impostor.pdf

Philip K. Dick

Impostor - Test na człowieczeństwo

Przełożyła Magdalena Gawlik

We Can Remember It For You Wholesale

En-1987

Pl-2002

Sądzę, że paranoja pod pewnymi względami stanowi współczesne rozwinięcie

pierwotnego wrażenia trwale zakodowanego u niektórych - zwłaszcza drobnych -

typów zwierzyny, mianowicie poczucia, że jesteśmy nieustannie obserwowani...

Według mnie paranoja to atawizm. Jest to przewlekłe zjawisko, które występowało w

nas dawno temu, kiedy my - czy też nasi przodkowie - byliśmy bezbronni wobec

drapieżników, co wywoływało wrażenie ciągłego i bliskiego zagrożenia...

Owo wrażenie często towarzyszy moim bohaterom.

Czyli po prostu zatawizowałem ich społeczeństwo. Pomimo faktu, iż rzecz

dzieje się w przyszłości, życie bohaterów zawiera w sobie pewną cząstkę

retrospektywną. Ich życie nie odbiega odżycia naszych przodków. Wprawdzie sprzęt,

którym się posługują, oraz miejsce akcji należą do przyszłości, lecz ich losy stanowią

ni mniej, ni więcej tylko odzwierciedlenie przeszłości.

- Philip K. Dick w wywiadzie udzielonym w 1974 roku

WSTĘP

Norman Spinrad Debiutanckie opowiadanie Philipa K. Dicka, Reszta Jest

Łabem (Beyond Lies the Wub), zostało pierwszy raz opublikowane w 1952 roku.

Niniejszy tom zawiera 27 opowiadań pochodzących z lat 1952-1955, kiedy to ukazała

się jego pierwsza powieść Słoneczna Loteria (Solar Lottery). Co więcej, nie są to

wszystkie opowiadania opublikowane w ciągu początkowych czterech lat jego

kariery.

To zjawisko samo w sobie zasługuje na uwagę. Niewielu pisarzy mogłoby

poszczycić się tak licznymi publikacjami w początkowych fazach swoich karier,

nawet w owym czasie, kiedy istniało stosunkowo duże zapotrzebowanie na krótkie

formy SF i wydawcy mieli wiele luk do wypełnienia. I chociaż należy przyznać, że

niektóre zawarte w tym tomie opowiadania są dość banalne, większość wykazuje

cechy obecne w bardziej dojrzałych utworach Dicka, ale nawet te mniej udane noszą

w sobie łatwy do rozpoznania styl pisarza.

Biorąc pod uwagę fakt, iż wyszły spod pióra młodego autora w pierwszej fazie

jego kariery oraz że Dick musiał pisać je jedno po drugim celem zyskania sławy i

pieniędzy, owe 27 opowiadań zasługuje na uznanie również dzięki temu, czym nie są.

Z pewnością nie można ich zaliczyć do przygodowych opowiadań akcji. Nie

są też typu space opera. Żadnych wykładów z teorii SF w pigułce. Żadnej w pełni

rozwiniętej obcej cywilizacji. Żadnych jednowymiarowych postaci, czarnych

charakterów, szalonych naukowców czy też odwiecznej walki dobrych bohaterów ze

złymi. Dick na samym wstępie odrzucił komercyjne konwencje gatunku. Nawet

banalne opowiadania są jego opowiadaniami. Od samego początku nadawał SF nowe

oblicze, przekształcając jaw literackie narzędzie mające służyć jego celom oraz

obsesjom.

Mamy przed sobą fascynujące zjawisko, 27 opowiadań opublikowanych przed

pierwszą powieścią Philipa K. Dicka, ujętą zwięźle praktykę pisarską twórcy, który

miał wkrótce zostać jednym z najwybitniejszych pisarzy dwudziestego wieku oraz -

co wciąż pozostaje kwestią sporną - największym pisarzem metafizycznym wszech

czasów.

Dick rozpoczął karierę w okresie, na który - przynajmniej w sensie

wydawniczym - przypadała największa transformacja SF, jaka kiedykolwiek się

zdarzyła. We wczesnych latach pięćdziesiątych głównym sposobem

rozpowszechniania SF były czasopisma, w związku z czym krótkie formy

dominowały. Po roku 1955, kiedy opublikował Słoneczną Loterię, książki w

papierowych okładkach miały stać się najpopularniejszą formą wydawniczą i w

konsekwencji powieść - najpopularniejszym gatunkiem.

W latach pięćdziesiątych, kiedy standardowa zaliczka za powieść SF wynosiła

1500 dolarów, każdy pisarz, przed którym widniała konieczność związania końca z

końcem, musiał pisać opowiadania dla czasopism. Poza tym w związku z

ograniczonymi możliwościami rynku wydawniczego, przed uzyskaniem kontraktu na

powieść, musiał również najpierw wsławić się jako twórca opowiadań. Patrząc

wstecz, czego dowodem jest także niniejszy zbiór opowiadań, nie było to takie złe,

nawet dla twórcy pokroju Dicka, którego domeną była powieść. Te 27 opowiadań,

razem z pozostałymi, które ukazały się przed Słoneczną Loterią, stanowiły dobrą

wprawkę w najlepszym tego słowa znaczeniu.

Kiedy te opowiadania czyta się po kolei, uwagę z pewnością przykuwa pewna

niezmienność, powtarzalność, seria wielokrotnie powielanych motywów, jak gdyby

autor badał terytorium swojego przyszłego działania. Podobne zjawisko możemy

zaobserwować w opowiadaniach innych twórców tego okresu, np. Johna Varleya,

Williama Gibsona, Luciusa Sheparda czy Kim Stanley Robinson. Jednakże tutaj

mamy do czynienia z wyjątkową niezmiennością Dicka. Większość pisarzy SF,

którzy w swojej wczesnej twórczości badają terytorium mające później zostać

spenetrowane na szerszą skalę, skłania się ku tworzeniu logicznego wszechświata, jak

choćby Larry Niven w Known Space, bądź powtarzających się bohaterów, jak u

Retiefa Keitha Laumera, czy też odwoływaniu się do konkretnych wydarzeń

historycznych, jak w Future History Roberta A. Heinleina. Nierzadko wszystkie

wyżej wspomniane elementy występują jednocześnie.

Po części jest to strategia handlowa. Młody pisarz, na tyle szalony lub naiwny,

by marzyć o karierze pełnoetatowego twórcy opowiadań SF, musi pisać raczej dość

szybko, żeby wyjść z tego przedsięwzięcia z tarczą. O wiele łatwiej jest powielać

pewne wątki, miejsce akcji czy bohaterów, niż zaczynać za każdym razem od zera.

Poza tym, jak dawno temu zostało udowodnione przez telewizję, seriale

najskuteczniej przyciągają widzów.

Lecz Philip K. Dick nie obrał takiego sposobu postępowania. W jego

opowiadaniach nie występują kilkakrotnie ci sami bohaterowie. Nie zamieszkują oni

również ściśle określonego wszechświata. Pomijając mgliste powiązania między

Drugą odmianą (Second Variety), Światem Jona (Jon’s World) oraz James P. Crow

(James P. Crow), nie powzięto żadnej próby utworzenia logicznego ciągu przyszłych

wydarzeń. Z pewnością jednak występuje tu powtarzalność tematów, sposobu

obrazowania czy zagadnień metafizycznych, które napotkamy powtórnie w kolejnych

powieściach Dicka w znacznie bardziej rozwiniętej postaci.

Ziemia jako garstka nuklearnego pyłu. Mechaniczne układy obronne

urastające do rangi złowrogich form pseudożycia. Wolność jednostki przekreślona

kosztem obrony wojskowej, dobrobytu gospodarczego bądź porządku samego w

sobie. Przenikające się rzeczywistości. Ironiczne pętle czasowe i paradoksy. Zwykli

ludzie na zwykłych posadach, usiłujący wyjść poza krępujący ich schemat życia.

Te opowiadania powstały w gorączkowym okresie zimnej wojny i

antykomunistycznej histerii wznieconej przez senatora Josepha McCarthy’ego oraz

senacką komisję do spraw badania działalności anty amerykańskiej, w początkowej

fazie paranoi antynuklearnej, kiedy to na dźwięk syreny alarmowej kazano dzieciom

chować się pod szkolnymi ławkami. I odzwierciedlają ów czas w sposób oczywisty.

Pokazują, że od samego początku Dick był pisarzem o głębokich zainteresowaniach

politycznych.

Pokazują jednak coś jeszcze. W czasie kiedy podobne poglądy narażały ich

głosiciela na ryzyko, Dick stanowczo wypowiadał się przeciwko militaryzacji,

chorobliwej asekuracji, ksenofobii oraz szowinizmowi.

Co więcej, owe zła polityczne nie są ukazane na tle politycznych cnót o

podobnie dużej skali, lecz na tle niepozornych w zestawieniu z nimi ludzkich i

duchowych wartości drobnego bohaterstwa, miłosierdzia, i przede wszystkim empatii,

która w ostatecznym rozrachunku odróżnia człowieka od maszyny, duchowe od

materialnego, autentyczne od najsprytniej zamaskowanego falsyfikatu.

I jeżeli już potrafimy wyodrębnić temat wiodący oraz duchowe sedno całej

kariery Philipa K. Dicka, w tych opowiadaniach dostrzegamy również genezę

charakterystycznej techniki literackiej - która sprowadza ją do osobistego i czysto

człowieczego wymiaru - polegającej na ukazywaniu różnych punktów widzenia w

obrębie jednej historii.

To prawda, że we wczesnych opowiadaniach owa technika niekiedy

pozostawia wiele do życzenia. Czasami autor dla łatwiejszego poprowadzenia narracji

bezceremonialnie przenosi punkt widzenia z jednej postaci na drugą w czasie jednego

epizodu. Kiedy indziej wprowadza nowy punkt widzenia in media res , aby ukazać

scenę trudną do przedstawienia za pomocą już obecnych bohaterów. Innym znów

razem postać, dzięki której poznajemy wydarzenia, pojawia się, by zaistnieć w

opowieści przez kilka akapitów, a następnie zniknąć.

Dzięki opowiadaniom Dick uczy się techniki ukazywania różnych punktów

widzenia. W rzeczy samej można by nawet stwierdzić, że wymyślają, gdyż niewielu,

jeżeli w ogóle, pisarzy korzystało z niej wcześniej, wszyscy zaś ci, którzy przejęli ją

później, wiele mu zawdzięczają, choćby nawet nie byli tego świadomi.

Owa metoda pozwala pisarzowi zaczerpnąć daną historię ze świadomości,

ducha i serca kilku bohaterów, nie tylko jednego. Wielostronność ludzkiego umysłu

ukazana w ramach jednej opowieści przybliża czytelnika do bohaterów i ułatwia mu

zrozumienie ich sytuacji, a w rękach mistrza, jakim jest Philip K. Dick, staje się

oknami wiodącymi do metafizycznej wielostronności rzeczywistości, idealnej

kombinacji formy i treści.

Niniejszym 27 opowiadaniom daleko do doskonałości. Twierdzenie, że

reprezentują one szczyt osiągnięć literackich Philipa K. Dicka, byłoby sprzeczne z

prawdą i godziłoby w reputację pisarza. Lecz one także są oknami, zarówno w

przeszłość, jak i w przyszłość, na dojrzałą wizję mistrza, którym miał stać się piszący

je młody, utalentowany czeladnik.

Norman Spinrad październik, 1986

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: