Cortazar Julio - Opowiadanie o Lukaszu.pdf - Cortazar Julio - ssaaggaa

Opowiadania o Łukaszu

Tytuł oryginału: Un tal Lucas, Ediciones Alfaguara, Madrid 1979

1982

Posłowiem opatrzyła Zofia Chądzyńska

Okładkę i karty tytułowe projektował Janusz Wysocki

Redaktor

Jerzy Brzozowski

Redaktor techniczny Bożena Korbut

Printed in Poland

Wyd. I. Nakład 40 000283 egz. Ark. wyd. 4,2. Ark.

druk. 6,25

Papier druk. mat. kl. V, 82X104 cm, 70 g

Oddano do składania 17 VII 1981. Podpisano do druku 12 II 1982

Druk ukończono w lipcu 1982

Drukarnia Wydawnicza, Kraków, ul. Wadowicka 8

Druk i oprawa, Opolskie Zakłady Graficzne im. J. Łangowskiego

w Opolu, ul. Niedziałkowskiego 812

Zam. nr 293981 F15176

ISBN 8308006523

ŁUKASZ Teraz kiedy zaczyna się starzeć,

WALKI widzi, że niełatwo ją zabić. Być

Z HYDRĄ hydrą to głupstwo, ale zabić hy

drę to problem, bo nie tylko, by ją zabić, trzeba odciąć jej wiele

głów siedem do dziewięciu zdaniem bestiariuszy i znanych mi autorów

ale co najmniej jedną należy jej pozostawić, bowiem hydra to właśnie

Łukasz, a jemu chodzi o to, by jakoś wyjść z hydry, a pozostać w

Łukaszu, przejść od wielo do jednogłowców. Tuś mi, powiada Łukasz,

zazdroszcząc Herkulesowi, który nie miał żadnych problemów z hydrą,

natomiast po pięknym ciosie oburącz zrobił z niej efektowną fontannę,

tryskającą siedmioma, ewentualnie dziewięcioma strumykami krwi. Jedna

rzecz to zabić hydrę, a całkiem inna być hydrą, która tylko od czasu

do czasu bywa Łukaszem, a w tej chwili znów chce nim być. Na przykład

odcinasz jej głowę, która zbiera płyty, i drugą, która niezmiennie

kładzie fajkę po lewej stronie biurka, zaś kubek z pisakami po prawej

w głębi. A teraz należy ocenić skutki.

Hm, coś niecoś się uzyskało, brak dwóch głów stawia w sytuacji

podbramkowej pozostałe, które w podnieceniu myślą i myślą o tym, co

zaszło. Albo: chociaż na chwilę przestaje się obsesyjnie dążyć do

skompletowania madrygałów Gesualda, księcia Venosy Łukaszowi do

pełnej serii brak dwóch płyt, są jakoby wyczerpane i nie będą

ponownie nagrywane, co psuje frajdę z posiadania całej reszty. Za

jednym zamachem pozbyć się głowy, co tak myśli, co pożąda i drąży. Na

dodatek jest coś zaskakującego w fakcie, że sięgając po fajkę nie

znajdujemy jej na swoim miejscu. Korzystamy z tego dobrowolnego

nieporządku i ciach w tę głowę zwolenniczkę zamykania się w pokoju,

głębokiego fotela pod lampą, whisky o wpół do siódmej dwie kostki

lodu i trochę wody mineralnej, książek i pism ułożonych zgodnie z

hierarchią ważności.

Ale niełatwo zabić hydrę i wrócić w Łukasza, sam to czuje w" połowie

krwawej walki. Na początek choćby to, że opisuje ją na kartce

wyciągniętej z dru

giej szufladki po prawej stronie, choć wszędzie dokoła papieru od

metra, ale nie, kochany, taki jest rytuał i nie ma rady, że już nie

wspomnimy o składanej włoskiej lampie cztery sposoby regulacji i

stuwatówka, sterczącej nad całością niby żuraw nad budową i

przemyślnie ustawionej, aby krąg światła i tak dalej. Natychmiastowa

likwidacja tej głowy urodzonego egipskiego skryby. Uf. O jedną mniej.

Łukasz zbliża się do siebie, rzecz zaczyna przedstawiać się lepiej.

Zresztą nigdy się nie dowie, ile jeszcze głów powinien odciąć, bo

telefon i Claudine, że trzeba galopa lecieć do kina na wspaniały film

z Woody Allenem. Łukasz najwyraźniej nie poodcinał głów w odpowiednim

porządku ontologicznym, bo jego pierwsza reakcja jest, że nie, za

nic, po drugiej stronie Claudine, cała kipi Woody Allen Woody Allen,

a Łukasz, mała, jeżeli nie chcesz mnie wkurwiać, to mnie nie goń, nie

wyobrażaj sobie, że mogę odstąpić od tej walki pełnej plazmy i

czynnika RH tylko dlatego, że tobie się zachciewa Woody Allena,

trzeba mieć jakąś skalę wartości. Kiedy po tamtej stronie zamiast

słuchawki zwala się Annapurna, Łukasz uświadamia sobie, że najpierw

powinien był uciąć głowę, która porządkuje i hierarchizuje czas, może

w ten sposób wszystko byłoby się lepiej ułożyło, a wtedy fajka

Claudine, pisaki Gesualdo ustawiłyby się po kolei, no i Woody Allen,

oczywista. Jest późno, śladu Claudine ani nawet słów, które by

opisały walkę, bo nie ma już i walki, którą tu głowę ucinać, skoro

zawsze zostaje jakaś inna jeszcze bardziej uparta, powinno się

odpisać na tyle zapóźnionych listów, za dziesięć minut whisky, dwie

kostki lodu i trochę wody mineralnej, najwyraźniej odrosły, cała

robota na nic. W lustrze łazienki Łukasz widzi całą hydrę, jej

usteczka pełne błyszczących uśmiechów, wszystkie ząbki na wierzchu.

Siedem głów — po jednej na dekadę. W dodatku podejrzenie, że mogą

jeszcze odrosnąć dodatkowe dwie, ażeby — o ile zdrowie dopisze —

zadowolić pewne autorytety z dziedziny hydrystyki.

ŁUKASZ Wobec tego, że Tota zażyczyła sobie,

ZAKUPY by zszedł po paczkę zapałek, Łukasz

wychodzi w piżamie, bo upał jak diabli, i wstępuje do bistra grubego

Muzzio, by przed zakupem chlapnąć sobie coś chłodnego a mocnego. W

połowie aperitifu wchodzi do baru Juarez, również w piżamie, a na

widok Łukasza oznajmia, że siostra ma ostre i bolesne zapalenie ucha

wewnętrznego, a pigularz nie chce bez recepty sprzedać środka

przeciwbólowego, bowiem te krople są jakoby halucynogenne i poraziły

już czterech hipisów z sąsiedztwa. Ciebie zna, to ci sprzeda bez

niczego, chodź zaraz, Rosita wprost się skręca.

Łukasz płaci, zapomina o zapałkach i idzie z Juarezem do apteki,

gdzie stary Olivetti mówi, że ani mowy, niech idą szukać gdzie

indziej, w tym momencie z zaplecza wychodzi jego żona z kodakiem w

ręce, panie Łukaszu, pan na pewno umie założyć film, dziś urodziny

Niuni, a tu jak raz film się skończył, co robić. Kiedy Tota czeka na

zapałki, mówi Łukasz, ale że Juarez kopie go znacząco, więc podejmuje

się założenia filmu słusznie kombinując, że stary Olivetti wywdzięczy

mu się owymi cholernymi kroplami. Juarez rozpływa się w

podziękowaniach przeklinając w duchu i wychodzi, a pani aptekarzowa

łapie Łukasza i cała szczęśliwa zaprasza go na urodzinki, nie pójdzie

pan przecież nie spróbowawszy arcydzieła, dońi Luisy, żebyś żyła sto

lat, mówi Łukasz, a Niunia odpowiada mu kluskowym bulgotem, bo w buzi

piąty kawałek tortu. Wszyscy śpiewają „Sto lat", a potem piją zdrowie

oranżadą, ale pani domu częstuje Łukasza zimnym piwkiem, bo pan

Łukasz porobi teraz zdjęcia, inni nie bardzo wiedzą jak, więc Łukasz,

uważaj, zaraz wyleci ptaszek, jedno z fleszem, a reszta na patio, bo

Niunia chce, żeby i szczygiełek wyszedł.

— No to dobra — mówi Łukasz — ale teraz muszę lecieć, bo Tota.

Zdanie nigdy nie dokończone bowiem z apteki dochodzą krzyki oraz

rozmaite rozkazy i zakazy, Łukasz pędzi, by zobaczyć, a przy okazji

dać dyla i wpada na męską część rodziny Salinskich, na środku stary

Salinski, który spadł z krzesła, więc po sąsiedzku przynieśli go do

apteki, po co fatygować doktora, jeżeli szyjka biodrowa w porządku.

Mały Salinski kurczowo 7

chwyta Łukasza za piżamę i powiada, że stary jest twardziocha, ale że

asfalt patia też nie ciasto, więc nie można wykluczyć jakiegoś

fatalnego pęknięcia, tym więcej że stary cały zzieleniał i nawet nie

drapie się w dupę, co jest jego nieodłącznym gestem. Ten oto detal

nie umknął również aptekarzowi Olivetti, więc zasadza żonę do

telefonu i w cztery minuty karetka i dwóch noszowych, Łukasz pomaga

załadować starego, który nie wiadomo czemu łapie go za szyję,

całkowicie ignorując swoich synów, a kiedy Łukasz wysiada z karetki,

noszowi zamykają mu ją dosłownie przed nosem, bo tematem jest

niedzielny mecz Boca— River, czyli nie czas na rodzinne wzloty,

skutek — Łukasz ponaddźwiękowo wali się na ziemię, a stary Salinski z

noszy: dobrze ci tak chłopie, teraz przynajmniej dowiesz się, jak to

boli.

W szpitalu, na drugim końcu miasta, Łukasz musi opowiedzieć co i jak,

a jest to rzecz, która zabiera kupę czasu, a pan z rodziny, nie ale

właśnie, no to dlaczego, proszę poczekać, to wytłumaczę co zaszło,

dobra, dobra, dawaj pan dokumenty, wyskoczyłem w piżamie, piżama ma

kieszenie, tak ale Tota, niech mi pan nie truje, że ten stary ma na

imię Tota, chcę powiedzieć, że Tota posłała mnie po zapałki, aż tu

wchodzi Juarez no i. Już dobrze, dobrze, wzdycha doktor, Morgada,

zsuń staremu kalesony, pan może już iść. Poczekam na rodzinę, muszą

mi dać na taksówkę, mówi Łukasz, przecież w piżamie nie pojadę

autobusem. Jak kto uważa, nie takie rzeczy teraz się nosi, moda jest

całkowicie dowolna, zrobisz mu prześwietlenie stawu łokciowego,

Morgada.

Kiedy Salinscy wyłaniają się z taksówki, Łukasz powiadamia ich, jak

sprawa wygląda, mały daje mu dokładnie tyle co na taksówkę, ale za to

dziękuje mu przez równe pięć minut za koleżeństwo i pomoc, taksówki

jak raz ani śladu, Łukasz, którego już dosłownie ponosi, rusza

piechotą, chociaż poza własną dzielnicą głupio latać po ulicach w

piżamie, zupełnie jakby się było nago, autobusu także ani na

lekarstwo, wreszcie zjawia się odrapane 128, Łukasz na stojaka między

dwiema panienkami, które patrzą na niego zdumione, jakaś stara

podnosi oczy po paskach piżamy od pasa w górę, jakby chciała ocenić

stopień nieprzyzwoitości takiego stroju, który uwypukla niektóre 8

kształty, rogu Canning i Santa Fe jakoś nie widać i nic dziwnego, bo

Łukasz pomylił autobusy i wsiadł w jadący na Saavedra, trzeba wysiąść

i czekać gdzieś u czorta na kuliczkach, tylko dwa drzewka i złamany

grzebień, Tota z pewnością szaleje jak pantera w pralce, półtorej

godziny, matko przenajświętsza, kiedyż do jasnej nadjedzie ten

autobus.

Może już nigdy, powiada do siebie Łukasz w jakimś ponurym olśnieniu,

to pewno coś w rodzaju zaginięcia Almotasima, kulturalnie snuje

Łukasz. Nawet nie zauważył, jak z wolna podeszła do niego bezzębna

staruszka, żeby zapytać, czy czasem nie ma zapałek.

ŁUKASZ PATRIOTYZM

W moim paszporcie najbardziej lubię przedłużenia i pieczątki okrągłe

trójkątne zielone kwadratowe czarne owalne graniaste czerwone;

z tego, co pamiętam z Buenos Aires — prom na Riachuelo, plac

Irlandzki, Ogrody Wydziału Rolnictwa, parę kafejek, których może już

nie ma, pewne łóżko w mieszkaniu na Maipu róg Córdoba, ciszę i zapach

portu latem o północy,drzewa na placu Lavalle.

Stale mam w pamięci zapach mendozańskich kanałów, topole w Uspallata,

ciemny fiolet wzgórza Velaząueza w La Rioja, gwiazdy na pampie

Guanacos w Chaco widziane z pociągu Salta—Misiones w 1942 roku,

konia, na którym jeździłem w Saladito, smak cinzano z ginem w

kawiarni Boston na Florydzie, przyprawiający niemal o alergię zapach

foteli w Colón, loże w Lunaparku w czasie walk Carlosa Buelchi z

Mariem Diaz, niektóre mleczarnie o świcie, brzydotę placu Once,

lekturę „Sur" podczas lat niewinnych i pełnych słodyczy,

pięćdziesięciocentowe książki wydawnictwa Claridad z Robertem Arltem

i Castelnuovo, pewne patia, cienie, których nie wspomnę, i zmarłych.

ŁUKASZ PRZEPATRIOTYZM

Nie żadne tam efemerydy, nic podobnego, ani Fangio ani Monzón, nic z

tych rzeczy. Kiedy byłem mały, oczywiście Firpo to było więcej niż

San Martin, a Justo Suarez więcej niż Sarmiento, ale 9

potem życie obniżyło lot spraw związanych z wojskiem i sportem,

nastąpił czas desakralizacji i samokrytyki, już tylko tu i ówdzie

pozostają strzępy rozetek, pojawia się Apollo.

Śmiech go zbiera, kiedy na czymś takim się złapie, kiedy czuje się

wygalonowany i argentyński aż do śmierci, bo jego argentyńskość na

szczęście jest czymś innym, choć w tym czymś od czasu do czasu

pływają jak w zupie resztki wawrzynów niech będą wieczne, a wtedy

Łukasz na samym środku Kings Road lub na molo w Hawanie słyszy pośród

głosów przyjaciół własny głos, który mówi, że ktoś, kto nigdy nie

jadł asada d Za criolla, nie wie, czym jest mięso, że nie ma deseru

równego dulce de leche ani koktajlu lepszego niż Demaria we Fragacie

czyż jeszcze, czytelniku? lub w St. James czyż jeszcze, Zuzanno?.

Jego przyjacioły odpowiadają prawidłowym oburzeniem wenezuelskim lub

gwatemalskim i przez parę następnych chwil kwitnie przepatriotyzm

gastronomiczny lub botaniczny, hodowlany lub rowerowy, że daj Boże

zdrowie. W takich wypadkach Łukasz reaguje jak mały psiafc, a

mianowicie pozwala, żeby duże brały się za łby, podczas gdy sam z

lekka się wycofuje, choć nie całkiem, no bo może mi powiesz, bracie,

gdzie można dostać najlepsze torebki z krokodyla i pantofelki z węża.

ŁUKASZ Na środku obrazu widać pelargo

PATIOTYZM nie, ale jest i glicynia, lato, matę o wpół do szóstej,

maszyna do szycia, kapcie i powolne rozmówki o rodzinnych chorobach i

gustach, jakiś kurczak niespodziewanie zostawia swój podpis między

krzesełkami lub kot puszcza się w pogoń za gołębiem, który ma go

całkowicie w nosie. Wszystko pachnie suszącą się bielizną,

krochmalem, farbką i mydlinami, pachnie emeryturą, herbatnikami lub

naleśnikami, niemal zawsze radiem od sąsiadów niosącym tanga i

reklamy proszków od bólu głowy, oliwy Arpo do smażenia, co każde

mięso w cud przemienia, i dzieciakami kopiącymi szmacianą piłkę na

sąsiedniej działce, Beto właśnie wsadził gola.

Wszystko tak zwykłe, tak znane, że Łukasz przez 10

samą pruderię szuka jakiegoś innego wyjścia, w połowie wspomnienia

postanawia przypomnieć sobie, jak w takich chwilach zamykał się z

Homerem i Dicksonem Carr w swym ciasnym pokoiku, żeby nie słyszeć po

raz setny detali z operacji ślepej kiszki ciotki Pepy, poprzedzonych

opisem i unaocznieniem mdłości na skutek uśpienia lub też historii

hipoteki przy ulicy Bulnes, w jaką stryj Aleksander pogrąża się

między matę a matę aż do apoteozy wspólnych westchnień, i wszystko

idzie ku gorszemu, Józefino, tu by się przydał, kurczę, rząd silnej

ręki. Na szczęście pojawia się Flora ze zdjęciem Clarka Gablea w

ilustrowanym dodatku „La Prensa" i wspomnieniami co najwybitniejszych

momentów Przeminęło z wiatrem. Od czasu do czasu Babcia wspomni

Franceskę Bertini zaś wuj Aleksander Barbarę La Marr, okrutną Barbarę

la Marr, ty i wampiresy, och, ci mężczyźni, Łukasz rozumie, że nic

się nie da zrobić, że znowu znajduje się na patio, że pocztówka na

zawsze pozostanie przybita na brzegu lustra czasu, z ręcznie

wymalowaną girlandą gołąbków i cienką czarną rameczką.

ŁUKASZ POROZUMIENIA

Jako że Łukasz nie tylko pisuje, ale czasem lubi usiąść samotnie i

poczytać, co piszą inni, nieraz zaskakuje go

myśl, jak trudno zrozumieć pewne rzeczy. Nie żeby to były sprawy

nierozwikływalne ohydne słowo, myśli Łukasz, który lubi brać

delikatnie słowa do ręki, a potem ważyć je, oswajać lub przeganiać

zależnie od barwy, zapachu, rytmu, ale nagle coś jakby brudna szyba

między nim a tym, co czyta, skąd niecierpliwość, konieczność

ponownego odczytywania, zły humor czający się za drzwiami i wreszcie

lot książki ku przeciwległej ścianie zakończony należnym upadkiem i

wilgotnym klap.

Kiedy taki oto jest koniec lektury, Łukasz zastanawia się, ki diabeł

w tym całym pozornie jasnym akapicie wmieszał się między nadawcę a

odbiorcę. Pytanie to wiele go kosztuje, bowiem sam nigdy nie

zastanawia się nad takimi zagadnieniami, a im powietrze jego pisaniny

jest bardziej rozrzedzone, im bardziej zawiłe rzeczy ma na myśli, tym

skrupulat 11

niej sprawdza, czy droga jest wolna i czy przejście dokonywa się bez

specjalnych utrudnień. Niewiele go obchodzi sytuacja poszczególnych

czytelników, bowiem wierzy w sposób tajemniczo uproszczony, że w

większości wypadków całość leży jak dobrze skrojone ubranie, wobec

czego nie ma potrzeby ustępować miejsca ani w pierwszą, ani w

powrotną stronę: między nim a innymi zawsze powstanie most, jeżeli

to, co zostało napisane, powstało z ziarna, a nie ze szczepionki. W

jego najbardziej delirycznych pomysłach jest coś nieskończenie

prostego, ptaszęcego, groszowego. Nie należy pisać dla innych, a dla

siebie samego, ale samemu trzeba należeć do innych; tak elementarne,

my dear Watson, że niemal wzbudza podejrzenie, pytanie, czy nie ma

jakiejś nieuświadomionej demagogii w tym współdziałaniu pomiędzy

nadawcą, przesłaniem a adresatem. Łukasz ogląda na własnej dłoni

słowo adresat, gładzi je po sierści a potem zwraca się ku jego

niepewnej otchłani; guzik go obchodzi adresat, bo ma go tuż tuż,

piszącego to, co on czyta i czytającego to, co pisze, o czym tu tyle

gadać.

ŁUKASZ INTRAPOLACJE

Pewien dokumentalny film jugosłowiański pokazuje, jak działa instynkt

ośmiornicysamiczki, chcącej wszelkimi

siłami ochronić jajeczka: wśród innych sposobów ochrony ośmiornica

sama organizuje sobie kryjówkę pośród alg i chowa się w niej, aby

przez dwa miesiące inkubacji być poza rejonem ataków żarłocznych ryb.

Tak jak wszyscy Łukasz przyjmuje obrazy antropomorficzne: ośmiornica

postanawia się bronić, szuka alg, układa je niedaleko swego

schronienia, ukrywa się. Ale wszystko to co w pierwszym, również

antropomorficznym odruchu wytłumaczenia zostało nazwane w braku

lepszego słowa instynktem dzieje się całkowicie poza świadomością,

poza najprymitywniejszą wiedzą. Jeżeli ze swej strony Łukasz zrobi

wysiłek, by asystować tej sprawie również jakby z zewnątrz, cóż

pozostaje? Mechanizm równie mu obcy, jak ruch tłoków w cylindrach lub

spływanie płynu po pochyłości.

Mocno przybity dochodzi do wniosku, że w tej sytuacji pozostaje mu

tylko coś w rodzaju intrapolacji: również i to, co myśli w tej chwili

jest mechanizmem, jaki jego świadomość usiłuje zrozumieć i

skontrolować, i to również jest antropomorfizmem naiwnie stosowanym

do człowieka.

„Jesteśmy niczym" myśli Łukasz za siebie i za ośmiornicę.

ŁUKASZ Za czasów Króla Ćwiecz

ROZCZAROWANIA ka Łukasz dużo chadzał

na koncerty, i dawaj słuchać Szopena, Zoltana

Kodallya, Pucciverdiego, po co dodawać, że i Brahmsa, Beethovena, a

nawet w gorszych okresach Ottorina Respighiego.

Teraz nie chodzi nigdy, zadowala się płytami i radiem albo gwiżdże

to, co pamięta, Menuhin lub Friedrich Gulda i Marian Anderson, zestaw

nieco paleolityczny w naszych przyspieszonych czasach, ale po

prawdzie to na koncertach coraz gorzej mu szło aż do chwili zawarcia

dżentelmeńskiej umowy między nim, który przestał chodzić, a

bileterami i częścią publiki, która przestała przepędzać go z każdego

miejsca. Czemu przypisać tak sympatyczną niezgodność? Jeżeli go

zapytać, Łukasz przypomni sobie niektóre rzeczy, na przykład wieczór

w Colonie, kiedy pianista na bis rzucił się z rękami uzbrojonymi w

Chaczaturiana na całkowicie bezbronną klawiaturę, z czego skorzystała

publika, by dostać zbiorowej histerii, której wspaniałość dokładnie

odpowiadała grzmotom osiąganym przez artystę w ostatnich

paroksyzmach, i oto Łukasz nagle szuka czegoś na podłodze między

fotelami macając na wszystkie strony.

— Co pan zgubił? — pyta dama, po której kostkach gmerają paluchy

Łukasza.

— Muzykę, proszę pani — odpowiada Łukasz zaledwie na sekundę przed

tym, jak senator Poliyatti wymierza mu pierwszego kopa w dupę.

Był również wieczór Lieder, podczas którego jakaś dama korzystała z

pianissima Lotte Lehman, by oddawać się atakom kaszlu podobnym trąbom

świątyni tybetańskiej, wobec czego w pewnym momencie Łu 13

kasz oznajmił: „Gdyby krowy kasłały, kasłałyby tak jak ta pani";

która to diagnoza wywołała patriotyczną interwencję doktora Chucha

Belaustegui i ciągnięcie Łukasza z obitą mordą po ziemi aż do

chodnika ulicy Libertad.

Trudno wobec takich wydarzeń gustować w koncertach, człowiek lepiej

się czuje at home.

ŁUKASZ

Cortazar Julio - Opowiadanie o Lukaszu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: