Jest to grupa bóstw którą możemy wyodrębnić na zasadzie ich podziału ze względu na przedmiot czci, tzn. według tego, co uważa się za bóstwo.
Grupa bóstw przyrody nieożywionej dzieli się na 3 podgrupy:
1) bóstwa ciał niebieskich („uraniczne”, od greckiego ouranos – niebo)
- bóstwa słoneczne („solarne”, od łacińskiego Sol – Słońce)
· grecki Apollon (w Rzymie znany jako Apollo) – bóg słońca, patron wyroczni i muzyki, uzdrowiciel, mógł zesłać chorobę i nagłą śmierć
· japońska Amaterasu – „Wielka Święta Bogini Jaśniejąca na Niebie” (lub „Wielka Święta Bogini Władająca na niebie”), bogini słońca, uosobienie jego dobrodziejstw, nauczycielka uprawy roli i hodowli jedwabników
· egipski Ra (Amon-Ra)
· słowiański Daźbóg
· celtycki Lugaid
- bóstwa księżycowe („lunarne”, od łacińskiego Luna – Księżyc)
· babiloński Sin – (wariant Zuena), akadyjski wszechwiedzący bóg księżyca i mądrości, patron miesiąca czerwca, władca wód i stwórca traw
· rzymska Diana – bogini o wielu funkcjach (z których część przypisano jej wskutek utożsamienia z Artemidą), uważana za panią księżyca, kobiet, prokreacji i narodzin, a także natury, lasów i polowań
· grecka Artemida, bogini światła nocnego i łowów
· japoński Tsuki-Jomi
· hinduski Soma, bóg ekstazy
- bóstwa gwiezdne („astralne”, od łacińskiego aster – gwiazda)
· Isztar – akadyska (czczona w Babilonii) bogini planety Wenus obdarzona ambiwalentnymi cechami: z jednej strony była panią miłości, rodzenia i uzdrawiania, z drugiej zaś – wojny; patronowała miesiącowi wrzesień
· Marduk – bóstwo babilońskie utożsamiane z planetą Jowisz
· Gwiazda Polarna np. w Chinach czczona jako Najwyższa Jednia
· rzymska Wenera, w której odróżniano właściwie dwa bóstwa – Venus lucifer (gwiazda zaranna) i Venus hesperus (gwiazda wieczorna)
· peruwiański „paź Słońca” (gwiazda Wenus) – bóstwo Czaska oraz Kijjuna
Najważniejszą kategorię bóstw uranicznych stanowią bogowie nieba jako całości, np.:
- sumero-babiloński An (Anu) – bóg nieba, czczony jako ojciec bogów, najwyższy władca wszechświata, patronował pierwszemu i dziewiątemu miesiącowi
- kanaanejski Baal – bóg niebios (Rzymianie nazywali go deus coelestis), pogody i płodności, personifikacja sił natury
- starohinduski Waruna, (czyli grecki Uranos) – bóg obdarzony rozmaitymi atrybutami w różnych okresach rozwoju religii indyjskiej, jako wszechwiedzący i wszechobecny pan nieba był istotą najwyższą, łaskawym źródłem życia i wszystkich jego dobrodziejstw, pełnił funkcję strażnika wszelkiego porządku, zarówno kosmicznego jaki i moralnego, z upływem czasu zaczął uosabiać złowieszcze, ciemne aspekty nocnego nieba, stając się nadto bogiem wód
- staroindyjski Dyaus
- egipska Nut
- irański Ahura Mazda
- grecki Zeus i rzymski Jowisz
- germański Mars-Ziu
Ale niebo, podobnie jak Słońce, nie zawsze było jedynym bogiem. Istniały też bóstwa poszczegółnych stanów nieba, jak np.
- hinduska Uszas – Jutrzenka
- celtycki Lugh – „męska” jutrzenka, (bedący przeciwieństwem celtyckiego Fomori, boga ciemnosci i grozy)
- grecka Eos – bogini świtu, identyfikowana z rzymską Aurorą
- grecka Hera - personifikacja nieba nocnego
- Mitra – wedyjski bóg poranka i jutrzenki
- Waruna – wedyjski bóg nieba nocnego, gwieździstego
Omawiane bóstwa nieba były częstokroć zarazem bogami poszczególnych stanów atmosfery, np. piorunów, burz czy deszczu. Takimi byli „piorunodzierżca” Zeus i „gromowładny” Jowisz, podobnie jak Jahwe i kanaanejski Baal, będący bogami nieba, ale zarazem i piorunów i burzy. – i tu przchodzimy do bóstw atmosferycznych
2) bóstwa atmosferyczne, klimatyczne
- bóstwa piorunów, grzmotów i błyskawic
· Susa-No-Wo – japoński bóg burzy (na morzu), jego siostrą była bogini Słońca Amaterasu
· Thor – jeden z głównych bogów nordyckich z dynastii Azów, bóstwo burzy i piorunów, bóg sił witalnych, bóg rolnictwa, jako sprowadzający deszcz odpowiedzialny za urodzaje
- bóstwa burz i deszczy
· Ao Rong – jeden z 4 głównych władców-smoków, dawców użyźniającego deszczu oraz sprawca gromów i piorunów (Chiny)
· Piorun – słowiański bóg gromu, dawca deszczu użyźniającego ziemię (Polska)
- bóstwa wiatrów
· Eya – bóg zachodu i zachodniego wiatru, towarzysz Wakinyana, któremu pomaga w oczyszczaniu świata z plugastw i którego powstrzymuje przed podróżami i wywoływaniem błyskawic („zamyka wyjście z jego tipi”), ptakiem (posłańcem) Eyi jest jaskółka, jej rozwidlony ogon symbolizuje błyskawicę (Dakota pd, USA)
· Fisaga – bóstwo przyjemnego wiatru (Polinezja)
- bóstwa suszy
· Pa – bogini suszy czczona przez Chińczyków
· Nagawonji – bogini suszy i głodu, wierzono, że jeśli złoży się jej ofiary, to deszcz spadnie, zanim ofiarnicy wrócą do domu (Uganda)
Czczono więc przede wszystkim te zjawiska przyrody, które miały zasadniczy wpływ bądź na wegetację roślin i zasiewów, bądź na stan domostw i inwentarza, bądź na na inne ważne dla człowieka względy (życie, zdrowie, możliwości poruszania się w terenie).
3) bóstwa ziemskie (telluryczne):
- bogowie Ziemi jako całości;
odgrywały szczególną rolę w starszych fazach religii, kiedy zazwyczaj występowało ogólne bóstwo Ziemi – „Matka-Ziemia”
· grecka Gea (Gaja) – personifikacja Ziemi, pierwsza miała się wyłonić z Chaosu istniejącego na początku świata, źródło całego królestwa bytu, jej dziełem było gwieździste niebo, góry i wody, urodziła Uranosa-Niebo i Pontos-Morze, z biegiem czasu zastąpiły ją inne boginie ziemi: Hera, Demeter, Persefona
· hinduska Prythiwi – personifikacja Ziemi, małżonka Djausa i za jego przyczyną matka wszechrzeczy, kojarzono ją z cierpliwością, a przedstawiano jako łaciatą krowę
· babiloński Bel
- bóstwa wodne („akwatyczne”);
występują w nader rozlicznych formach we wszystkich religiach;
wody są uważane np. za tworzywo-bóstwo kosmogeniczne [w Babilonii: Apsu-kojarzony z wodami słodkimi i Tiamat-z wodami oceanu, z przepołowionego ciała Tiamat, Marduk utworzył ziemię i sklepienie nieba) czy u Asteków Cipactli – morski potwór, z którego bogowie stworzyli Ziemię – itp.)]
·bóstwa oceanów i mórz
*babiloński Ea – bóg oceanu występujący jako wielki czerwony żółw
*grecki Posejdon – w najdawniejszych czasach bóg koni,
powożenia, jeździectwa i płodności, z biegiem czasu przybrał
funkcję boga morza i wszelkich wód, uważany także za boga
trzęsień ziemi
*rzymski Neptun – pierwotnie związany z wilgocią i wodą oraz
proszony o pomoc w czasie suszy, po wprowadzeniu w Italii kultu
Posejdona został z nim utożsamiony i uznany za boga morza oraz
wód słodkich
...
Religioznawstwo