PLATON (Arystokles 427 - 347) - urodził się i działał w Atenach, w szczytowym okresie rozwoju tego miasta. Pochodził ze znakomitego rodu, matka miała przodka w Solonie, ojciec należał do KODRYDÓW. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie, był również bardzo wysportowany (brał udział w igrzyskach, przydomek Platon miał otrzymać od swojego nauczyciela gimnastyki, ze względu na to, iż miał szerokie bary). Był uzdolniony w poezji, malarstwie i muzyce. Jego nauczycielem był najpierw KRATYL (uczeń Heraklita), a potem Sokrates, którego poznał w dwudziestym roku swojego życia i pozostał z nim aż do jego śmierci (8 lat). Następnie przez 12 lat podróżował: był w Egipcie i w płd. Italii. W okresie swoich wędrówek Plaron dotarł do SYRAKUZ i zawiązał tam przyjaźń z władcą DIONIZOSEM STARSZYM i jego szwagrem DIONEM. W wieku 40 lat wrócił do Aten i założył własną szkołę filozoficzną w gaju poświęconym AKADEMOSOWI, stąd nazwa szkoły AKADEMIA. W roku 367 umarł Dionizos i Platon został wezwany przez Diona do Syrakuz, aby kierować nawym władcą Donizosem Młodszym. Platon chciał aby jego wychowanek urządził państwo według jego filozofii. Jednakże Dion podejżewany o dążenie do władzy zostaje w roku 367 zesłany a Platon powraca do Aten. W 361 r. podjął jeszcze trzecią wyprawę sycylijską, aby pogodzić Dionizosa z Dionem, ale zamierzenia nie osiągnął. Jego plany polityczne okazały się całkowitym niepowodzeniem. Pozostałe lata życia spędził w Atenach, mieszkał przy Akademi, rodziny nie założył. Umarł w dniu swoich urodzin 347-go roku.
Platon jest pierwszym filozofem, którego dzieła zachowały się w całości do dzisiaj. Mają one charakter artystycznych dialogów. Można w nich dostrzec zamiłowanie Platona do literatury, lecz utrudnia to niekiedy zrozumienie treści z uwagi na liczne dygresje. W swoich dialogach Platon nie występuje osobiście, dlatego trudno jest czasami stwierdzić, które poglądy należą do niego. Najczęściej wyrazicielem jego myśli jest Sokrates, który jest również najczęściej spotykaną postacią. Każdy z dialogów stanowi odrębną całość. Niektóre problemy poruszane są w kilku dialogach, pod różnym kątem patrzenia. Zachowało się 35 dialogów (prawdopodobnie wszystkie) i grupa listów.
Klasyfikacja dialogów:
Wg. Legowicza:
I okres - przed 388 r. p.n.Ch.
II okres - 388 - 367 r. p.n.Ch. wyjazdy Platona do Syrakuz
III okres - 367 - 361 r. p.n.Ch.
IV okres - po 361 r. p.n.Ch.
Wg. Brehiera:
I. dialogi powstałe za życia Sokratesa lub zaraz po jego śmierci
II dialogi powstałe przed założeniem Akademii
III dialogi powstałe bezpośrednio po założeniu Akademii
IV dialogi zawierające wyidealizowany obraz Sokratesa
V dialogi wprowdzające nową koncepcję nauki: dialektykę
VI dialogi powstałe w ostatnim okresie życia
Wg. Tatarkiewicza:
I. dialogi wczesnego okresu - Sokratyczne (zawierające poglądy Sokratesa), nie ma w nich jeszcze typowych poglądów Platona, często jest to krytyka innych systemów filozoficznych (PROTAGORAS, GORGIASZ, I księga PAŃSTWA, OBRONA SOKRATESA, EUTYFRON, CHARMIDES)
II. dialogi średniego okresu - tzw. Konstrukcyjne - zawierają typowe poglądy Platona, np. teorię idei (pozostałe księgi PAŃSTWA, FEDON, UCZTA, KRATYL, TEAITET)
III. dialogi późnego okresu - Dialektyczne - zawierające w swej metodzie dialektykę oraz dostrzegające braki własnych teorii (PARMENIDES, SOFISTA, PRAWA, KRYCJASZ, POLITYK)
Głównym poprzednikiem Platona był Sokrates: on natchnął logikę i etykę Platona. Drugi zaś, prawie równie ważny, motyw jego filozifii pochodził od pitagorejskich uczonych, których wpływ objawił się zwłaszcza w filozofii przyrody. Te motywy doprowadziły Platona do idealizmu.
TEORIA IDEI - pogląd Sokratesa, że w pojęciach jest zawarta wiedza pewna i bezwzględna był założeniem filozofii Platona. Ale pogląd, przez Sokratesa wytworzony specjalnie dla pojęć etycznych, Platon rozszerzył na wszystkie pojęcia. Co jest tą rzeczywistością, o której mówią pojęcia? Nie mogą nią być rzeczy poznawane w doświadczeniu, ponieważ pojęcia cechują się jednością i stałością, a one złożonością i zmiennością. Stąd Platon wyciągnął wniosek, że musi istnieć inny, niezmienny świat - ŚWIAT IDEI. Bytami tego świata są IDEE. Stosunki zachodzące między nimi są takie same jak te, które zachodzą między pojęciami. Mają więc one ustrój hierarchiczny, od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych, aż do najwyższej idei - IDEI DOBRA - DOBRA IDEALNEGO. Platon przyjmował więc, że istnieje nie jeden, ale dwa rodzaje bytu: byt poznawany przez zmysły i byt poznawany przez umysł, zniszczalny i wieczny, zmienny i niezmienny, realny i idealny, rzeczy i idee. Jest to t.zw. DUALIZM ONTYCZNY (ontologiczny). Między rzeczami a ideami występuje powiązanie. Rzeczy są zależne od idei, które są modelem, wzorem dla rzeczy materialnych. Wiele rzeczy podpada pod wspólną ideę. Rzeczy więc uczestniczą - PARTYCYPUJĄ w idei (PARTYCYPACJA - uczestnictwo). Można mówić też o jakby „obecności” idei w rzeczach. Natura obu światów jest różna, ale układ ten sam, albowiem porządek realnego świata jest odwzorowaniem świata idei. Przy rozumieniu bytu jako czegoś co nie może przestać być, rzeczy nie są bytem; bytem są wieczne i niezniszczalne idee. Jedynie one istnieją, a o rzeczach można powiedzieć, że stają się. Rzeczy są w stosunku do bytu tylko tym, czym w stosunku do nich samych są cienie, są jedynie przelotnymi zjawiskami (metafora jaskini).
Spór o naturę idei:
Idea jest bytem, ale - jakim? Fizycznym nie, bo idee uczestniczą w wielu rzeczach (np. ta sama idea piękna odpowiada niezliczonym rzeczom pięknym), a to w sferze bytu fizycznego nie jest możliwe. Ale nie są też bytem psychicznym, bo nie są myślami w duszach, lecz przedmiotami myśli.
Jak więc pojmował istnienie idei Platon? Nasuwały się dwie możliwości: pojmować idee w sensie logicznym, bądź w religijnym. Jeśli nie są pokrewne znanej nam rzeczywistości, jeśli nie są ani fizyczne, ani psychiczne, to jedno z dwojga: albo są czymś „czysto idealnym”, służącym jako wzór i miara dla poznania i działania, ale istniejącym jedynie dla umysłu, albo też są realnością, ale nam nie pojętą, nie ziemską, boską. Platon najczęściej posługiwał się tą pierwszą wersją, choć często mówił o ideach, że „bytują” w „nadniebiańskich miejscach” (przeważa wersja, że uważał je za byty całkowicie autonomiczne i będące ponad umysłem).
TEORIA POZNANIA - pierwotną grecką koncepcją było, że poznanie jest to postrzeganie: rzeczy można poznać tylko przez zetknięcie się z nimi przy pomocy zmysłów. Platon odrzuca tą koncepcję. Było to konsekwencją teorii idei, które można poznać tylko umysłowo, a przecież tylko one zasługują na miano bytu. Podobnie jak istnieją dwa rodzaje bytów: rzeczy i idee, tak istnieją dwa rodzaje poznania: rozumowe i zmysłowe. Jest to t.zw. DUALIZM EPISTEMOLOGICZNY (poznawczy). Jednakże ten dualizm nie jest zupełny: zmysły nie tylko nie sięgają idei, ale też nie wystarczają do poznania rzeczy. Musi tu z nimi współdziałać myśl (poznajemy rzeczy wzrokiem, słuchem czy dotykiem, ale przy poznaniu np. kształtów potrzebna jest pomoc umysłu; odróżniamy też kolory i dźwięki, ale żeby wychwycić różnicę między nimi potrzebne jest poznanie umysłowe). Poznanie zmysłowe jest więc zależne od poznania umysłowego. Myśl zaś jest od postrzegania niezależna, ponieważ z postrzegania nie moglibyśmy zaczerpnąć np. pojęcia równości (bo rzeczy jakie postrzegamy nie są nigdy naprawdę równe). Postrzegając je więc jako równe rozporządzmy już pojęciem równości i posługujemy się nim jako miarą. Platon wysuwa więc wniosek, że pojęcia są wrodzone. Dusza, nie połączyła się z ciałem, istniała już poprzednio. Dusze są wieczne i przechodzą cały cykl wcieleń. W okresie między wcieleniami dusze istnieją samodzielnie. Wtedy są zdolne do poznawania idei, i wtedy tworzą się pojęcia. Stopień tego poznania jest zależny od tego na ile dusza zdołała uniezależnić się od ciała i materii. Po urodzeniu człowiek nie pamięta już tego co zdobyła dusza, ale nie całkowicie. Nauka w ciągu życia polega na przypominaniu sobie wiedzy, którą dusza poprzednio poznała (AMAMNEZA - przypominanie sobie). Poznanie zmysłowe daje więc okazję do tego przypominania. Dualizm epistemologiczny zostaje pomniejszony przez dewaloryzację poznania zmysłowego, które jest niedoskonałe i daje tylko domysł (DOKSA), a do wiedzy (EPISTEME) prowadzi poznanie umysłowe. Można więc powiedzieć, że nie ma dwóch rodzajów poznania, lecz jest tylko jedno: racjonalne poznanie idei, wszystko inne jest domysłem. Takie określenie rzeczy okazuje się jednak zbyt rygorystyczne,wąskie, stąd Platon buduje teorię o stopniach poznania:
1. poznanie zmysłowe
2. poznanie dyskursywne (za pomącą wnioskowania)
3. poznanie intuicyjne - intelektualne widzenie (polega na bezpośrednim oglądzie, stykaniu się myśli z jej przedmiotem, ponad rozumowaniem.
TEORIA NAUKI - główną tezą jest to, że nauka nie zajmuje się faktami jednostkowymi, tym co przemijające. Taki pogląd wynika z teorii idei, a także z szybkiego rozwoju matematyki w ówczesnej Grecji (wpływ pitagoreizmu). Nauka szuka prawd powszechnych i wiecznych. Przy takim określeniu naukę trzeba zacieśnić do racjonalnych dociekań. Poza nauką są badania empiryczne. Jednak takiej definicji nie wytrzymuje nawet matematyka, która opierała się na obserwacji i posługiwała się niewytłumaczalnymi przez nią pojęciami, była więc nauką niedoskonałą. Jedyną czystą metodą naukową jest DIALEKTYKA, szukająca prawdy przez zestawienia pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy. A dla zapobiegania błędom bada własne założenia i szuka dla nich racji, aż znajdzie dostateczną; to połączenie dedukcji z redukcją odróżnia ją najwięcej od zwykłego postępowania w naukach. Metoda dialektyczna służy przede wszystkim do badania idei, ale także do wyjaśniania zjawisk. Przez ustalanie logicznej zależności zjawisk wyjaśnia się je lepiej niż przez znalezienie ich przyczyn lub celu. Dialektyka zwróciła uwagę na stosunki panujące między twierdzeniami i doprowadziła do sformułowania zasad DEDUKCJI, czyli wyprowadzania twierdzeń mniej ogólnych z bardziej ogólnych. Dało to początek logice.
Dla Platona dialektyka była czymś więcej niż metodą, była filozofią. Ona bowiem, i ona jedyna, ze względu na swój nieempiryczny sposób postępowania pomija zjawiska i sięga idei; jako zaś nauka o ideach jest nauką o prawdziwym bycie, a tym właśnie ma być filozofia. Teraz dopiero w ujęciu Platona, filozofia wyodrębniła się od nauk, z którymi dotąd współżyła, znalazł się bowiem dla niej odrębny przedmiot: idee, i odrębna metoda: dialektyka. A wyodrębniła się nie jako równa innym, ale jako najdoskonalsza z nauk, bo ona jedna, w przekonaniu Platona, miała za przedmiot byt prawdziwy i ona jedna miała metodę niezawodną.
TEORIA DUSZY - poprzednicy Platona znali pojęcie duszy, ale traktowali ją jako pewen subtelniejszy rodzaj materii oraz widzieli w niej czynnik warunkujący życie. Platon zachował ich biologiczne pojmowanie duszy: również i dla niego była czynnikiem życia, bez którego ciało jest martwe. Życie zaś polega na tym, że istota, która je posiada jest źródłem samorzutnego ruchu. I to właśnie stanowi istotę duszy: jest tym co się samo wprowadza w ruch. Platon przestał jednak rozumieć duszę materialnie. Dusza jest, jako czynnik życia, przeciwieństwem materii, bo materia jest z natury bezwładna.
Wczesna filozofia grecka nie uznawała poznania za funkcję psychiczną, lecz za funkcję ciała. W postrzeganiu widziała sprawę fizjologiczną, myśleniu zaś przypisywała tę samą naturę. Platon zmienił ten pogląd, bo nie całą naszą wiedzę zawdzięczamy narządom cielesnym (np. równość, byt, podobieństwo). Nie mając narządów zmysłowych służących do tego, dusza poznaje sama. Poznanie jest więc funkcją duszy, a ponieważ poznanie stanowi jedność trzeba przyjąć, że dusza poznaje we wszystkich przypadkach. Ciało i jego zmysły są dla duszy tylko narzędziem poznania. Jednakże nie poznanie rzeczy, lecz idei przemawiało, według Platona, najdobitniej za tym, że poznanie jest funkcją duszy. Ponieważ idee znamy choć ciało wcale z nimi nie ma i nie może mieć styczności.
U Platona można zauważyć pewien konflikt w pojmowaniu duszy:
a.) kiedy traktuje ją jako poznawczą jest ona nieśmiertelna, samodzielna, trwająca również bez ciała
b.) kiedy traktuje ją biologicznie jest ona źródłem życia, nieśmiertelna, ale jakby od materii zależna
c.) kiedy traktuje ją jako źródło ruchu jest ona właściwa praktycznie dla wszystkich rzeczy, np. planet, zwierząt, roślin
Konsekwencją tych poglądów jest występowanie w człowieku trzech rodzajów (części) duszy:
- dusza rozumowa - funkcja poznawcza
- dusza zmysłowa (wegetatywna, roślinna) - warunkująca życie
- dusza impulsywna (zwierzęca) - pośrednia między w.w.
Można jednak wyróżnić kilka podstawowych cech duszy:
1. dusza jest nieśmiertelna
2. dusza jest oddzielna, niezależna od ciała
3. dusza jest niezłożona w przeciwieństwie do ciała (patrz konflikt pojmowania duszy)
4. dusza jest doskonalsza od ciała (człowiek to dusza władająca ciałem)
5. ciało jest dla duszy więzieniem
6. dusza jest nieśmiertelna i wieczna (bez początku i końca)
FILOZOFIA PRZYRODY - skoro ziemia jest kulista, a szlaki planet okrężne, znaczy to, że we wszechświecie panują kształty najprostsze, najdoskonalsze i że harmonia jest zasadą jego budowy. Ciała niebieskie krążą po stałych i geometrycznie prawidłowych szlakach, a więc wszechświatem rządzi rozum i ład. To wszystko wskazuje na to, że świat musi mieć jakiegoś budoniczego, który zbudował świat celowo. Świat został zbudowany na podobieństwo ludzkiego organizmu. Działalność Boga Platon ujmuje jako zbudowanie świata, a nie stworzenie, stąd nazywa go DEMIURGIEM (budowniczym). Demiurg posłużył się materią jako materiałem budowlanym. Świat został zbudowany na podstawie pewnego wzoru, którą były idee. Stąd przyczyną świata są: materia, idee i Demiurg. Te trzy przyczyny są wieczne. Tak więc świat ma swój początek, jest rozumny, posiada duszę (prawdopodobnie stworzoną przez Demiurga) i jest zbudowany z materii. Materia według Platona jest tym w rzeczach co pozostaje po usunięciu duszy i wzorów idei. Jest więc czymś nieokreślonym, bezładnym i mówiąc ogólnie jest „niebytem”. Z tego powodu świat ulega degradacji. Taki sam pogląd wyraża Platon na temat człowieka. To co w nim doskonałe pochodzi od duszy, a to co niedoskonałe pochodzi od ciała (materii). Istnieje więc kolejny dualizm: duszy i ciała.
ETYKA - Platon początkowo przyjął poglądy Sokratesa i sprowadził cnotę do wiedzy. Jednak przekonał się, że cnota nie od samego tylko rozumu zależy. Rozróżnienie trzech części duszy było pobudką do rozszerzenia etyki, przyjąwszy bowiem pitagorejską koncepcję cnoty jako ładu i harmonii duszy, mniemał, że każda jej część musi mieć udział w tej harmonii, każda musi mieć swą cnotę. I tak:
- część rozumna - mądrość
- część impulsywna - męstwo
- część zmysłowa - umiarkowanie (panowanie nad sobą)
Cnotą wprowadzającą ład i harmonię pomiędzy tymi częściami jest sprawiedliwość.
W życiu ludzkim ważna jest wiedza, ale również szczęście i radość (nie są one wynikiem wiedzy). Sczęście u Platona związane jest z posiadaniem dobra i dzieli się na dwa rodzaje:
- realne - związane z życiem ziemskim (cielesne)
- idealne - nieporównywalnie doskonalsdze od dóbr realnych)
Początkowo Platon całkowicie odrzucał wartość dóbr realnych. Później uznał je za niezbędny szczebel do osiągnięcia dóbr idealnych (podobnie jest w teorii poznania). Ta teoria etyczna składała się z trzech tez:
1. dobra stanowią hierarchię
2. szczytem hierarchii nie jest żadne z dóbr realnych, lecz dobro idealne - idea dobra
3. dobra realne są natomiast początkiem i nieuniknonym etapem w drodze do szczytu
O tym stosunku dóbr realnych i idealnych Platon wypowiada się w „Uczcie”, w swej nauce o MIŁOŚCI. Związek nauki o dobrach z nauką o miłości wypłynął stąd, że miłość jest, jak przyjmował Platon, niczym innym jak właściwym dążeniem duszy do osiągnięcia wiecznego posiadania dobra. Ilustruje to na przykładzie piękna. Najpierw spostrzegamy piękno zewnętrzne drugiego człowieka, potem poznajemy, że piękniejsze są czyny i wartości duchowe. Wreszccie spostrzegamy, że piękniejsze jest coś, co spaja i łączy te dwa rodzaje piękna - idea piękna. I wtedy wytwarza się miłość nie do jakiegoś przedmiotu, ale do samego piękna. Wynika z tego teoria środków i celów. Poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne można osiągnąć cele idealne, bezwzględne, wieczne: to sens Platońskiej teorii miłości.
Cnota jest to dążenie do dóbr idealnych, a największym z nich jest idea dobra. Platon pisze, że jest ona podobna do słońca, które nie tylko oświeca rzeczy, ale również umożliwia im życie, rozwijanie się i rośnięcie. Tak też i idea dobra warunkuje istnienia wszystkich idei, choć sama jest już ponad czy poza istnieniem. Dobru przypisywane są niemalże właściwości boskie. Dobro jest początkiem i końcem w systemie Platona: jest pierwszą zasad, wedle której powstał świat, i ostatecznym celem, do którego dąży.
POGLĄDY SPOŁECZNE - konkretne zadania człowieka realizują się w życiu społecznym. Platońska teoria państwa ma charakter normatywny - przedstawia wzór idealnego państwa, kształtowanego przez ideę dobra i sprawiedliwości. Zalety państwa to powszechność i stałość. Państwo jest jak organizm, obywatele powinni dążyć do tego co dobre dla ogółu. Państwo winno opierać się na wiedzy odnośnie świata idei. Stąd wniosek, że państwem powinni rządzić filozofowie. Do państwa należą ci, którzy są mu potrzebni:
- filozofowie
- strażnicy - wojsko
- rzemieślnicy, rolnicy
Każda z grup ma swoje obowiązki i specyficzną cnotę (odpowiadającą cnotom części duszy), do której powinna dążyć:
- filozofowie - mądrość
- straż - męstwo
- rolnicy, rzemieślnicy - umiarkowanie (panowanie nad sobą)
Jest to koncepcja państwa stanowego, hierarchicznego, w którym wspólne są wyrzeczenia dla dobra całości. Dla dwóch wyższych stanów zniesiona jest własność indywidualna, obowiązuje tam ustrój komunistyczny, w którym wspólne jest nie posiadanie, lecz wyrzeczenie się. Stan najniższy nie podlega rygorom, ale dlatego, że - w duchu greckiego arystokratyzmu - nie bierze udziału w dążeniach do doskonałości. Ta utopia Platońska była oparta na pięknej zasadzie: na podporządkowaniu jednostek państwu, a państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym, stałym. Ale realizacja jej była doktrynerska, szczegóły dziwaczne, okrutne, nie liczące się z wolnością i szczęściem człowieka.
ESTETYKA - sztuka rozumiana w sensie:
1. mistycznym - artysta jako boski mag, pośrednik między bogami a ludźmi, przez którego przemawiają bogowie
2. naturalistycznym - artysta jako rzemieślnik posiadający pewną umiejętność. Osnową sztuki jest naśladownictwo (naśladowanie drugiego stopnia, bo naśladuje rzeczy, które naśladują idee)
ISTOTA PLATONIZMU - Platonizm jest idealizmem, czyli teorią głoszącą, że we wszystkich dziedzinach bytu i działania, obok pierwiastków realnych, które są przemijające, istnieją pierwiastki idealne, które są wieczne, i że pierwiastki idealne mają przewagę nad realnymi. W szczególności Platonizm oznacza:
- w ontologii: przekonanie, że istnieje byt idealny i że byt realny jest od niego zależny
- w psychologii: uznanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała i że ciało jest niższe i zależne od niej
- w teorii poznania: przekonanie, że istnieje wiedza rozumowa, niedoświadczalna, wrodzona i że wiedza zmysłowa, jako zależna i niepewna, musi być jej podporządkowana
- w metodologii: uznanie metody dialektycznej i podporządkowanie jej wszelkiej metody empirycznej
- w etyce: uznanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne i że dobra realne, jako niższe, powinne im być podporządkowane i traktowane tylko jako środki
Mówi się o „systemie” Platona, bo obejmował pełnię różnorodnych zagadnień i rozwiązywał je z jednolitego stanowiska.
ARYSTOTELES - (384-322 przed Chr.) - urodził się w Stagirze na Półwyspie Trackim (stąd - Arystoteles Stagiryta). Jego ojciec Nikomach był lekarzem na dworze króla macedońskiego, Arystoteles wyniósł więc z tego okresu pewien zasób wiedzy empirycznej, przyrodniczo-lekarskiej. W roku 367 przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platońskiej. Spędził tam 20 lat, najpierw jako uczeń, potem jako nauczyciel i badacz. Połączenie wiedzy empirycznej z duchem platońskiej nauki wytworzyło swoisty typ jego umysłowości. Z czasem wystąpił przeciwko doktrynie Platona. Po śmierci mistrza i wyborze na jego następcę mało wybitnego Speuzypa opuścił Akademię. Osiadł w Assos w Azji na dworze króla Hermiasza. W latach 343 - 342 został powołany przez Filipa Macedońskiego na nauczyciela Aleksandra Wielkiego i był nim aż do objęcia władzy przez swego ucznia. Opuścił Aleksandra, gdy ten rozpoczął swój podbój Azji, i wrócił do Aten. Założył tam własną szkołę w Likeionie - gaju poświęconemu Apollinowi, stąd nazwa - liceum. Szkoła ta była wzorowana na Akademii, ale miała ją prześcignąć wszechstronnością i planowością pracy. Była instytutem badań zarówno w dziedzinie humanistycznej jak i przyrodniczej. Arystoteles prowadził szkołę od 335 do 323r. Gdy po śmierci Aleksandra rozpoczął się ruch antymacedoński w Grecji opuścił Ateny i udał się do Chalkus, gdzie niebawem zmarł. Pisma jego dają się podzielić na trzy grupy:
1. pisma powstałe gdy Arystoteles był członkiem Akademii, były rozpowszechnione publicznie, wykończone i zbliżone myślą do poglądów Platona: EUDEMOS, PROTREPTYK, O FILOZOFII.
2. pisma powstałe w Liceum we współpracy z uczniami: USTRÓJ POLITYCZNY ATEN.
3. własne pisma Arystotelesa przeznaczone do użytku szkoły, notatki do wykładów, nieukończone i nieopracowane. Dzieliły się na pięć grup:
a) pisma logiczne (teoriopoznawcze) - ANALITYKI I/II (wcześniejsze, późniejsze), O ZDANIU, O SOFIZMATACH, O KATEGORIACH, TOPIKA, wspólnie nadano im nazwę ORGANON - narzędzia
b) pisma o przyrodzie - FIZYKA, O DUSZY
c) pisma poświęcone istocie i ostatecznej racji istnienia, tzw. filozofia pierwsza (14 ksiąg) - Andronikos umieścił je w szeregu po pismach o przyrodzie, czyli po fizyce (ta meta ta fizyka) - stąd nazwa METAFIZYKA
d) pisma etyczne (polityczne, społeczne) - ETYKA EUDEMEJSKA, ETYKA NIKOMACHEJSKA, ETYKA WIELKA (prawdopodobnie nie napisana przez Arystotelesa, ekscerpt z tamtych dwóch), POLITYKA
e) pisma estetyki filozoficznej (filozofia sztuki) - POETYKA
Arystoteles był inpirowany przez:
- szkoły lekarskie (wiadomości biologiczne, empiryczny i realistyczny tryb myślenia)
- Platon (idealizm)
Arystoteles odrzucił jednak platońską teorię idei. Wszystkie byty mają charakter jednostkowy i są poznawalne doświadczalnie. Przyjął zaś koncepcję wiedzy, która zawarta jest w pojęciach ogólnych. Platoński dualizm, dzielący byt na dwa światy, świat idei i świat rzeczy, został usunięty; ale za to wytworzył się dualizm nowy: bytu i wiedzy. Dociekania naukowe rozpadły się na dwa działy: naukę o wiedzy (logika) i naukę o bycie (metafizyka).
Logika uczy jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów - dowód. Wobec tego nauka ta rozpada się na: teorię nazw i teorię wnioskowania. Arystoteles sądził, że podstawową jednostką jest pojęcie (nazwa). Pojęcia i dowody dają się uporządkować hierarchicznie. Pojęcia są ogólne w mniejszym lub większym stopniu i tworzy przez to hierarchię coraz ogólniejszych pojęć. Definiowanie pojęcia to wskazanie rodzaju i różnicy gatunkowej. Podobnie jest w przypadku sądów: bardziej ogólne są racją dla mniej ogólnych. Sąd to łączenie ze sobą dwóch pojęć. Np. „Sokrates jest człowiekiem” (pojęcia Sokratesa i człowieka - to drugie bardziej ogólne) i „Człowiek jest śmiertelny” (śmiertelny - bardziej ogólne). W oparciu o tę relację dokonuje się wnioskowanie. Zachodzi zależność:
A jest B stosunek subsumpcji
B jest C (przechodniość)
A jest C „Sokrates jest śmiertelny”
Przechodniość gwarantuje wnioskowanie: z dwóch sądów mających wspólne pojęcie wyciąga się wniosek. Jest to teoria sylogizmu. Dowód jest to wnioskowanie z prawdziwych sądów. Pojęcia, twierdzenia definiują się, ale nie można tego robić w nieskończoność - jest kres definiowania: twierdzenia najogólniejsze, których nie trzeba już definiować (udowadniać). Są to tzw. zasady pierwsze, które są niedowodliwe. Twierdzenia te są bezpośrednio oczywiste dla rozumu. Takim twierdzeniem jest np. zasada sprzeczności (niesprzeczności), mająca podwójny charakter:
- ontologiczny - to samo nie może równocześnie i pod tym samym względem przysługiwać i nie przysługiwać temu samemu
- logiczne - niemożliwe jest zgodnie z prawdą twierdzić coś sprzecznego
Sergio3