Nieinfekcyjne choroby roślin:
1. Zgorzel liści sercowych i sucha zgnilizna korzeni buraka.
2. Sucha wierzchołkowa zgnilizna owoców pomidora.
3. Uszkodzenia herbicydowe.
Czynniki infekcyjne:
- niedobór składników mineralnych,
- czynniki atmosferyczne np. deszcz,
- czynniki glebowe: brak wody, susza fizjologiczna, nieodpowiednia temp. i pH.
Ad. 1. Zgorzel liści sercowych i sucha zgnilizna korzeni buraka:
- choroba powodowana niedoborem boru w podłożu,
- liście sercowe (wewnętrzne) zamierają, wewnątrz głowy buraka tworzą się puste przestrzenie (dziury),
- w miejscach zamierających liści tworzą się nowe liście kosztem substancji pokarmowych zgromadzonych w korzeniu,
- wyrastanie nowych liści powoduje wyciąganie górnej części korzenia w stożek.
Ad. 2. Sucha wierzchołkowa zgnilizna owoców pomidora:
- spowodowana niedoborem wapnia w podłożu,
- na owocach pomidora zielonych i dojrzewających po przeciwnej stronie szypułki tworzą się kuliste plamy barwy szaro-beżowej, granica plam jest wyraźnie zaznaczona i ciemno obrzeżona.
Wirus – chorobotwórczy czynnik infekcyjny widoczny w mikroskopie elektronowym,
- zbudowany z RNA i otoczki białkowej,
- są patogenami ścisłymi (obligatoryjnymi, bezwzględnymi) żyją tylko i namnażają się w żywych komórkach,
- wnikają w sposób bierny przez mikroskopijne zranienia,
- rozprzestrzeniają się przez plazmodesmy (wolniej) i wiązkami przewodzącym (szybciej).
Choroby o podłożu genetycznym: zaczynają być produkowane białka zaburzające normalne funkcjonowanie rośliny. Podstawową metodą ochrony roślin jest uprawianie roślin o wysokiej odporności, należy usunąć rośliny zawirusowane.
Objaw chorobowy – zmiana w wyglądzie rośliny, reakcja na czynnik chorobotwórczy, objawiający się zmianami w wyglądzie rośliny.
Typowe objawy chorobowe:
- zmiana zabarwienia m.in. mozaikowirusy żółtaczki, białaczki i pstrości (rozbicia barwy),
- nekrotyczne plamistości.
Mozaika infekcyjna – są to jasne plamy na tle zielonego liścia pojawiające się w wyniku zahamowania syntezy chlorofilu w komórkach zawirusowanych. Mozaikom zwykle towarzyszy pomarszczenie (wyboistość) blaszki liściowej.
Wirozy:
1. Bean mosaic virus BMV (Phaseolus virus 1) – mozaika zwykła fasoli.
2. Bean yellow mosaic virus BYMV (Phaseolus virus 2) – mozaika żółta fasoli.
3. Cucumber mosaic virus CMV (Cucumis virus 1) – mozaika ogórka.
4. Apple mosaic virus AMV (Pyrus virus 2) – mozaika jabloni.
5. Beet mosaic virus (Beta virus 2) – mozaika buraka.
6. Tulip breaking virus TBV (Tulipa virus 1) – pstrość tulipana.
7. Tomato spotted wild virus TSWV (Lycopersicum virus 3) – brązowa plamistość pomidora.
Ad. 1. Mozaika zwykła fasoli:
- wirus przenoszony jest za nasionami fasoli,
- pierwsze objawy chorobowe obserwujemy na siewkach roślin bobowatych,
- plamy mozaikowe układają się wzdłuż nerwów blaszki liściowej, brzegi blaszki ulegają chlorozie, liście są wydłużone a ich wierzchołki skręcają się, silnie porażone liście przedwcześnie zamierają,
- rośliny mają miotlasty pokrój, gorzej kwitną, zawiązują mniej strąków, strąki są zdeformowane,
- wirus może być przenoszony mechanicznie z rośliny na roślinę w czasie upraw pielęgnacyjnych oraz przez mszyce nietrwale.
Ad. 2. Mozaika żółta fasoli:
- wirus nie jest przenoszony z nasionami fasoli,
- objawy chorobowe objawiają się na starszych liściach,
- objawy mają postać żółtych plam rozłożonych na całej powierzchni liści pomiędzy nerwami, liście są pomarszczone,
- wirus przenoszony nietrwale przez mszyce oraz mechanicznie,
- porażone rośliny przedwcześnie zamierają, rośliny gorzej kwitną i owocują, maja zdeformowane strąki.
Ad. 3. Mozaika ogórka:
- objawy chorobowe w postaci żółtych plam równomiernie rozłożonych oraz brodawek pojawiają się na powierzchni owoców ogórka,
- jest polifagiem (może porażać wiele gatunków roślin z różnych rodzin botanicznych),
- przenoszony mechanicznie i przez mszyce nietrwale.
Ad. 6. Pstrość tulipana:
- wirus poraża odmiany o czerwonym lub pochodnym zabarwieniu płatków,
- na płatkach tworzą się jasne smugi, w wyniku zahamowania syntezy antocyjanów, niekiedy tworzą się ciemne kleksowate plamy są to nagromadzenia antocyjanów w zawirusowanych komórkach,
- z czasem kwiaty drobnieją są zdeformowane i nieatrakcyjne, cebulki tulipana staja się drobniejsze, gorzej się ukorzeniają,
- wirus przenoszony wraz z cebulkami, mechanicznie i przez mszyce nietrwale.
Ad. 7. Brązowa plamistość pomidora:
- jest polifagiem,
- powszechnie występuje na pomidorze, na wielu gatunkach roślin ozdobnych np. anturium, chryzantemie, margaricie,
- na liściach tworzą się nekrotyczne pierścieniowe plamy, które z czasem zlewają się wokół nerwów blaszki liściowej tworząc charakterystyczny rysunek liścia dębu,
- silnie porażone liście przedwcześnie zamierają, tracą na atrakcyjności, wielkości i jakości plonu,
- przenoszony jest przez wciornastka zachodniego i tytoniowego w sposób trwały.
Wirus przenoszony trwale przez wektory tzn. musi przejść w ciele wektora okres inkubacji, po którym może zakażać rośliny.
1. Potato leaf roll virus PLRV (Solanum virus 14) – liściozwój ziemniaka.
2. Onion yellow dwarf virus OYDV (Allium virus 1) – żółta karłowatość cebuli.
3. Potato virus M – wirus M na ziemniaku.
4. Tobacco ring spot virus TRSV (Nicotiana virus 12) – pierścieniowa plamistość tytoniu.
5. Plum pox virus PPV (Prunus virus 7) – szarka śliwy.
6. Potato virus Y (Solanum virus 2) – smugowatość ziemniaka.
7. Beet leaf curl virus BLCV (Beta virus 3) – kędzierzawka płaszczyńcowa buraka.
Ad. 1. Liściozwój ziemniaka:
- jest to wirus ciężki tzn. może powodować znaczną obniżkę plonu, nawet powyżej 50 %,
- liście zwijają się łódeczkowato ku górze, wzdłuż nerwu głównego, spód blaszki liściowej często zabarwiony jest na kolor fioletowo-czerwony, liście są grube i szeleszczące (w wiązkach przewodzących – łyku – gromadzi się kaloza utrudniająca odprowadzanie asymilatów z liści do bulw),
- pierwsze objawy chorobowe widoczne są zwykle na najniżej położonych liściach, rośliny mają miotlasty pokrój, silnie porażone rośliny mogą przedwcześnie zamierać, w miarę uprawy bulwy drobnieją,
- przenoszony przez mszycę brzoskwiniowo-ziemniaczaną w sposób trwały, na kolejny sezon z bulwami ziemniaka.
Ad. 2. Żółta karłowatość cebuli:
- pierwsze objawy chorobowe w pierwszym roku uprawy pojawiają się na liściach w postaci nieregularnych żółtych pasiastości, czasem następuje całkowita chloroza liści, szczypior załamuje się wielokrotnie, ulega skędzierzawieniu, szyjki cebulowe są zgrubiałe (cebule gorzej się przechowują),
- w przypadku upraw nasiennych kwiatostany są zdeformowane, zahamowane we wzroście i zawiązują mniej nasion, z porażonych nasion w II roku uprawy wyrastają rośliny o silnie zdeformowanych, chlorotycznych liściach, a główki cebuli są zdrobniałe z silnie sgrubiała szyjką, czasami porażone nasiona nie kiełkują,
- wirus przenoszony z nasionami cebuli lub z cebulą wysadkową (dymką), w okresie wegetacji nietrwale przez mszyce oraz mechanicznie,
- może porażać inne gatunki roślin cebulowych: czosnek, por i z rodziny liliowatych np. narcyz.
Ad. 3. Wirus M na ziemniaku:
- może występować w formie utajonej (bez objawowo),
- objawy chorobowe przypominają nieco liściozwój – najpierw zwijają się liście wierzchołkowe (najmłodsze), nie sa one zgrubiałe ani szeleszczące,
- wirus może powodować mozaikowatość liści, przedwczesne ich zamieranie, w przypadku porażenia odmian wrażliwych może być przyczyną drobnienia bulw,
- przenoszony przez mszyce nietrwale, mechanicznie, wraz z bulwami.
Ad. 5. Szarka śliwy:
- na liściach występują mozaiki (na całym drzewie lub na pojedynczych konarach), porażone liście przedwcześnie opadają, na owocach tworzą się nieregularne zapadnięcia o zabarwieniu jasno-fioletowym, kiedy owoce dojrzewają plamy stają się ciemno-granatowe, z czasem tkanka w miejscu plam coraz bardziej się zapada tworząc bruzdowate zagłębienia,
- w miękiszu owoców widoczne są czerwone przebarwienia, miąższ jest zbity, ściśle przylega do pestki, pojawiają się w nim kropelki gumowatej substancji, na pestkach tworzą się czerwone pierścienie,
- porażone owoce mogą masowo opadać,
- przenoszony przez mszyce nietrwale, z organami rozmnażania wegetatywnego, nie jest przenoszony z nasionami.
Ad. 6. Smugowatość ziemniaka:
- wirus ciężki,
- pierwsze objawy chorobowe to mozaika i chloroza liści na spodniej stronie blaszki liściowej, na nerwach i ogonkach liściowych widoczne są brunatne smugi układające się w kształt litery Y, stopniowo blaszka liściowa zasycha,
- rośliny mają miotlasty pokrój, zahamowany wzrost, bulwy drobnieją,
- przenoszony przez mszyce nietrwale oraz mechanicznie, na kolejny sezon wegetacji przenoszony z bulwami.
Ad.7. Kędzierzawka płaszczyńcowa buraka:
- liście wewnętrzne są silnie skędzierzawione, ich ogonki zwijają się do środka, tworząc pokrój nieforemnej główki sałaty, liście zewnętrzne często zamierają, w ich miejsce tworzą się nowe liście (głowa buraka jest wyciągnięta w górę),
- wewnątrz korzenia tworzą się puste przestrzenie (dziury),
- przenoszony w sposób trwały przez płaszczyńca burakowego.
Dział I Gracillicutes
KLASA Scotobacteria
Rząd Bacteriales
Rodzina Enterobacteriaceae
1. Erwinia carotovora subsp. atroseptica – czarna nóżka,
Erwinia carotovora subsp. carotovora – mokra zgnilizna bulw ziemniaka
Rodzina Rhizobiaceae
2. Agrobacterium tumefaciens – guzowatość korzeni (na buraku i drzewach owocowych)
Rząd Pseudomonadales
Rodzina Pseudomonadaceae
3. Pseudomonas syringae pv. lachrymans – bakteryjna kanciasta plamistość ogórka
Dział II Firmicutes
KLASA Firmibacteria
Rząd Lactobasillales
Rodzina Corynebacteriaceae
4. Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis – rak bakteryjny pomidora
KLASA Thallobacteria
Rząd Actinomycetales
Rodzina Streptomycetaceae
5. Streptomyces scabies – parch zwykły ziemianka
Bakterie – to patogeny fakultatywne,
- mogą żyć na resztkach, w glebie,
- powszechnie żyja saprofitycznie, a w sprzyjających warunkach są patogenami roślin,
- wnikają do rośliny przez zranienia, naturalne otwory oraz przez organy niepokryte kutikulą np. słupki, pręciki.
Ad. 1.
• Czarna nóżka:
- podstawa pędu ziemniaka ulega zgniliźnie, nadziemna część rośliny zamiera.
• Mokra zgnilizna bulw ziemniaka:
- polifag,
- poraża podziemne i nadziemne organy roślin w czasie ich wzrostu oraz w czasie ich przechowywania, szczególnie często poraża organy spichrzowe, bogate w tkankę miękiszową np. bulwy ziemniaka, korzenie warzyw, cebule, główki kapusty,
- początkowo na porażonych organach roślin pojawiają się wodniste plamy o niewyraźnej granicy, które gwałtownie się powiększają, sięgając wgłęb tkanki,
- porażone organy ulegają zgniliźnie na skutek enzymatycznego rozkładu tkanki, w przypadku bulw ziemniaka nieuszkodzona zostaje tylko skórka a wnętrze bulwy zamienia się w półpłynną, cuchnącą substancję,
- źródłem infekcji pierwotnej jest gleba.
Ad. 2. Guzowatość korzeni:
- żyje w glebie, wnika do korzeni przez zranienia,
- jest polifagiem, duże szkody wyrządza w szkółkach roślin sadowniczych i ozdobnych, poraża rośliny zielne i drzewiaste,
- chorobotwórczość tej bakterii związana jest z obecnością w jej komórkach chorobotwórczego plazmidu Ti, na którym zapisana jest informacja genetyczna dotycząca rozkładu i syntezy substancji wzrostowych,
- po przekazaniu fragmentu plazmidu do komórki roślinnej produkcja auksyn i cytokinin przez roślinę znacznie przewyższa ich rozkład,
- porażone komórki korzeni ulegają hipertrofii (nadmierny rozrost komórek) oraz hiperplazji (nadmierny podział komórek), w wyniku tych procesów na korzeniach tworzą się guzowate narośla, początkowo jasne i miękkie, z czasem ciemnieją twardnieją i pękają uwalniając do gleby komórki bakterii,
- silne porażenie korzeni, zwłaszcza młodych roślin może prowadzić do więdnięcia a z czasem zamierania roślin.
Ad. 3. Bakteryjna kanciasta plamistość ogórka:
- występuje powszechnie w uprawach ogórków,
- na liściach ogórka początkowo pojawiają się drobne jasne, lekko żółtawe plamki (jakby nasiąknięte wodą) z czasem plamki powiększają się i przybierają kanciaste kształty pomiędzy nerwami liścia,
- z czasem tkanka w miejscu plam ulega nekrozie i wykrusza się , a w liściach tworzą się dziury,
- w warunkach wysokiej wilgotności na spodniej stronie blaszki liściowej w miejscu plam widoczne są krople wysiegu bakteryjnego, który po wyschnięciu tworzy na liściach biały osad,
- źródłem infekcji pierwotnej są porażone nasiona oraz resztki roślinne w glebie,
- bakteria wnika głównie przez naturalne otwory i uszkodzenia skórki.
Ad. 4. Rak bakteryjny pomidora:
- bakteria ciepłolubna, poraża rośliny w upalne lata i rośliny uprawiane pod osłonami,
- powoduje uszkodzenia wiązek przewodzących – tracheobakteriozę,
- źródłem infekcji pierwotnej są bakterie występujące na powierzchni nasion, zainfekowane podłoże, pojemniki do uprawy, podpory,
- rozwija się w wiązkach przewodzących, wnika do rośliny przez zranienia nadziemnych części roślin i korzeni,
- zasiedlając naczynia bakteria utrudnia przepływ wody, ponadto wydziela enzymy stymulujące roślinę do produkcji gum i żeli, które także utrudniają przepływ wody – tworzą się zatyczki tylozowe po przez wrastanie protoplastu komórek miękiszowych otaczających wiązki przewodzące,
- porażone rośliny więdną, początkowo jednostronnie, na przekroju przez pędy widoczne jest zbrunatnienie wiązek przewodzących, rdzeń pędu jest rozluźniony, tworzą się w nim puste przestrzenie, na ogonkach liściowych i pędach obserwuje się pękające rany, z których wydobywa się wysięg bakteryjny,
- na owocach pomidora tworzą się drobne ciemnobrunatne plamki z jasną obwódką tzw. ptasie oczka, w miąższu owoców występują brunatne smugi,
- silnie porażone rośliny zamierają.
Ad. 5. Parch zwykły ziemniaka:
- bakteria uszkadza bulwy ziemniaka, na powierzchni, których tworzą się różnego kształtu nekrotyczne strupy, mogą być one zagłębione (forma wklęsła), płaskie lub wypukłe, brodawkowate,
- pod zranioną skórką zwykle wytwarza się z czasem warstwa korkowa, zanim do tego dojdzie przez uszkodzone miejsca mogą wnikać patogeny wtórne powodujące zgniliznę bulw,
- źródłem infekcji pierwotnej jest gleba, bakteria wnika przez przetchlinki w bulwach oraz przez uszkodzenia bulw.
1
rotheden