BonczarBogdar_Poglady_Fromma_na_religie.pdf

Poglądy Ericha Fromma na religię - Bogodar Bonczar, Sem. I, Gr. I, Zaoczne

Poglądy Ericha Fromma na religię

Przedmiotem zainteresowań Fromma było to, co w człowieku związane z moŜliwością

rozwoju ku wartościom takim jak miłość, twórczość, rozum. Będąc psychologiem postrzega

religię jako zjawisko mieszczące się w ramach antropologicznej interpretacji. Widzi w niej

wyraz dąŜności człowieka ku świadczeniu braterstwa i panowania nad sobą.

Fromm pod róŜnorodnymi strukturami systemów światopoglądowych, traktowanych

jako derywacje, dostrzega analogiczne przeŜycia wartościujące, analogiczną treść ludzkich

postaw i te residua traktuje jako składnik podstawowy rozstrzygający o moŜliwości

zasadniczego etycznego pokrewieństwa postaw z kręgów tak odmiennych jak buddyzm i

chrześcijaństwo czy dziewiętnastowieczny socjalizm i wiara taborytów [radykalny odłam

husytyzmu].

O religii pisze: „Przez religię rozumiem kaŜdy system myśli i działań, podzielany

przez pewną grupę, który dostarcza jednostce układu orientacji i przedmiotu czci.” Definicja

ta zatem obejmuje wszelkie etycznie zorientowane systemy światopoglądowe jako układy

poglądów łączących funkcje poznawcze i wartościujące. W jego granicach mieści się wtedy

zarówno ‘kult Boga jak i kult Wodza’. Składnikiem łączącym te dość róŜnorodne zjawiska

jest zdaniem Fromma to, Ŝe wszystkie odpowiadają głęboko zakorzenionej w warunkach

ludzkiej egzystencji potrzebie wspólnego systemu znaczeń i wspólnego symbolu wartości.

Zetknięcie się Fromma z nurtem współczesnej religijności stało się czynnikiem

współtworzącym spolaryzowaną koncepcję funkcji przeŜyć religijnych w psychice człowieka

i przyczyniło się do powstania pary typologicznych pojęć religii autorytatywnej i religii

humanistycznej, które zawierają propozycję jednoczesnego opisu i oceny dwóch przeciwnych

stanowisk uczestnictwa człowieka w sferze przeŜyć religijnych.

Religiami autorytatywnymi Fromm nazywa religie, których dominującą cechą jest

widzenie człowieka, jako istoty słabej chwiejnej i niezdolnej do rozróŜnienia tego, co dobre,

od tego co złe, mogącej istnieć w sposób czynny jedynie poprzez podporządkowanie się bogu,

pojmowanemu jako istota władcza, wszechmocna, surowa i wymagająca, której człowiek

winny jest cześć i posłuszeństwo. Brak posłuszeństwa jest postrzegany jako grzech i podlega

najcięŜszym karom. Doświadczenie religijne jest doznaniem samego siebie jako istoty

bezsilnej i napełnionej złem, nieustannie zagroŜonej, mogącej znaleźć bezpieczeństwo jedynie

w doskonałym posłuszeństwie i w ufności w miłosierdzie nieskończenie od niej potęŜniejszej

siły.

Religiom autorytatywnym obcy jest ideał ziemskiego braterstwa w swym podwójnym

charakterze miary i dąŜenia, ideału i praktycznego wymogu. Ich wzór doskonałego ładu jest

wyidealizowanym obrazem społeczeństw hierarchicznych, w których władzę cechuje

wspaniałomyślność, łaskawość, a poddanych posłuszeństwo i strzelista wdzięczność.

Moralność jest tu moralnością o uświęconej asymetrii praw i obowiązków oraz przykazaniu

bezwzględnej akceptacji społecznego połoŜeni, które wyznaczył los. Struktury społeczne

wkraczają tu w sferę praw sakralnych, a wzajemna pomoc ludzi Ŝyjących na dole tych

struktur mieści się w zaklętym kole pomocy w cierpieniu i pełnienia aktów ziemskich i

niebieskich powinności. Bunt jest przestępstwem, grzechem najcięŜszym przeciw ludziom i

bogu. Wszystkie wielkie systemy religijne Zachodu zalicza Fromm do kategorii religii

autorytatywnych.

Świat wartości i przeŜyć tych zespołów idei, które Fromm nazywa religiami

humanistycznymi, leŜy na przeciwnym biegunie. Są to systemy afirmujące człowieka,

Poglądy Ericha Fromma na religię - Bogodar Bonczar, Sem. I, Gr. I, Zaoczne

pojmujące jego samourzeczywistnienie, nie jako wyzwanie rzucone władzy przez poddanego,

który ośmielił się na nieposłuszeństwo i brak pokory, lecz jako udział we wspólnym dziele.

Normy etyczne widzą w rozwoju cech takich jak rozum i miłość obowiązek człowieka

względem samego siebie, wynikający z jego powołania, z jego miejsca w kręgu stworzenia.

Potęgując w sobie te cechy, dając im jak najpełniejszy wyraz, człowiek daje jakby

świadectwo wartości Ŝycia, staje się istotą współuczestniczącą w nieustannym tworzeniu

świata.

Etyka religii humanistycznych jest przepojona ideałami braterstwa i równości.

Obrazem spełnienia ideału jest obraz gminy wiernych, Ŝyjących z owoców wspólnie

ponoszonych wysiłków pod kierownictwem przywódców wybranych z grona ludzi najlepiej

wcielających wyznawane wartości. Jest to obraz złoŜony z elementów kontrastujących

jaskrawo z cechami hierarchicznych struktur i pełniący wobec nich funkcję uświęconego

rozkładu. Do kategorii religii humanistycznych Fromm zalicza wczesny buddyzm, taoizm

nauki Sokratesa i Spinozy, a wśród systemów o charakterze teistycznym nauki Izajasza i

Jezusa.

Ta zasadnicza dla poglądów Fromma typologia nie jest jedynie próbą analizy i

klasyfikacji historycznych religii, jest to przede wszystkim rozróŜnienie dwóch sposobów

„bycia religijnym człowiekiem”, dwóch przeciwstawnych postaw wobec wartości religijnych,

z których jedna jest przejawem głębokiej alienacji człowieka, a druga wyrazem

urzeczywistnienia twórczych cech ludzkiej natury.

Na zakończenie warto wspomnieć o stanowisku Fromma w kwestii psychoanalizy

wobec religii. Pisze on: „Psychoanalityczne podejście do religii zmierza więc do zrozumienia

ludzkiej rzeczywistości kryjącej się za systemami myślowymi. Bada ono, czy dany system

myślowy jest wyrazem uczuć, które obrazuje, czy jest racjonalizacją kryjącą przeciwne

postawy.” Celem psychoanalizy jest bądź to przystosowanie (tj. zdolność człowieka do

działania, jakie uprawia większość ludzi w jego kulturze), bądź optymalny rozwój

potencjalności człowieka i realizacja jego indywidualności. Istotą wszystkich religii było

zainteresowanie się duszą człowieka, dąŜenie do umocnienia jego zdolności w realizacji

ideałów. Podobne cele stawia przed sobą psychoanaliza. Pojawia się w związku z tym pytanie

zadane przez Fromma w ostatnim rozdziale „Psychoanalizy a religii”, czy psychoanaliza

zagraŜa religii? Odpowiedź na pytanie, co stanowi groźbę dla religii zaleŜy od tego jaki

aspekt religii mamy na myśli. Czy jest to aspekt przeŜyciowy, naukowo-magiczny, rytualny

czy teŜ semantyczny. Pojednanie psychoanalizy i religii jest moŜliwe, ale na warunkach

podyktowanych religii przez psychoanalizę. Istotnym jest by religia wystąpiła przeciw

materialnej „orientacji wymiennej” oraz nie pozostawała w konflikcie z nauką. Ogólnie rzecz

biorąc problem religii „nie jest problemem Boga, lecz problemem człowieka”.

Bibliografia:

E. Fromm „Psychologia a religia” („Szkice z psychologii religii”, Warszawa 1966)

J. Strzelecki „Afirmacje Ericha Fromma” („Szkice z psychologii religii”, Warszawa 1966)

S. Kowalski „Psychoanaliza a religia według Fromma („Euchemer” 1961, nr 3)

J.S. Prokopiuk „Erich Fromm - neopsychoanaliza a problem religii” („Euchemer” 1962, nr 6)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: