Protisty (Protista) - jedno z pięciu wyróżnianych obecnie królestw organizmów żywych, obejmujące te eukarionty, które pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczonych do królestwa zwierząt, roślin i grzybów, a więc jest to grupa parafiletyczna. Nie istnieje żadna zaawansowana ewolucyjnie cecha, która wyróżniałaby protisty od pozostałych eukariontów. Cechą większości to jednokomórkowa budowa o wielkości od 10 μm do kilku milimetrów , zdarzają się też wielokomórkowe, a nawet organizmy zbliżone do tkankowego poziomu organizacji. Zwyczajowo dzieli się protisty na zwierzęce, roślinopodobne i grzybopodobne, nie są to jednak grupy taksonomiczne.
Protisty wykształciły pellikulę, czyli błonę komórkową podścieloną utworami błoniastymi (efekt: wzmocnienie całej konstrukcji). Jej dodatkową właściwością jest duża elastyczność pozwalającą na poruszanie się ruchem ameboidalnym. Komórki protistów wypełnia cytoplazma, najczęściej podzielona na zewnętrzną ektoplazmę oraz ulokowaną centralnie w komórce endoplazmę.
Protisty mają różne "układy lokomocyjne" i poruszają się za pomocą pełzania, ruchów rzęsek i wici, ruchów błonki falującej.
U protistów wyróżnia się wyspecjalizowane organelle ruchowe:
· Wić (flagellum), rzęska (cilium) - twory identyczne pod względem konstrukcji, różniące się jednak liczbą, wielkością oraz tym, że rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej (pellikuli), co pozwala na skoordynowanie ich ruchów.
· Nibynóżki (pseudopodia) - wykształcone u niektórych zarodziowców, ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie uwypukleń czy wypustek komórki; pozwala to na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.
· Błonka falująca występuje jako dodatkowe ogranellum ruchu u form pasożytniczych poruszających się w gęstej krwi
· Pellikula również pomaga w szybkim poruszaniu
Te organella komórkowe nie są w stanie przeciwstawić się prądowi wody i dlatego zaliczmy je do zooplanktonu lub fitoplanktonu.
Protisty zwierzęce to przede wszystkim organizmy heterotroficzne. Wyróżniamy 3 rodzaje odżywiania heterotroficznego: fagocytoza , pinocytoza, wchłanianie
Rozmnażają się przez podział komórki, czasem jednak spotyka się też rozród płciowy. Wielokomórkowce rozmnażają się za pomocą zarodników (zoospory).
Protisty rozmnażają się:
· bezpłciowo - zazwyczaj rozmnażanie polega wtedy na podziale mitotycznym komórki - powstają dwie komórki potomne o jednakowym podłożu genetycznym, co prowadzi do szybkiego zwiększenia liczby osobników danego gatunku. Zasadniczą wadą jest brak zmienności genetycznej. Innymi sposobami rozmnażanie bezpłciowego jest pączkowanie, schizogonia (podział wielokrotny i regeneracja)
· płciowo - rozmnażanie płciowe prowadzi do powstawania nowych osobników o zmodyfikowanym materiale genetycznym. Nie dość, że gamety pochodzą od różnych osobników, to na dodatek podczas procesu rozmnażania dokonuje się ich "mieszanie". U protistów rozmnażających się płciowo występuje przemiana faz jądrowych i przemiana pokoleń, występują różne cykle życiowe - haploidalny, diploidalny i haplodiploidalny z przemianą pokoleń dzięki mejozie pregamicznej lub postgamicznej w zależności od tego jaki garnitur chromosomów posiada forma troficzna. Wśród protistów występują zarówno formy haploidalne 1n jak i diploidaln 2n. Wyróżniamy też proces płciowy - koniugację. Nie jest to rozmnażanie, a tylko wymiana genów pomiędzy dwoma osobnikamki.
Oddychanie
Protisty na ogół oddychają tlenowo, prowadząc wymianę gazową całą powierzchnią komórki. Oddychanie beztlenowe – fermentacja występuje tylko u form pasożytniczych.
Podział protistów zwierzęcych
· Typ: Parabasalia
o wiciowce nie posiadające mitochondriów. Czasem jedna z wici tworzy błonkę falującą
§ przykłady: rzęsistek
· Typ: Kinetoplastida (kinetoplastydy)
o wiciowce z kinetoplastem, który przypomina mitochondrium. Może występować błonka falująca
§ przykłady: świdrowiec
· Typ: Choanoflagellata (wiciowce kołnierzykowe)
o wiciowce z cytoplazmatycznym kołnierzykiem; wić z dodatkowym ciałkiem podstawowym (jak u zwierząt)
· Typ: Apicomplexa (syn. Sporozoa) (apikompleksy)
o często pasożyty wewnątrzkomórkowe; skomplikowany cykl życiowy
§ przykłady: zarodziec malarii
· Typ : Sarcodina (zarodziowe) (istnieją wątpliwości co do zasadności wyróżniania tego typu)
o protista poruszające się z pomocą nibynóżek
§ przykłady: ameby, otwornice, promienice
· Typ: Ciliata (orzęski)
o wolno żyjące lub symbiotyczne; dwa rodzaje jąder (makronukleus i mikronukleus) ; proces płciowy (koniugacja)
§ przykłady: pantofelek wirczyk didinium
Protisty zwierzęce były według starej klasyfikacji zaliczane do królestwa zwierząt, wchodząc w skład typu pierwotniaki (Protozoa). Są to organizmy jednokomórkowe odżywiające się cudzożywnie, na drodze endocytozy.
Podczas pinocytozy pobierane są substancje wielkocząsteczkowe (np. białka) rozpuszczalne w wodzie. Pinocytoza polega na tworzeniu wodniczek pokarmowych, które zostają w całości strawione przy udziale lizosomów. Fagocytoza umożliwia pobranie całych mikroorganizmów. Wodniczka pokarmowa nie ulega strawieniu, a ewentualne niestrawione resztki są usuwane (egzocytoza) przez włączenie się wodniczki a powrotem w błonę komórkową.
Żyją najczęściej w jelitach zwierząt jako pasożyty lub współbiesiadnicy (komensale).
v Jednokomórkowe
v Poruszają się za pomocą wici, w tym jedna z nich może tworzyć błonkę falującą
v Nie posiadają mitochondriów
Przedstawiciele: rzęsistek (Trichomonas) wywołujący rzęsistkowicę – chorobę weneryczną
Do tej grupy należą zarówno protisty wolno żyjące, jak i pasożytnicze.
v Zaopatrzone w wici, czasami w postaci błonki falującej
v Obecność kinetoplastu – organelli podobnej do mitochondrium
Przedstawiciele: świdrowiec gambijski (Trypanosoma gambiense) wywołujący śpiączkę afrykańską i przenoszony przez muchy tse-tse
Protisty swobodnie żyjące lub osiadłe.
v Jednokomórkowe lub kolonijne
v Posiadają aparat filtrujący, który tworzy wić i wysoki kołnierzyk
v Odżywiają się głównie bakteriami
v ...
cirelly