Ćwierćton - odległość między dwoma dźwiękami równa połowie półtonu, 1/24 oktawy.
Stosowany w muzyce antycznej Grecji, obecny także w skalach typowych dla muzyki orientalnej. W klasycznej muzyce europejskiej rzadko spotykany, gdzie praktycznie najmniejszym interwałem jest półton.
Ćwierćton przywrócony został do praktyki muzycznej przez współczesną awangardę. Prekursorem muzyki ćwierćtonowej był Alois Haba. Sporadycznie ćwierćtonów używali także Andrzej Panufnik Kołysanka, Krzysztof Penderecki, Witold Lutosławski orazEugene Ysaye III sonata na skrzypce solo - Ballada.
Wykonywanie ćwierćtonów nie jest możliwe w stroju temperowanym, gdzie najmniejszą jednostką jest półton, odpowiadający odległości dwóch najbliższych klawiszy na klawiaturze. Wymaga wówczas specjalnych instrumentów. Pierwszy ćwierćtonowyfortepian zbudowano w Czechosłowacji w 1923 roku. Wiele elektrycznych instrumentów muzycznych może być strojonych do ćwierćtonów. Natomiast w naturalny sposób ćwierćtony mogą być wykonane przez instrumenty w stroju naturalnym (smyczkowe,strunowe szarpane, dęte, głos ludzki), gdzie jest możliwość regulowania wysokościdźwięku. Wymaga to jednakże dużej lności.
Muzyka ćwierćtonowa jest jedną z możliwych odmian muzyki mikrotonowej.
Półton to najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami w systemie temperowanym. W praktyce jest najmniejszą odległością używaną w muzyce europejskiej. Rozmiarem odpowiada sekundzie małej lub prymie zwiększonej. Dwa półtony tworzą cały ton.
W dawniejszych systemach półtony diatoniczny i chromatyczny miały nie tylko różny zapis na pięciolinii, ale różniły się też realną odległością.Półton diatoniczny był nieco większy od chromatycznego. Miało to związek z systemem obliczania, który był podstawą tzw. systemu pitagorejskiego. Półton temperowany jest przybliżoną średnią tych dwóch półtonów.
Półton temperowany stanowi 1/12 część oktawy i jest odległością między dwoma dźwiękami, których częstotliwości podstawowe pozostają w stosunku:
Pod względem notacji muzycznej półtony dzielimy na:
§ półton diatoniczny
§ półton chromatyczny
Półton diatoniczny zawiera się między kolejnymi stopniami, np. e-f, g-as i wówczas jest sekundą małą.
Półton chromatyczny powstaje przez alterację tego samego dźwięku za pomocą znaków chromatycznych, np. f-fis, e-es i jest prymą zwiększoną.
Cały ton - jednostka odległości między dwoma dźwiękami. Składa się z dwóch półtonów. Rozmiarem odpowiada jej sekunda wielka.
Stopień - kolejny dźwięk skali lub gamy diatonicznej licząc od dźwięku centralnego, tzw. toniki (I stopień), w górę. Stopnie oznacza się cyframi rzymskimi, powtarzanymi odpowiednio w każdej oktawie.
Skala – szereg dźwięków ułożonych według stałego schematu.[1] Kolejne dźwięki skali oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc stopnie. Zależnie od rodzaju skali, każdy stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być budowane w kierunku wznoszącym (od najniższego dźwięku do najwyższego) lub opadającym (od najwyższego do najniższego).
Skalą jest także zakres dźwięków danego instrumentu lub głosu ludzkiego.
Obserwując pieśni pierwotnych ludów oraz najstarsze zabytki muzyki ludowej można założyć, że pierwotna opierała się na skalach dwu- lub trzydźwiękowych. Stare kultury azjatyckie (Chiny, Japonia) wypracowały skalę pięciotonową tzw. pentatonikę. Występuje ona również w europejskiej muzyce ludowej. Skale takie sporadycznie są używane również w artystycznej muzyce europejskiej, gdy kompozytorowi zależy na stylistyce orientalnej. W Etiudzie Ges-dur z op.10 Fryderyka Chopina występuje redukcja skali durowej do pentatoniki, wynikająca z założeń technicznych (etiuda napisana została na czarne klawisze). Na pentatonice opiera się także wiele utworów współczesnej muzyki rozrywkowej – bardzo chętnie jest stosowana w bluesie, skąd przeszła do kolejnych powstających gatunków.
Nazywane też starogreckimi.
Antyczna kultura muzyczna wykształciła system skal siedmiostopniowych, których nazwy pochodzą od plemion greckich. W systemie skal greckich były trzy główne skale, z których każda posiadała dwie poboczne (poprzedzone przedrostkami hyper- i hypo-). Przedrostki hyper [gr. nad] oraz hypo [gr. pod] dodawane do nazw skal starogreckich, oznaczały skale położone o kwintę (pięć stopni) wyżej i o kwintę niżej. Skale greckie budowano w kierunku opadającym.
Skale greckie:
§ skala dorycka
§ skala hyperdorycka (miksolidyjska)
§ skala hypodorycka (eolska)
§ skala frygijska
§ skala hyperfrygijska (lokrycka)
§ skala hypofrygijska (jońska)
§ skala lidyjska
§ skala hyperlidyjska
§ skala hypolidyjska
Nazywane inaczej średniowiecznymi lub modalnymi. Są to siedmiostopniowe skale powstałe w średniowieczu. Budowę tetrachordową oraz nazwy wzięły od skal greckich. Budowane były od dźwięku najniższego do najwyższego.
§ skala dorycka kościelna (authentus protus)
§ skala hypodorycka kościelna (plagius proti)
§ skala frygijska kościelna (authentus deuterus)
§ skala hypofrygijska kościelna (plagius deuteri)
§ skala lidyjska kościelna (authentus tritus)
§ skala hypolidyjska kościelna (plagius triti)
§ skala miksolidyjska kościelna (authentus tetrardus)
§ skala hypomiksolidyjska kościelna (plagius tetrardi)
W okresie renesansu wprowadzono 4 dodatkowe skale:
§ skala jońska kościelna
§ skala hypojońska kościelna
§ skala eolska kościelna
§ skala hypoeolska kościelna
Współczesne skale muzyczne oparte na systemie temperowanym wykształciły się w okresie baroku (XVII/XVIII wiek). Powstały wtedy siedmiostopniowe skale durowa i molowa, na których opiera się system tonalny z 24 tonacjami (12 dur i 12 moll) ułożonymi w kole kwintowym. Na przełomie XIX/XX wieku wykształciły się skale pozbawione ośrodka tonalnego: sześciostopniowa skala całotonowa oraz dwunastostopniowa(dodekafoniczna).
W polskiej muzyce ludowej można spotkać następujące skale:
§ skala cygańska
§ skala góralska
Istnieje też na przykład:
§ skala bluesowa
Oczywiście nawet nie wyliczono tu bardzo wielu skal muzycznych, zarówno występujących w europejskiej muzyce ludowej, jak i w muzyce ludów pozaeuropejskich.
Skala diatoniczna (gr. διατονικος; diá czyli poprzez, tónos czyli dźwięk), znana również jako heptatonia prima...
mikron32