Pasożyty układu pokarmowego u ludzi i zwierząt
Stawonogi, helminty i pierwotniaki
Helminty
Pasożytnicze robaki należące do typów:
(platyhelminthes) robaki płaskie, przywry, tasiemce,
(nemathelmintes, nematoda) robaki obłe,
robaki płaskie
Robaki płaskie mające charakterystyczne miękkie ciała
Spłaszczone grzbietobrzusznie
Są hermafrodytami ( wyjątkiem jest Schistosomatidae – rodzina przywr )
Tasiemce Cestoda
-Bezjamowe, zbudowane z parenchymy ciało
-Obupłciowe
U większości gatunków ciało składa się ze skoleksu (główki), szyjki i proglotydów tworzących tzw. strobilę
Na skoleksie występują narządy czepne w postaci bruzd przyssawkowych (u tasiemca bruzdogłowca) lub przyssawek (u tasiemców uzbrojonych i nieuzbrojonych) oraz kurczliwego ryjka opatrzonego hakami (u tasiemca uzbrojonego).
Szyjka jest strefą wzrostową i na ogół w ciągu całego życia tasiemca odrastają od niej nowe człony.
Układ rozrodczy
Męskie najczęściej rozwijają się nieco wcześniej, aby zmniejszyć ryzyko samozapłodnienia w obrębie jednego proglotydu. Może jednak dochodzić do zapłodnienia pomiędzy członami z przedniej i tylnej części strobil. Najkorzystniejsze jest jednak zapłodnienie pomiędzy członami dwóch różnych tasiemców. Dochodzi wtedy do wymieszania (rekombinacji) materiału genetycznego.
Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata)
- Budowa
Do 10 metrów, skoleks posiada 4 półkoliste przyssawki i jest nieuzbrojony, ok. 1000-2000 proglotydów, nie posiada układu pokarmowego (energie może poświęcić na rozmnażanie)
- Przystosowanie
Skoleks zwykle umiejscawia się 40-50 cm poniżej zgięcia dwunastniczo-czczego, końcowa część strobili czasem sięga dalszego odcinka jelita krętego, może żyć w przewodzie pokarmowym 30 lat, dziennie wydalanych jest 6-9 proglotydów, odrywają się pojedynczo i obdarzone są znaczną ruchliwością (wypełzają przez otwór odbytowy), 100 000 jaj w proglotydzie. Zamrażanie mięsa do -10 °C zabija larwy pasożyta po ok. pięciu dniach; wytrzymują one temperaturę nawet 45 °C.
- Zagrożenie dla człowieka
Żywicielem ostatecznym jest wyłącznie człowiek
Wągrzyca i tasiemczyca (wzrost spożycia surowej wołowiny, rozprzestrzenianie się jej przez rolnicze wykorzystywanie ścieków)
- Cykl życiowy
Jaja - żywiciel pośredni (w mięśniach) - żywiciel ostateczny (układ pokarmowy)- jaja
Tasiemiec uzbrojonyTaenia solium
Około 4 metrów, do 1000 proglotydów, Skoleks ma 4 przyssawki i podwójny wieniec haków, w jednym proglotydzie ok. 50 000 jaj,
Wągry uzbrojone w haki,
Człowiek jest głównym żywicielem (również gibbon, pawian, rzadziej chomik złocisty), tasiemczyca i węgorzyca były pospolity pod koniec XIXwieku, człowiek może zapaść na wągrzycę, obowiązek rejestracji w w jednostce sanitarno-epidemiologicznej
Żywicielem pośrednim jest najczęściej świnia
Tasiemiec psiDipylidium caninum
Tasiemiec bąblowcowy (Echinococcus granulosus)
Postać dojrzała bardzo mała 3-6mm, Skoleks uzbrojony podwójnym wieńcem haków, Strobila składa się tylko z 3 proglotydów: młodocianego, rozrodczego, macicznego; proglotyd maciczny najdłuższy (około 400-800 jaj), ruchliwy-czynnie wydostaje się na zewnątrz
Postać dojrzała w jelicie cienkim zwierząt mięsożernych, a larwalna w narządach wewnętrznych zwierząt roślinożernych; Pęknięcie zaraźliwego pęcherza może rozproszyć kawałki błony rozrodczej, skoleksy i potomne pęcherze po całej jamie opłucnej i otrzewnowej, co da w następstwie rozsianą bąblowicę wtórną.
Tasiemiec bąblowcowy
Człowiek jest żywicielem przypadkowym postaci larwalnej tasiemca, zaraża się przez bezpośredni kontakt z sierścią zarażonego psa lub pośrednio przez wodę i pokarmy zanieczyszczone jajami. Ponieważ ludzie żyją dłużej niż zwierzęta, w organizmie człowieka płodny pęcherz może osiągnąć bardzo duże rozmiary i poprzez ucisk ingerować w funkcjonowanie otaczających go narządów.
Jaja-Owca-psowate-jaja
Bruzdogłowiec szeroki (Diphyllobothrium latum)
Najdłuższy spośród występujących u ludzi, 3000-4000 proglotydów,
Nie występują proglotydy maciczne, gdyż macica posiada otwór, przez które wydalane są jaja w miarę jak powstają, końcowe człony ulegają rozpadowi, produkuje nie mniej niż 1mln jaj dziennie!
Zarażenie tym tasiemcem następuje poprzez zjedzenie niegotowanych drapieżnych ryb słodkowodnych, u człowieka może żyć kilkadziesiąt lat
Cykl wymaga dwóch żywicieli pośrednich, z których pierwszy jest widłonogiem, a drugi kręgowcem
Przywry
-posiadają przewód pokarmowy
-obupłciowe wyjątkiem jest Schistosomatidae
-w porównaniu do innych pasożytów człowieka większość przywr jest mało wybredna w doborze żywiciela ostatecznego
Motylica wątrobowa Fasciola hepatica
Duża 2-5cm, Jajniki i jądra mają drzewkowaty kształt. Jest pasożytem wątroby
Człowiek może być przypadkowym żywicielem ostatecznym, przypadkowe spożycie metacerkarii obecnych na źdźbłach traw, groźna dla ludzi – uszkodzenie tkanek, głównie wątroby, przez wędrujące młode przywry,
Jajo-ślimak-owca(świnia, królik itp)
MotyliczkaDicrocoelium dendriticum
Ciało jest przezroczyste, a jajnik leży z tyłu jąder. Podczas gdy u większość przywr do rozwoju niezbędne jest środowisko wodne, ten gatunek przystosował się do żywicieli zamieszkujących siedliska suche.
Przywra kociaOpisthorchis felineus
Wywołuje chorobę określaną jako opistorchoza.
Rozpowszechnioną w Europie (poza Wyspami Brytyjskimi i Skandynawią), na Syberii oraz na Dalekim Wschodzie. Według WHO na świecie zarażonych jest ok. 2 mln ludzi. W Polsce opisano kilka przypadków zarażenia przywrą kocią.
Przywra płucna Paragonimu swestermani
Spotykanej także u człowieka. Choroba wywoływana przez tę przywrę to paragonimoza. Człowiek zaraża się spożywając surowe ryby lub skorupiaki zawierające metacerkarie pasożyta. Przywra pasożytuje w miąższu płuc człowieka, powodując powstawanie torbieli łatwo ulegających zakażeniom bakteryjnym. Podczas migracji larw do płuc występują niecharakterystyczne objawy: gorączka, ból w klatce piersiowej, kaszel, krwioplucie
Helminty CZ 2
Glista ludzka Ascaris lumbricoides hominis
Na przednim końcu 3 duże wargi, których wewnętrzna krawędź jest ząbkowana. Po bokach największej wargi grzbietowej występują dwie brodawki czuciowe, obok pary brodawek czuciowych leży amfid – odbiór bodźców chemicznych
Samiec 14-32 cm, ogon samca zagięty na stronę brzuszną
Samica 20-52 cm, w płytkim pierścieniowatym przewężeniu, w odległości 1/3 długości ciała, mieści się szpara sromowa – wulwa, samica składa ok 200 000 – 250 000 jaj w ciągu doby.
Pasożyt monokseniczny
(Etym. - gr. ksénos 'obcy; gość' )
Chorobotwórczość: pasożyt ten wywołuje glistnice – askariozę.
działania mechaniczne, zubożenie wartości odżywczych, działanie toksyczne, hepatomegalia, nacieki tkanki płucenej
Pasożyty utrzymują się w strefie przyśluzówkowej jelita nie przez przytwierdzenie do ścian przewodu pokarmowego
Glista psia Toxocara canis
Kosmopolityczny nicień bytujący pospolicie w jelicie cienkim szczególnie młodych psów, wilków, lisów i innych Canidae. Człowiek jest żywicielem niespecyficznym. Pasożyt w nim nie osiąga dojrzałości. Migracja larw kończy się u człowieka najczęściej w wątrobie.
Samiec 9-12cm,
Samica 12-19cm,
Jaja występują w glebie oraz osadach ściekowych. Jeśli przedostaną się do organizmu człowieka, wówczas wylęgają się larwy i przenikają przez ściany układu pokarmowego. Spożycie inwazyjnych jaj Toxocara canis przez człowieka może skutkować toksokarozą.
Toksokaroza
Glista kocia Toxocara cati
Inwazja przebiega podobnie jak Toxocara canis
Samiec: 3-7cm
Samica: 4-10cm
W organizmie myszy larwy, również jak u kota wędrują przez układ żyły wrotnej i wątroby do płuc, odbywają linienie, lecz jako larwy III stadium nie dochodzą jednak do przewodu pokarmowego, otorbiając się głównie w mięśniach. Jeżeli larwy takie zostaną wraz z myszą pożarte przez kota, wówczas wędrują bezpośrednio do ścian żołądka i po odbyciu dwóch linek osiągają w świetle jelita cienkiego dojrzałość.
Mysz pełni w takiej sytuacji rolę żywiciela pośredniego i stanowi dowód, że pasożyt monokseniczny może także rozwijać się heteroksenicznie, tj. z udziałem żywiciela pośredniego.
Tęgoryjec dwunastnicy Ancylostoma duodenale
Pasożytuje głównie w dwunastnicy człowieka. Sprzyja mu klimat ciepły i wilgotny. Dorosły osobnik ma niespełna 2 cm długości i ciało jasnoróżowego koloru. Żyje w dwunastnicy.
Choroba przez niego wywoływana nazywana jest ancylostomozą, rzadziej ancylostomiozą lub ancylostamatozą.
Dawniej choroba często dotykała górników, stąd czasem używana nazwa choroby: "choroba górników" lub " blednica egipska".
Węgorek jelitowy Strongyloides stercoralis
Larwy mogą żyć w glebie jako larwy filariopodobne. Do organizmu człowieka mogą wnikać poprzez skórę lub błony śluzowe. Następnie drogą krwi przedostają się do płuc, następnie przez oskrzela do jamy ustnej. Następnie po połknięciu, przedostają się do jelita cienkiego, gdzie dojrzewają. Samice wytwarzają na drodze partenogenezy jaja, z których powstają larwy rabditopodobne, które bądź zostają wydalone z kałem na zewnątrz lub przez błonę śluzową okrężnicy lub skórę okolicy odbytu, mogą ponownie przedostać się do krwi i powtórzyć swój cykl życiowy.
WłosogłówkaTrichuris trichiura(Trichocephalus trichurus)
Pasożyt jelita ślepego, rzadziej grubego. Przednia część ciała znacznie cieńsza od tylnej. Głównie żywi się krwią, wnikając w śluzówkę jelita przednią częścią. Może wywoływać anemie. Można się zarazić tak samo jak glistą ludzką, poprzez wypicie zanieczyszczonej wody, w której mogą znajdować się jej jaja, niedomytych owoców lub warzyw.
Stadium inwazyjne po 17 dniach w środowisku zewnętrznym
Owsik Enterobius vermicularis
Pasożytuje on wyłącznie w organizmie człowieka, w jego jelicie grubym, wyrostku robaczkowym oraz końcowym odcinku jelita cienkiego. Żywi się wyssaną treścią oraz substancjami zawartymi w treści jelitowej. Samice żyją około 4 tygodni, a samce giną zaraz po zaplemnieniu.
W końcowym okresie życia w okolicy okołoodbytniczej samica składa 8000-12000 jaj, zawierających larwy pasożyta. W ciągu 4-8 godzin larwy osiągają zdolność inwazyjną.
Wywołuje chorobę zwaną owsicą. Przebieg owsicy zależy od liczby pasożytów i odporności żywiciela. Chore dzieci z powodu silnego swędzenia w okolicy odbytu, źle sypiają. Owsicy towarzyszą m.in. bóle brzucha, zaburzenia wypróżniania, nudności, zapalenie skóry, wysypka. Przy silnej owsicy - może dojść do poważnych zahamowań rozwoju fizycznego i psychicznego. Powszechny we wszystkich strefach klimatycznych, lecz najliczniejszy w klimacie umiarkowanym.
Pierwotniaki - Protozoa
Pełzak czerwonki Entamoeba histolytica
Wywołuje chorobę zwaną pełzakowicą lub entamebozą (entamoebosis), czasami nazywana również amebozą. Występują również inne nazwy tej choroby, jest nazywana również biegunką amebową. Niszczy nabłonek jelita grubego. Oprócz ściany jelita może występować również w wątrobie, płucach, śledzionie. Zarażenie następuje przez spożycie cyst. Pełzak czerwonki występuje w dwóch postaciach: trofozoitu i cysty.
Cysty wnikają do organizmu żywiciela wraz z wodą lub pokarmem. Przemieszczają się przez układ pokarmowy i w jelicie cienkim z każdej cysty uwalnia się 8 trofozoitów potomnych. Trofozoity aktywnie poruszając się atakują komórki nabłonka jelit. Następnie trofozoity przekształcają się w precysty, które zawierają jedno jądro. Precysta podczas przemieszczania się przez przewód pokarmowy dojrzewa. W tym czasie jądro dzieli się dwukrotnie i powstaje cysta posiadająca 4 jądra, która wraz z kałem jest wydalana do środowiska zewnętrznego.
Giardia, lamblia Giardia intestinalis
Pierwotniak z grupy wiciowców, wywołujący jedną z najczęściej występujących chorób pasożytniczych u ludzi, psów i kotów – giardiozę. Pasożytuje u ssaków na komórkach nabłonkowych jelita lub pęcherzyka żółciowego.
Cysta jest owalna długości 8-12 μm, szerokości 6-10 μm. Charakteryzuje się dużą odpornością na czynniki środowiska zewnętrznego – w wodzie chlorowanej w temperaturze 18 °C przeżywa do 3 miesięcy, w wodzie z rzeki lub jeziora do kilku miesięcy, w wilgotnym kale ok. 3 tygodni. Do zakażenia lambliami dochodzi w wyniku połknięcia cyst.
Cryptosporidium parvum
Jest pasożytem wewnątrzkomórkowym powodującym choroby układu pokarmowego. Wywołuje chorobę kryptosporydiozę, (nudności, wymioty, biegunka) Zarażenie następuje po spożyciu oocyst. U osób ze zmniejszoną odpornością do zainfekowania niekiedy wystarczy tylko jedna cysta, zaś przebieg choroby jest znacznie poważniejszy, czasami może skończyć się śmiercią.
Oocysty posiadają dość wysoką odporność, pewna ich część może oprzeć się procesom uzdatniania wody przeznaczonej do picia.
Pierwotniaki te były przyczyną wielu epidemii, głównie w USA oraz w krajach o złych warunkach sanitarno epidemiologicznych. Powtarzające się co jakiś czas epidemie w Stanach Zjednoczonych spowodowały zainteresowanie problemem naukowców i rządu tego kraju. Zaowocowało to wprowadzeniem obowiązkowego wykrywania cyst tego pierwotniaka w wodzie przeznaczonej do spożycia.
Jeszcze przed wprowadzeniem badań, w USA w 1993 roku miała miejsce epidemia zachorowań na kryptosporidiozę która zebrała najkrwawsze żniwo z odnotowanych. W Milwaukee w systemie wodociągowym znalazła się ogromna ilość zdolnych do zarażenia cyst. Odnotowano wtedy 403 000 zachorowań, zmarło ok 100 osób.
Stawonogi pasożytnicze
IXODES RICINUS KLESZCZ PASTWISKOWY, POSPOLITY
- Pasożyt czasowy człowieka, innych ssaków i ptaków
- Wzmożona aktywność kleszczy przypada na kwiecień - maj, latem maleje, a potem wzrasta w sierpniu – wrześniu Zima jest okresem odrętwienia
- Samica po napiciu się krwi składa 2-5 tysięcy jaj i ginie
- Samica pije krew przez tydzień lub dłużej, nasycona odpada od żywiciela i kryje się wśród roślinności
- Każde stadium zasadniczo żywi się tylko raz
- Kleszcz pastwiskowy występujący w Europie Środkowej jest rezerwuarem i przenosicielem różnych drobnoustrojów chorobotwórczych np.: wirusów kleszczowego zapalenia mózgu, pałeczek tularemii (Francisiella tularensis), krętków Borrelia burgdorfei wywołujących boreliozę i innych
- Drobnoustroje dostają się do organizmu kleszcza podczas ssania krwi zakażonych zwierząt i przez przewód pokarmowy tego pajęczaka do organizmu człowieka
Rumień przy boreliozie
- Patogeny są przekazywane na następne stadia rozwojowe (transstadialnie), a w przypadku wirusów i krętków także przez zainfekowaną samicę na jaja (transowarialnie) i następne pokolenia kleszczy
- Zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie : unikanie miejsc występowania kleszczy, właściwy ubiór, stosowanie repelentów , dokładne oglądanie skóry i szybkie usunięcie pasożyta
ŚWIERZBOWIEC LUDZKI SARCOPTES SCABIEI
- Kosmopolityczny pasożyt skóry
- Samica barwy białawej, lekko owalna, spłaszczona grzbietowo-brzusznie posiada hipostom bez ząbków, szczękoczółki podobne do szczypców, pierwsze dwie pary nóg zaopatrzone w przyssawki, kolejne dwie pary zakończone szczecinkami
- Samiec jest podobny, ale mniejszy
- Postacią inwazyjną jest larwa, która może być przeniesiona na żywiciela podczas kontaktu bezpośredniego lub pośrednio przez bieliznę
- Larwa drąży w warstwie rogowej naskórka krótki (ok.1 mm) kanalik, w którym przekształca się w ośmionożną nimfę
• Po linieniu nimfa przekształca się w samca lub w drugie stadium nimfy, z której powstanie samica (pozostaje w wylince nimfy aż do zapłodnienia)
...
namida