WSKAŹNIKI EKOROZWOJU.doc

SPIS TREŚCI

1.     CEL I ZAKRES PRACY

2.     DEFINICJE

3.1.          Wskaźnik

3.2.          Ekorozwój

4.     KATEGORIE EKOROZWOJU – TYPOLOGIA WSKAŹNIKÓW

5.     SYSTEMY WSKAŹNIKÓW EKOROZWOJU

5.1. funkcje systemu ekologicznego

5.2. Kryteria wyboru wskaźników ekorozwoju

5.3. Schemat: presja – stan – reakcja

5.4. Agregatowe wskaźniki ekorozwoju

6. MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WSKAŹNIKÓW EKOROZWOJU

6.1.          Wskaźniki OECD]

6.2. Wskaźniki ONZ

6.3. Wskaźniki Banku Światowego

6.4. Systemy krajowe – elementy systemu polskiego

6.5. Propozycja krajowego systemu wskaźników

Tabela 1. Matryca krótkookresowych wskaźników środowiskowych OECD

Tabela 2. Matryca społecznych wskaźników trwałego rozwoju według ONZ

Tabela 3. Matryca ekonomicznych wskaźników trwałego rozwoju według ONZ

Tabela 4. Matryca środowiskowych wskaźników trwałego rozwoju według ONZ

Tabela 5. Matryca instytucjonalnych wskaźników

                trwałego rozwoju według ONZ

Tabela 6. Matryca wskaźników środowiskowych Banku Światowego

Tabela 7. Lista cech (mierników) dostępnych na poziomie krajowym

Tabela 8. Krótkookresowe wskaźniki ochrony środowiska OECD – zasoby informacyjne statystyki publicznej (poziom krajowy)

Tabela 9. Wskaźniki środowiskowe proponowane przez organizacje międzynarodowe i grupy regionalne a zasoby informacyjne polskiej statystyki  publicznej (poziom krajowy)

1. DEFINICJE

3.1  WSKAŹNIK

              Wskaźnik jest najczęściej rozumianym jako liczba wyrażająca pozioma danego zjawiska (zmiennej), przedstawiona w postaci bezwzględnej i względnej. W tym drugim przypadku jest to procentowy stosunek wielkości rozpatrywanych do przyjętej podstawy. Wskaźnik odgrywa specyficzną rolę w systemie informacji gospodarczej. Można określić go na podstawie następujących elementów składowych:

·  Formalnej charakterystyki informującej o sposobie dokonaniu pomiaru i obliczeń wartości liczbowych, co pozwala na wyróżnienie wskaźników bezwzględnych i względnych (takimi charakterystykami są stan, suma, przyrost, średnia, udział, procent itp.);

·  Charakterystyka obiektu odpowiadającej na pytania, co przedstawia dany wskaźnik (taką charakterystyką jest produkcja, zadłużenie, koszty, przewozy itp.);

·  Charakterystyka stanu obiektu będącego przedmiotem pomiaru (takimi charakterystykami są wielkości, wartość, liczba itp.);

·  Charakterystyki czasu – moment czasu lub jego przedział (takimi funkcjami są plan, prognoza, norma, szacunek itp.);

·  Jednostki miary;

·  Zakres podmiotowego wskaźnika (obiektu);

·  Funkcji zarządzania pozwalającej określić miejsce wskaźnika w systemie zarządzania;

3.2   EKOROZWÓJ

              Ekorozwój oznacza nowe podejście do rozwoju, przeciwstawiające się wąsko rozumianemu rozwojowi gospodarczemu. Termin ekorozwoju został wprowadzony w czasie konferencji ONZ w Sztokholmie w 1972 roku. Pierwsza zasada Deklaracji Sztokholmskiej głosi, że:

Człowiek ma niepodważalne prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, które pozwala mu zachować godność i żyć w dobrobycie[1]

4. KATEGORIE EKOROZWOJU – TYPOLOGIA WSKAŹNIKÓW

              W obszernej grupie podstaw klasyfikacyjnych można wyróżnić dziewięć najważniejszych wskaźników. Są to:

1)         Realizacji cech ekorozwoju;

2)         Realizacji celów ekorozwoju;

3)         Realizacji zasad ekorozwoju;

4)         Realizacji ładu zintegrowanego

5)         Poziomu (skali);

6)         Sektorowe (dziedzinowe, rodzajowe);

7)         Stopnia agregacji;

8)         Zakresu kompleksowości;

9)         Czasu.

Pierwsze cztery kryteria wynikają z różnych, na ogół niekonkurencyjnych podejść do definiowania ekorozwoju jako zbioru cech, celów, zasad i ładów. Pozostałe mają charakter bardziej uniwersalny i są często spotykane w statystyce i taksonomii.

Można przyjąć umownie, że jeżeli dysponuje się hipotetycznym zbiorem wskaźników ekorozwoju, to poszczególne kryteria dzielą ten zbiór na pewne wzajemne komplementarne podzbiory opisujące z pewnego punktu widzenia określony obszar lub aspekt ekorozwoju. Podział ten ilustruje rys. 1.

Rysunek 1. Klasyfikacja wskaźników ekorozwoju

1)        Wskaźnik realizacji cech

2)        Wskaźnik realizacji celów

3)        Wskaźnik realizacji zasad

4)        Wskaźnik realizacji ładów

5)        Wskaźnik poziomu (skali)

6)        Wskaźniki sektorowe – zrównoważonego rozwoju

7)        Wskaźniki według stopnia agregacji

8)        Wskaźniki według zakresu kompleksowości

9)        Wskaźniki według kryterium czasu
5. SYSTEMY WSKAŹNIKÓW EKOROZWOJU

5.1.  Funkcje systemu ekologicznego

Punktem wyjścia analizy ekologicznych aspektów ekorozwoju jest pojęcie funkcji systemu ekologicznego, określającej ekologiczne zdeterminowane możliwości rozwoju społecznego i gospodarczego.

Środowisko przyrodnicze generuje trzy podstawowe rodzaje użytków lub innymi słowy, spełnia trzy podstawowe funkcje. Po pierwsze, stwarza warunki dla przebiegu procesów życiowych i wspiera je. Odbywa się to w bardzo złożony sposób, w skomplikowanych strukturach ekosystemów, za pomocą wielu ich elementów konstrukcyjnych i procesów. Są wśród nich składniki niezbędne dla życia, zdrowia i dobrobytu człowieka.

Drugą podstawową funkcją środowiska przyrodniczego jest dostarczanie surowców i energii, czerpanych z zasobów odnawialnych, które są bazą realizowanych przez człowieka procesów produkcji i konsumpcji. Zasoby nieodnawialne mogą być przez człowieka wyeksploatowane w całkowity sposób. Zasoby odnawialne, ze wzglądu na swój charakter dają się użytkować w taki sposób, który gwarantuje trwałość pełnionych przez nie funkcji. Odnawialność części zasobów środowiska nie oznacza oczywiście że nie można ich zniszczyć.

Trzecia podstawowa funkcja środowiska przyrodniczego łączy się z pochłanianiem skutków ubocznych działalności człowieka, w tym odpadów i zanieczyszczeń. Zgodnie z pierwszą zasadą termodynamiki materia i energia nie może ulec zupełnemu unicestwieniu. Każdy produkt ludzkiej działalności każde użycie nośnika energii oznacza zatem powstanie w efekcie końcowym odpowiedniego zanieczyszczenia, zarówno w postaci ciał stałych, cieczy i gazów, jak i odpowiedniego ciepła.

5.2 . KRYTERIA WYBORU WSKAŹNIKÓW EKOROZWOJU

Zidentyfikowanie użytecznych i akceptowanych wskaźników w danym kraju wymaga najpierw dokonania krytycznego przeglądu dostępnego materiału statystycznego. Wybrane wskaźniki powinny spełniać dwa, czasami sprzeczne ze sobą warunki:

·  Być teoretycznie poprawne;

·  Dać się praktycznie zastosować w polskiej polityce ekorozwoju

Wybór powinien dokonać się po wnikliwej analizie zarówno ekonomicznych jak i ekologicznych cech alternatywnych wskaźników, uzasadnienie i pouczające byłoby zastosowanie do ty samych danych różnych wskaźników w celu wielostronnej interpretacji tych samych zjawisk składających się na trwały rozwój gospodarki.

Usystematyzowany zestaw kryteriów wyboru wskaźników powinien uwzględniać:

·  Znaczenie z punktu wiedzenia polityki ekologicznej oraz użyteczność dla przedmiotów wykorzystujących, tzn.:

o     odzwierciedlać w sposób reprezentatywny warunki środowiskowe, zagrożenie dla środowiska oraz podejmowanie przez społeczeństwo środki zaradcze,

o     być prosty w konstrukcji, łatwy w interpretacji oraz zdolny do ukazywania trendów rozwojowych,

o     wykazywać zmiany w środowisku oraz działaniach antropogennych wywierających wpływ na środowisko,

o     stwarzać podstawę do porównań międzynarodowych

o     być użyteczny do analizy problemów środowiskowych o znaczeniu krajowym bądź regionalnym,

o     posiadać wartość progową lub referencyjną, stanowiąca dla użytkowników bazę oceny wartości rzeczywistych:

·  Analityczna poprawność, tzn.:

o     mieć właściwe podstawy naukowe i techniczne,

o     być oparty na standardach międzynarodowych i międzynarodowym konsensusie co do jego ważności,

o     być sformułowany w postaci nadającej się do zastosowania w modelach ekonomicznych, prognozach i systemach informacyjnych;

·  Mierzalność, tzn. dane niezbędne dla konstrukcji wskaźnika powinny być:

o     bezpośrednio dostępne lub dostępne przy rozsądnej relacji korzyści /koszty,

o     właściwe udokumentowanie,

5.3. Systemy wskaźników ekorozwoju według schematu:

presja – stan – reakcja

              Niezależnie od ilości i zakresu rozpoznania problemu i zagrożeń środowiskowych wypracowane przez różne organizacje międzynarodowe (UNEP, OECD, Bank Światowy, Komisja Trwałego Rozwoju ONZ) wskaźniki i indeksy środowiskowe są powszechnie dzielone na trzy podstawowe grupy funkcjonalne:

1) wskaźnik presji (zagrożenia, stresu) środowiskowej (P),

2) wskaźnik stanu (jakości) środowiska (S),

3) wskaźnik działań zapobiegawczych (response indicators); można je też nazwać wskaźnikami reakcji (R) (odpowiedzi społecznej na rozpoznane problemy środowiskowe).