Nerwy czaszkowe występują w liczbie 12 par. Wszystkie one ukazują się na podstawie czaszki z wyjątkiem nerwu czwartego - bloczkowego, który jako jedyny wychodzi z powierzchni grzbietowej śródmózgowia. Nerwy czaszkowe, poza nerwem pierwszym i drugim (węchowym i wzrokowym), zaczynają się bądź kończą w pniu mózgu, do którego zalicza się śródmózgowie (konary mózgu i ich nakrywkę), most i rdzeń przedłużony.
Pierwszy nerw (l) rozpoczyna się w błonie śluzowej górnej części jamy nosowej i - jak sama nazwa wskazuje - odbiera wrażenia węchowe (około 4000 różnych zapachów). Nerw drugi (II) bierze początek w siatkówce oka i odbiera wrażenia wzrokowe. Nerw trzeci (III) rozpoczyna się w śródmózgowiu i zaopatruje ruchowo wszystkie mięśnie gałki ocznej, z wyjątkiem mięśnia: skośnego oka górnego, który jest zaopatrywany przez nerw czwarty (IV) - bloczkowy, mający swój początek również w śródmózgowiu, i mięśnia prostego oka bocznego, który unerwia nerw szósty (VI) - odwodzący. Ponadto nerw III prowadzi włókna przywspółczulne. Nerw piąty (V) - trójdzielny posiada część ruchową (mniejszą), zaczynającą się w moście i zaopatrującą mięśnie żwacze, oraz część czuciową (większą), zaczynającą się w zwoju trójdzielnym, a kończącą się w moście. Część czuciowa ma trzy gałęzie: oczną, szczękową i żuchwową, które zaopatrują czuciowe całą twarz, a w jamie czaszki większą część opony twardej mózgowia. Nerw siódmy (VII) - nerw twarzowy, bierze początek w moście, unerwia ruchowo wszystkie mięśnie wyrazowe, ponadto prowadzi włókna smakowe i przywspółczulne. Nerw ósmy (VIII) - nerw przedsionkowo - ślimakowy jest nerwem narządu zmysłów. Rozpoczyna się on w obrębie przedsionka i ślimaka, od których prowadzi informacje dotyczące wrażeń statycznych i słuchowych. Nerw dziewiąty (IX) - językowo - gardłowy bierze swój początek w błonie śluzowej języka i gardła, skąd przewodzi bodźce do jąder znajdujących się w rdzeniu przedłużonym. Nerw dziesiąty (X) - błędny jest nerwem układu przywspółczulnego. Jądra jego znajdują się w rdzeniu przedłużonym - ma największy zakres unerwienia, zaopatruje bowiem narządy szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej. Nerw IX i X są nerwami mieszanymi, prowadzą one włókna ruchowe, czuciowe i smakowe. Nerw jedenasty (XI), dodatkowy bierze swój początek w rdzeniu przedłużonym i kręgowym. Jest on nerwem ruchowym i zaopatruje mięsień mostkowo - obojczykowo - sutkowy i czworoboczny. Nerw dwunasty (XII), podjęzykowy bierze początek w rdzeniu przedłużonym. Jest nerwem ruchowym, zaopatruje wszystkie mięśnie języka.
matria