminacja św. Augustyna

Według Augustyna, do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją. Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie na niego otworzyć, jednakże to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy człowiekowi udzielona zostanie łaska poznania (zrozumienia), czy też nie. Aktu iluminacji nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż zawsze są one znikome w obliczu nieskończoności Boga. Akt iluminacji jest zatem zawsze łaską daną człowiekowi - rodzajem darowizny, czy długu, który później należy "spłacać" przez pobożne życie. Augustyn z Hipponny ocenia, iż omawiany przez niego akt Bożej łaski jest całkowicie nieprzewidywalny - może on ominąć najbardziej pobożnie żyjącego człowieka, jak i "spaść" nagle na skończonego grzesznika. Doktryna religijna uznająca Boga za najważniejsze źródło wszelkiego poznania (nie tylko religijnego ale też np. moralnego). Stworzona przez Platona, doktryna zyskała popularność w chrześcijaństwie za sprawą św. Augustyna. Św. Augustyn dowodził istnienia Boga porównując Go do słońca. Bóg istnieje, daje się poznać, umożliwia poznanie innych rzeczy. Słońce jest, świeci, oświeca.

Byt wg Arystotelesa

Jednym z tematów, którym szczegółowo zajmuje się “Metafizyka” jest właśnie byt. Arystoteles pojmuje byt bardzo szczególnie. Odrzuca stanowisko Eleatów, którzy tłumaczyli byt jako niezmienną, nieruchomą jedność, a także odrzuca poglądy platoników, którzy rozumieli byt jako “trancedentalny rodzaj”, lub “substancjalny powszechnik”, istniejący w sobie i poza rzeczami. Byt Arystotelesa ma wiele znaczeń jednak nie jest nazwą wieloznaczną. Wszystkie znaczenia są w relacji do jednej zasady, którą jest substancja.

Arystoteles pisze o bycie i równocześnie wskazuje na wielość znaczeń bytów, opisuje jego cztery poszczególne znaczenia: 1) byt akcydentalny, 2) byt wedle kategorii, 3) byt jako prawda i fałsz, 4) byt potencjalny i aktualny.

Byt może być akcydentalny, po pierwsze, kiedy coś jest orzekane o czymś innym w znaczeniu przypadkowym np. kiedy mówimy “wykształcony jest człowiek”. Nie znaczy to, że każdy człowiek jest wykształcony, nie wyrażamy istoty człowieka, wskazujemy tylko na to jaki człowiek może być. Określamy po prostu przypadłość człowieka. Po drugie kiedy dwie cechy akcydentalne (przypadkowe) przysługują jednemu istniejącemu podmiotowi np. “człowiek jest blady i człowiek jest wykształcony”. Po trzecie “gdy podmiot jest cechą przypadkowa orzecznika i orzecznik istnieje; zakłada istnienie człowieka” .

Drugim znaczeniem bytu jest byt wedle kategorii. Tyle jest rodzajów bytu ile sposobów orzekania .

Kolejnym znaczeniem bytu jest byt jako prawda i fałsz. Po pierwsze jako zdanie twierdzące głoszące prawdę np.: “Sokrates jest wykształcony”, po drugie kiedy przeczące zdanie głosi prawdę np. “Sokrates nie jest blady” .

Czwartym, ostatnim znaczeniem bytu o którym mówi Arystoteles jest byt potencjalny i aktualny. “Widzącym” nazywamy zarówno człowieka, który patrzy aktualnie i tego, który ma oczy zamknięte, ale może je otworzyć i także patrzeć. Możemy powiedzieć, że człowiek “wie” o tym, który w danym momencie aktualizuje wiedzę i o tym, który jej akurat nie wykorzystuje.

Filozofia wg Nietzschego

Filozofia ta zakładała niezwykłą władzę i moc kreacji, jaką człowiek dzierży w swoich rękach. Nie każdy jednak człowiek, ale jednostki wybitne, niezwykłe- stąd wywodzący się z nietzscheanizmu kult nadczłowieka, który miał moc i prawo do gardzenia słabszymi ludźmi-wszami. Nietzsche wprowadza do myśli europejskiej podział ludzkości na zhierarchizowane rasy- rasę panów i podległe jej rasy podrzędne. Nadczłowiek jest wcieleniem siły, energii, mocy i władzy, jaką chce przejąć nad całym światem i ludzkością. Jego niezwykłość jest przez nadczłowieka w pełni uświadamiana, przejawia się w postawach egoistycznych, egocentrycznych, skupionych na dążeniu do zaspokajania własnych potrzeb i ambicji- władzy, potęgi, siły. W perzynę obracają się tradycyjne podziały i systemy wartości, bo nadrzędnym dobrem staje się życie, siła i władza nadczłowieka, którego nie ograniczają żadne prawa ani autorytety. Liczy się siła i moc, dlatego obce filozofii nietzscheańskiej są uczucia altruizmu, litości, współczucia czy pomocy jednostkom słabym. Obowiązuje prawo dżungli- silni żyją, słabi giną. Nietzscheanizm nawiązuje więc w wielu założeniach do indywidualizmu romantycznego, poczucia ogromnej mocy niezwykłych jednostek, obdarzonych szczególną mocą buntowników. Nietzsche stworzył niemal metafizykę władzy, odrywającą się od wykształconego przez pozytywizm mieszczańskiego typu "człowieka przeciętnego", szarej masy społecznej. Nietzsche zafascynował współczesnych, ze swoim nieokiełznanym buntem, manią mocy i wielkości, która pokonywała zarówno ideały równości demokratycznej- która umniejszała człowieka i propagowała przeciętność, jak i mieszczańskiej, chrześcijańskiej moralności- operującej ideałami pokory, słabości i miłosierdzia. Nietzsche przeciwstawił się tym ideom, wprowadzając nową, nie podległą niczemu i nikomu moralność panów, a tym samym- nierówność społeczną wyróżniającą panów nad przeciętną, szarą masą godnego pogardy tłumu. Idea wykształcenia wszechmocnego "nadczłowieka"- mędrca, bohatera i twórcy stała się w filozofii niemieckiego filozofa celem rozwoju ludzkości, ostatnim stadium owego rozwoju miała być rasa nadludzi- rasa panów (na tej właśnie filozofii bazował później Hitler, uznając za rasę panów naród niemiecki). Współczesny, mierny człowiek skazany jest więc na zagładę. Koncepcję mitycznego nadczłowieka ujął w swoim najbardziej znanym dziele "Also spracht Zarathustra" ("Tako rzecze Zaratustra").

Nadczłowiek Nietzschego

Nietzscheański nadczłowiek miałby być istotą obdarzoną wielką wolą mocy, jednostką twórczą, której każda chwila życia jest doskonale pełna i warta ponownego przeżywania. Istota ta żyłaby poza zasadami obowiązującymi resztę ludzkości, poza rządzącymi nią obecnie prawami (słów "nadczłowiek" lub "rasa silniejsza" używa Nietzsche w opozycji do "człowiek średni" dzisiejszych czasów, zwłaszcza do jego moralności). Jednak, w ujęciu Nietzschego pokazanym w Poza dobrem i złem, żyłaby ona jak najbardziej właśnie w tym świecie, po tej jego stronie, w przeciwieństwie do tęskniącej za "zaświatami" reszty.

Przewartościowanie wartości wg Nietzschego

W historii ludzkości dokonał się, przed 2000 lat, za sprawą chrześcijaństwa, wielki i długotrwały proces redefiniowania pojęć moralnych. Nietzsche zdecydowanie staje w obronie arystokratycznego pojęcia moralności. Jest przekonany, że to właśnie przewartościowanie wartości sprzed wieków jest przyczyną upadku i słabości kultury Europy schyłku XIX wieku. Uważa, że rolą kultury nie jest by z drapieżnego zwierza "człowieka" wyhodować obłaskawione, cywilizowane zwierzę, zwierzę domowe, a do takiego "obłaskawienia" miało doprowadzić zafałszowanie ideałów.

Należy przewartościować wszystkie wartości. Każdy powinien dla siebie zbudować system wartości dla siebie indywidualny.
1) Typ Apoliński – typ preferujący wartości jasne, harmonijne, świetliste,
2) Typ Dionizyjski – wartości ostro zarysowane, gwałtowne, silnych energii bezkompromisowości (Dionizos – bóg namiętności, zabawy i siły)
Nietsche przekształcił te 2 typy: Są 2 typy ludzi:
1) Jedni mają duszę niewolników – oni hołdują takie wartości: miłość, współpraca, litość, bezpieczeństwo – natury niewolnicze
2) Typy godnościowe – twarde, twórcze, silne, bezwzględne.

Dowody na istnienie Boga św. Tomasza

Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi On istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieść rozumem Jego istnienia. Tomasz z Akwinu podał 5 takich dowodów:

1) "z ruchu" (jeżeli świat jest w ruchu, musi istnieć Pierwszy Poruszyciel),
2) "z niesamoistności świata" (nic nie istnieje samo z siebie, musi więc istnieć jakiś Byt samoistny),
3) "z przypadkowości rzeczy" (jeżeli wszystko jest przypadkowe, musi być Istota konieczna),
4) "z różnic w doskonałości" (w hierarchii doskonałości jest Istota Najdoskonalsza),
5) "z celowości przyrody" (Bóg ustanawia cele). Wg Tomasza z Akwinu Bóg jest czystym aktem istnienia, świat został stworzony z niczego (ex nihilo), wprost przez Boga, aktem Jego woli i ma budowę hierarchiczną.
 

Racjonalizm metodologiczny Kartezjusza

pogląd głosi, iż cała wiedza nie pochodzi od zmysłów, lecz jej jedynym źródłem jest rozum. Zmysły nie informują nas o prawdziwej naturze rzeczywistości, skierowane są na jej stronę zjawiskową, na to, co przypadkowe i jednostkowe. Metoda rozumowania wzorowaną na myśleniu matematycznym.

Utylitaryzm

Powstała w Anglii w XVII w. i trwająca do XIX w. koncepcja etyczna, zgodnie z którą działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeżeli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby oraz zabiegając o własny interes, służy się dobru ogółu. Utylitaryści usiłowali wykazać, że interes indywidualny i ogólny nie muszą być przeciwstawne, a w przypadku sprzeczności możliwe jest ich uzgodnienie.

Szkoły filozoficzne
-         Sofiści – powstała w V w. p. n. e. w Atenach szkoła filozoficzna, której głównymi reprezentantami byli: Protagoras, rozwijający teorię filozoficzną bytu i poznania oraz Gorgiasz proponujący nową koncepcję estetyczną.
-         Platonicy, platończycy – filozofowie, teolodzy i uczeni innych dyscyplin, rozwijający w swoich doktrynach idee, tezy i wątki myślowe zawarte w filozofii Platona.
-         Arystotelicy – koncepcje i nurty filozoficzne nawiązujące do całości lub części poglądów Arystotelesa. W starożytności arystotelizm reprezentowali początkowo działający w Likejonie w IV/ III w.p.n.e. tzw. perypatetycy: Teofrast z Eresos, Eudemos z Rodos, Straton z Lampsakos, kontynuowali głównie rozpoczęte przez mistrza badania w zakresie nauk szczegółowych.
-         Stoicy – nawiązująca do cyników grecka szkoła filozoficzna założona w III w.p.n.e. przez Zenona z Kition, który nauczał w ateńskim Portyku Malowanym – Stoa Pojkile, stąd nazwa szkoły. Stoicy twierdzili, że istnieje tylko byt materialny, lecz rozróżniali w każdej rzeczy: bierny substrat oraz pneumę, czyli materię czynną.
-         Epikurejczycy – uczniowie szkół epikurejskich (od 306 r.p.n.e. do IV w.), zwolennicy i kontynuatorzy Epikura. W swoich rozważaniach podejmowali głównie problemy etyczno – psychologiczne, socjologiczne i metodologiczne. Główni przedstawiciele: Metrodor z Lampsakos, Zenon z Sydonu, Lukrecjusz.
-         Cynicy – szkoła filozoficzna założona przez Antystenesa z Aten. Jej twórca głosił, że cnota jest czymś zdobywanym na stałe przez wiedzę łączoną z praktycznym działaniem. Cnotliwy mędrzec jest wolny – prawem dla niego jest tylko natura. Cynicy za cel życia uważali nauczanie moralności wśród ludności pochodzenia plebejskiego. Sceptycy – rozwijająca się przez pięć wieków grecka szkoła filozoficzna zapoczątkowana przez Pirrona (około 365 – 275 p.n.e.). Głównymi przedstawicielami szkoły byli: Tymon z Fliuntu, Arkesilaos z Pitane i Karneades z Kyreny. Sceptycy uważali, że nie można dociec prawdy o żadnej rzeczy, należy więc powstrzymywać się od wydawania jakichkolwiek sądów o rzeczywistości – taka postawa daje spokój prowadzący do szczęścia.

Realizm,
1) termin określający pewne stanowiska filozoficzne:

A) w przeciwstawieniu do idealizmu subiektywnego (w tym także do solipsyzmu) realizm jest teorią, wg której istnieje rzeczywistość niezależna od poznania ludzkiego. W wersji teoriopoznawczej teza ta głosi, iż istniejąca obiektywnie rzeczywistość może stanowić przedmiot poznania ludzkiego. W takim znaczeniu realizm przeciwstawia się agnostycyzmowi.

B) pogląd, iż odpowiedniki pojęć ogólnych istnieją niezależnie od rzeczy, poprzez które się przejawiają, określa się jako realizm pojęciowy. W starożytności takie stanowisko wyrażał przede wszystkim Platon w swojej koncepcji realnie istniejących idei, a także w ujęciu bardziej umiarkowanym Arystoteles. W średniowieczu realizm znalazł się w opozycji wobec nominalizmu w tzw. sporze o uniwersalia, czyli powszechniki.

Tacy realiści, jak m.in. J.S. Eriugena, Anzelm de Laon, później Wilhelm z Champeaux, głosili, podobnie jak Platon, że odpowiedniki pojęć ogólnych nie tylko istnieją niezależnie od rzeczy, ale że to właśnie rzeczy są od nich zależne, zarówno ze względu na swoje istnienie, jak i w porządku poznawczym

Pozytywizm w filozofii, prąd, którego źródła znajdujemy:

1) u sofistów, w tym przede wszystkim u Protagorasa. Wg niego czynności badawcze powinny być podporządkowane celom praktycznym (co stało się główną cechą wszystkich form pozytywizmu).

2) w filozofii T. Hobbesa i jego racjonalistycznej metodologii opartej na podstawach materialistycznych. Hobbes uznał, że proces poznania jest natury mechanicznej, a całe poznanie tylko wnioskiem ze zjawisk o hipotetycznych przyczynach (co stało się również cechą pozytywizmu).

3) w filozofii D. Hume’a, który na skutek krytyki teorii poznania uważał tylko dwie dziedziny wiedzy za rzetelne: matematykę i wiedzę czysto faktyczną, odrzucając teologię i metafizykę. To ograniczenie wiedzy do formalnej i czysto faktycznej zaczęto później nazywać pozytywizmem.

Rzeczywistym twórcą kierunku stał się A. Comte, otwierający w dziejach filozofii, kultury i nauce o społeczeństwie "epokę pozytywizmu".

W ramach pozytywizmu rozwinęły się następujące prądy i teorie: 1) ewolucjonizm, 2) scjentyzm, 3) empiriokrytycyzm, 4) metafizycyzm krytyczny i indukcyjny, 5) humanizm, 6) sceptycyzm.
 

Dialektyka

(z greckiego dialektiké), w filozofii nazwa metody rozumowania albo teoria ontologiczna ujmująca rzeczywistość w aspekcie dynamicznym.

W starożytności i średniowieczu mianem dialektyki określano głównie:

1) sztukę prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez (sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles, także Abelard, który uczynił z dialektyki narzędzie teologii),

2) logikę (stoicy, scholastyka). I. Kant wprowadził jako część logiki transcendentalnej tzw. dialektykę transcendentalną badającą krytycznie roszczenia poznawcze i antynomie czystego rozumu.
 

Idealizm transcendentalny – filozofia Husserla

·         możliwość „konstytuowania” przedmiotów postrzeganych

·         nasze „bycie – w – świecie” jest pewnym sposobem kształtowania świata ludzkiego

Stanowisko kwestionujące możliwość poznania „rzeczy samych w sobie„ ograniczając
poznanie do świata zjawisk współtworzonych przez strukturę (formy, kategorie)
poznającego umysłu.

Podział sądów u Kanta:

Kant zaczął od poszerzenia arystotelowskiej teorii logiki o nowy podział sądów na:

·         sądy analityczne, czyli takie, które w orzeczeniu wypowiadają jedynie to, co jest zawarte w podmiocie – mają charakter definicji i służą objaśnieniu posiadanej już wiedzy;

·         sądy syntetyczne, czyli takie, których orzeczenie wykracza poza podmiot – które rozszerzają naszą wiedzę;

oraz:

·         sądy a priori, czyli takie, które są niezależne od doświadczenia – mają swe źródło w umyśle;

·         sądy a posteriori, czyli takie, które można wywieść z doświadczenia.

Te dwa podziały krzyżują się ze sobą.

Sądy analityczne opierają się na zasadzie niesprzeczności (jeżeli prawdziwe jest zdanie: każde ciało jest rozciągłe, to nie może być prawdziwe zdanie: istnieje ciało, które nie jest rozciągłe). Wszystkie zdania analityczne są a priori, nawet jeśli ich pojęcia zostały wywiedzione z empirii (np. złoto jest żółtym metalem).

Sądy syntetyczne a posteriori pochodzą z doświadczenia (np. każde ciało ma określony ciężar). Pojawiają się tam, gdzie następuje wykroczenie poza pojęcie. Zdaniem Kanta sądy matematyczne mają charakter syntetyczny a priori...