3 luty 2008.pdf

aktywnoSC prqsadki spada (nie produkuje TSH). harnowana jest takze dzialalnoSC podwzgorza

wydzielajqcego hormon uwalniajqcy TSH przysadki. Regulacyjna rola podwzg6rza

prawdopodobnie ograniczonajest do sytuacji stresowych, np. przy wychlodzeniu organizrnu, gdy

chodzi o podniesienie tempa metabolizmu, by temperatura cia$ wzrosla.

NiedoczynnoSC tarczycy:

- jesli ma miejsce w dzieciristwie, to prowadzi do zapohien psychicznych i umyslowych w

efekcie nieprawidlowego rozwoju w ukladzie nenvowym (kretynizm, matolectwo).

- jeSli w wieku doroslym, to prowadzi do spowolnienia aktqwnoSci fizycznej i umysbwej,

spada tempo metabolizmu, tworzy siq pod sk6rq obrqk Sluzakowaty~o~

...

NadczynnoSC tarczycy:

Przejawia siq wydzielaniem duiych iloSci tyroksyny i trojodotyroniny, co moze znacznie

przyspieszyC metabohm, nawet o 60%. W efekcie tego wzrasta apetyt, roSnie poczucie stalego

glodu, spada masa ciala ze wzglqdu na wycofjrwanie rezenv, podnosi siq temperatura o kilka

kresek, pojawia siq sklonnoic do pocenia, irytacji, wnasta nenvowoSC.

Dodatkowym efektem nadczynnoici jak i niedoczynnoSci jest pojawienie siq wola, szczeg6lnie w

sytuacji braku jodu w poiywieniu. Przysadka wytwarza duio TSH by pobudziC tarczycq do

wytwarzania brakujqcych stale hormonow, a ta reaguje rozrostem substytucyjnyrn majqcym na

celu sprostanie stawianemu zadaniu. Obecnie juz taki stan (brak jodu w poiywieniu) ma raczej

znaczenie historyczne, dostqpnoSC soli jodowanej jest powszechna, szczeg6lnie w tych rejonach,

gdzie jodu jest rnalo (np. Podhale, gdzie endemiczne wole bylo powszechne, szczeg6lnie wSrod

goralek w Srednim i podeszlym wieku).

Biologia populacji ludzkich i metody badaii populacyjnych

AdaptatywnoSC osobnicza

W poczqtkach XIX w angielski badacz Tornasz Malthus okreSlil zaleinoSC pomiqdzy

wnostem IiczebnoSci populacji od ograniczajqcychjq czynmkbw Srodowiska. Stwierdzil, ze

liczebnoic populacji ludzkiej roSnie w postqpie geometrycmym, natomiast produkcja iywnoSci w

arytmetycznym, postawil ponadto tezq, ieczynnikiem ograniczajqcym wzrost populacji jest

Srodowisko - w odniesieniu do populacji ludzkiej mialy to byC gl6d, wojny i choroby. W

rozwiniqciu tych zdozen badacz angielski Karol Darwin rozpoczd tworzenie wlasnej teorii, kt6ra

zaklada, ze w takiej sytuacji mogq przeiyC jedynie ci, kt6rzy posiadajq korzystne dla niej cechy,

pozostali jako nieprzystosowani zostanq wyeliminowani. Wynikiem jest pojawienie siq w populacji

przystosowania czyli adaptacji, jest to ewolucyjne przystosowanie zwiqkszajqce szanse przeiycia i

reprodukcji w obrqbie populacji. JeSli liczba modyfikacji i zmian bqdzie dostatecznie duia, moze

dojSC nawet do powstania nowego gatunku.

Darwin postawil tezg, 2 ewolucjajest wynikiem doboru naturalnego opierajqcego siq na 4

przeslankach:

1. Nadprodukcja wydawanego na Swiat potomstwa, z kt6rego tylko czqSC przystqpi do ronodu

(pozostali zgina, lub nie zostanq dopuszczeni do ronodu przez np. silniejszych lub

zdrowszych konkurent6w)

2. ZmiennoSC - poniewai istniejqce w potornstwie r6bice osobnicze majq charakter genetyczny,

to mogq by6 przekazane

3. Wsp6kzawodnictwo - organivny musiq konkurowak o dostqpne dla nich zasoby, pojawia siq

walka o byt

4. PrzeiyC, aby siq rozmnaiaC - te osobniki, kt6re rnajq najkorzystniejsze cechy majq najwiqksze

szanse na przeiycie i reprodukcjq. Efektem tak rozumianego doboru naturalnego jest

wnost liczby korzystnych genow i eliminacja genow niekorzystnych kr-cych

populacji.

Podstawowe pojecia ewolucyjne:

- -

pula genow - suma wszystlcich genow wystqpujqcych w populacji

ewolucja - zmiana czqstoici wystqpowania genow w puli genbw czyli proces dzedziczenia

zmodyfikowanych cech. Darwin opisal to jako proces powstania wsp6lczesnych

organizmow z dawnych organizmow w efekcie ich stopniowejdywergencji (rozejicia siq cech).

Wsp6lczeinie bardzo latwo jest zilustrowa6 proces ewolucji na organizmach prokariotycznych,

np. pojawienie siq szczepow bakterii odpornych na antybiotyki, takie wspornnieC naleiy o

ewolucji konwergencyjnej (zbieinoS6 cech), np. istnienie narzqdow analogicznych u zwierqt

Lamarck - jako pienvszy postawil tezq, ze ujawniajqce siq z czasem zmiany organizmow sq

wynikiem proces6w naturalnych a nie boskich. Jednoczeiniejednak twierdzil, iecechy

nabyte podczas iycia dziedziczq sic, czemu zaprzeczal Darwin

Darwin - wybitny badacz, nie odebral wyksztalcenia biologicznego. Odbyl dwa lata studibw

medycznych w Edynburgu, oraz studia teologiczne w Cambridge. W wieku niecalych 30

lat zakwalifikowal siq na 5-cio letni rejs badawczy (o profilu kartograficznym) statkiem

Beagle dookola Swiata, podczas kt6rego badal i opisywal napotkane zwierzqta, roiliny,

liczne skamieliny a takie forrnacje geologiczne. Znaleziony material katalogowal i

opisywal. Skamieniale szczqtki zwierqt i roilin podwazaly dotychczasowypoglqd o

niezmiennoici gatunkow, podobnie jak prowadzonejui w tym czasie empirycznie

udowodnione zabiegi hodowcow krzyiujqcych odrniany o okreSlonych cechach celem ich

wyodrqbnienia i utrwalenia (w przyszloici zabiegi hodowlane nazwano doborem

sztucznym).

Teoria ewolucji czlowieka i organizrnow iywych

Podstawowq przeslankq i dowodem bylo znajdowanie np. plazow kopalnych w pokladach

dodszych od pokladow z rybami. WspolczeSnie bada siq skarnieliny, odciski, szcqtki kopalne,

zakonserwowane niejednokrotnie w znakomitym stanie w bagnach, bursztynie, czy naturalnyrn

asfalcie.

SkamienialoiC przewodnia - charakterystycznadla jakiegoi okresu geologicznego

(spetryfikowane zwierq albo roilina), wystepujqca w okreSlonej warstwie i nigdzie poza tym.

Obecnie podstawq ustalania stopnia pokrewieristwa genetycznego, na podstwie ktorego

I) ?

okreilid moina moment wyewoluowania gatunku jest badanie metodami molekularnymi sekwencji

aminokwasow w bialkach.

Dowody podobieristwa istot iywych:

L +

1. Wsp6lny kod genetyczny DNA oparty na trojkowym kodowaniu aminokwas6w

2. Swoiste bialka surowicy kaidego krqgowca moina porownaC z innymi metodq reakcji

antygen-przeciwcialo i okreSliC w ten spos6b stopien podobieristwa i pokrewielistwa.

3. Narqdy homologiczne (o tym samym pochodzeniu a roinej funkcj) jako przyklad ewolucji

dywergencyjnej (rozejicie siq cech)

4. Narqdy analogiczne (o tej samej Mcjia rohympochodzeniu wystqpujqce u r6inych grup

zwierzqt) jako przyklad ewolucji konwergencyjnej. ~wiadczy

to o zdolnoici

przystosowania sic niespokrewnionych organizm6w

5. Narqdy szcqtkowe. Dla Darwina bylo sprzecznym z log@ wytworzenie organizmow

posiadajqcych narqdy niepotrzebne, sq to narzqdy w fazie zaniku.

Mirnikra - upodobnienie wizualne np. nieszkodliwej muchowki do osy. Jest to forma ubarwienia

ochronnego bqdqca jednoczeinie wyrazem wyrahowanego doboru naturalnego.

Dryft genetyczny - powstanie losowych zmian genetycznych w malej rozmnaiajqcej siq populacji.

Powoduje zmianq w puli gen6w populacji z pokolenia na pokolenie, moze obniia6

zmiennoS6 genetycznqw obrqbie populacji jak i zwiqkszaC zrniennoSC porniedzy lokalnymi

populacjami. Przykladem moze by6 zjawisko tzw genetycznego wqskiego gardla - np.

efekt epidemii, ktorq przeiyje kilka osobnikou~.Odrodzona populacja ma bardzo ograniczony

(zmniejszony) zasob genow, np populacja geparda przetrzebiona niegdys epidemiqjak i populacja

follblutow uytworzona sztucznie drogq zabieg6w hodowlanyck gdy celem byla selekcja koni na

szybko.46.

Mikroewolucja - obserwowane zmiany czestoSci wystqpowania form (alleli) gen6w w kolejnych

pokoleniach oznaczaj%ze dokonuje sic ewolucja. Zmiany te zachodzq wewnqtrz populacji, ich

wyjdnieniemjest tzw roztnnaimie r62nicujqce zachodzqce w efekcie doboru naturalnego,

mutacji, dryflu genetycnego iflubmigracji.

Prawo Hardyego-Weinn berga: wyjdnia, dlaczego fenotypy dominujqce nie sq bardziej

- pospolite w populacji nii recesywne

Tematy do sarnodzielnego opracowania:

a/ rola duzej zmiennoSci w populacji

bl zasadnoSC pojecia mutacja korzystna i niekorzystna

CIizolacja rozrodcza jako podstawa powstania gatunku

dl wsp6iczesne pojecie rasy na przykladzie czlowieka i zwierzqt

Stan biologiczny populacji

Populacje organizm6w wchodzq w sklad biocenoz, posiadajq wsp6lne pule genowe ktorych nie

majq jednostki wyzszego rzqdu (biocenoza obejmuje og6l organizrnow na biotopie). DoMr

naturalny dziala na poziomie populacji poprzez zmianq frekwencji genbw. W ten spos6b wywoluje

zmiany w biocenozie jedynie poirednio.

Populacja - grupa organiun6w jednego gatunku zamieszkujqca ten Sam teren w tyrn sarnym

czasie (biotop)

Ekologia populacj i - dziedzina nauki zajmujqca sic badaniami liczebnosci osobnik6w na

okreSlonym biotopie oraz zmiennoSciq w czasie tej liczebnoici. Ekolodzy populacyjni badajq

procesy stanowiqce o wzroScie (sukceslporaika) populacji, co ma duze zastosowanie w

gospodarce czlowieka, szczeg6lnie w gospodarce leSnej, rybackiej, rolnej czy hodowlanej jak np.

pszczelarstwo.

Zageszczenie osobnikbw- wyraiane liczbq osobnik6w na jednostke powierzchni w okreilonym

czasie. Zagqszczenie zale2y od czynnikow Srodowiskowych a nie jest cecha, gatunkows~

np. na dwoch stepowych stanowiskach (jedno po wypaleniu, co spowodowalo lepsze odrosty

trawy) prowadzono badania zageszczenia ptak6w grzebiqcych. Ponad dwukrotny wzrost

liczebnosci obsenvowano na stanowisku po wypaleniskowym, po 3 latach liczebno56 na obu byla

jednakowa (oba irodowiska byly jui podobne).

W badaniach liczebnoici na duiym terenie nie liczy sic wszystkich osobnikow, wykonuje sie

badanie prob reprezentatywnych.

Rozmieszczenie: a1 losowe - gdy osobniki rovnieszczone sq przypadkowo, ale czynnilu

Srodowiska wplywajqce na rozmieszczenie na ogol nie dziahjq losowo, chyba, ie Srodowisko

jest jednorodne

bl. rownomierne - np. wynikajqge z terytorializmu zwierzqt, zwierzeta sq

jednakowo oddalone od siebie. Podobna sytuacja wystqpi, gdy zaisnieje ostra konkurencja.

cl. skupiskowe - gdy osobniki koncentrujq sic na fiagmentach przestrzeni,

szczeg6lnie w sytuacji, gdy czarpanajest korzySC z @cia razem (zwierzeta spokcne, iycie

zwierzqt w parach i rodzinach).

Wvost (zmiany) populacji momopisaC wzorem matematycznyrn; roine modele matematyczne

opisujq dynamik~zjawisk populacyjnych. Wyniki takiego wyliczenia majq charakter przybliiony,

mieszcqcy siq w granicach zabzonego Hqdu, ale pozwalajq przewidziek zmiany mogqce nastqpic

w latach nastepnych (dla obsenvowanego ukladu). W najprostrzym ukladzie jest to r6hica

pomiqdzy rozrodczoSciq a SmiertelnoSciq

LiczebnoSi populacji - zmienia siq w efekcie przybjwania (imigracja, czyli wchodzenie na teren

oraz rozrod) oraz ubywania (ernigracja, czyli opuszczanie terenu, oraz zejscia Smiertelne)

Rozrodczoii - tempo, w jakirn osobniki populacji produkujq potomstwo

~miertelno~i

- tempo, w jakim osobniki populacji ginq (w spos6b natwalny lub nie). Dla ludzi

wyraia siq to iloSciq zejSC na tysiqc wr cislgu roku.

Maksymalne tempo wzrostu populacji, mane tez wrodzonq zdolnoSciq do wzrostu. Nigdy nie

osislgane w pehi, wymaga idealnych warunk6w. Populacje r6knych gatunk6w majq r6inq

zdolnoSC wzrostu, zaleiy to od wlaSciwoSci biologicznych osobnik6w - istotne sq wiek dojrzalosci

rozrodczej, odsetek iycia przeiytego plodnie, oraz liczba potomstwa produkowanego podczas

sezonu. U duiych zwierqt obsenvuje siq niskq wrodzonq zdolnoSC, u mikroorganizm6wjest ona

ogrornna @o 15 godzinach 1 komorka bakteryjna "przeksztalci sic" w min. miliard komorek).

Wzrost kaidej populacji w warunkach idealnych ma zawsze charakter wykladniczy.

Op6r Srodowiska - ograniczenia narzucone populacji przez Srodowisko majqce na celu

utrzymanie optyrnalnego tempa wzrostu (zatrzyrnanie wzrostu w tempie maksyrnalnym), np

hodowla bakterii, gdzie czynmkiem hamujqcym sq gromadzqce siq metabolity, brak miejsca, czy

zuiycie pokarmu. U wiqkszych organizm6w, np u zwierqt, czynnikiem ograniczajqcym bqdzie

naraienie na drapieiniki, pasoiyty, stres kontaktowy, a w rezultacie mozliwy spadek rozrodu i

wielkoici populacji.

PojemnoSC Srodowiska - jest to najwiqksza iloSC osobnikbw jakiejS populacji, kt6rq Srodowisko

moze utrzymaC (-6,

stanowid biocenoq) przez dhgi czas.

Krach populacj i - w efekcie nieustabilizowania siq liczebnogci na poziomie wyznaczonyrn

pojemnoSciq Srodowiska (przekroczenia go, najczeSciej w efekcie kr6tkotrwalych, bardzo

korzystnych warunk6w) dochodzi do gwahownego spadku liczebnoSci, tj roSnie SmiertelnoSC,

spada rozrodczoSi: i plodnoSC. ~rodowiskoogranicza wzrost populacji;

Czynniki zaleine od zagqszczenia: utrzyrnujq 1iczebnoSC na stalym poziomie, bliskim pojemnoSci

Srodowiska. Samo Srodowisko dziala poprzez SmiertelnogC i rozrodczoSC, wykorzystujqc glownie

cirapie2mictw0, choroby i konkurencjq.

Czynniki niezalekne od zagqszczenia: katastrofL(poiary, huragany), warunki klirnatu .

wyrnuszajqce okreSlone cykle iyciowe (wiele owadow tak w Arktyce gdzie jest pora suchi

deszczowa, jak i w Ewopie lub na Antarktydzie, gdzie pod wplywem rnrozu ginie prawie cala

populacja, a nielicne jaja przeiywajq do wiosny).

Strategie rozrodcze gatunk6w

Sq zwiqzane albo wynikajq z gospodarowaniem energiq - uwzglqdniajq intensywnoSC rozrodu,

wymagania Srodowiskowe, wielkoSC ciala, typ i stopien osiadloici.

Strategia typu r - charakterystycznyrnjest szybki wzrost liczebnoici, dotyczy organizm6w

niewielkich wydajqcych na Swiat bardzo duio potomstwa jednorazowo. WSr6d zwierzqt

mogq to by6 populacje wodne majqce w cyklu iyciowyrn postaC larwalnq unoszonq przez

wodq na dalekie odlegbSci, wSr6d roSlin pospolite chwasty, niekt6re posiadajq nasiona

powstale bez zaplodnienia - powstajqcy klon jest tak samo dobrze przystosowany do

zastanych warunk6w Srodowiska jak pokolenie rodzicielskie, w zwidu z czyrn ekspansja

w Srodowiskojest bardzo szybka.

Strategia typu k - populacje takie dhgo utrzyrnujq siq blisko pojernnoSci Srodowiska.

Organizmy tworzqce takie populacje odznaczajq siq powolnym rozwojem, duiymi

rozmiararni, p6i;nym rouodem, i rounnaiajq siq kilka razy w ciqgu iycia. Wiele spo4r6d

s6w (pospolity puszczyk) dostosowuje reprodukcjq do zasobbw pokarrnu (rezygnuje z

wysiadywania zlozonychjui jaj w sytuacji glodu).

Populacja ludzka

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: