Ostatnia wolna elekcja
„Wzrusz serce wolnego narodu, by poczuł upadek własny, zrzuć zasłonę z oczu jego, by obaczył, że moc źle czynienia jest to znakiem niedoskonałości rządów, a nie prerogatywą wolności".
(Andrzej Zamoyski)
1. Reformy sejmu konwokacyjnego (1764 r.) po śmierci Augusta III Sasa (1763 r.) przeprowadzone przy poparciu „Familii" Czartoryskich i Katarzyny II
* zakaz przysięgi na instrukcje sejmikowe
* głosowanie większością głosów w sprawach skarbowych i wojskowych
* ograniczenie kompetencji hetmanów i podskarbich na rzecz komisji skarbowych i wojskowych
* wprowadzono cło generalne, zniesiono prywatne cła i myta; podjęto decyzję o jednolitym systemie miar; podjęto reformę kwarty i pogłównego od Żydów
* przedłużono na czas nieokreślony konfederację, podczas której obowiązywało głosowanie większością głosów
2. Wybór Stanisława Augusta Poniatowskiego na ostatniego króla Polski (1764-1795)
* oparcie polityki o sojusz z Rosją
* reformy sejmu koronacyjnego
• utworzono namiastkę rządu pod nazwą „konferencja króla z ministrami"
• powołano komisje dobrego porządku (boni ordinis) - skarbu, gospodarki, menniczą
3. Reformy pierwszych lat panowania Stanisława Augusta
* przeprowadzono spis królewszczyzn, z których podwyższono kwartę na armię
* otwarto mennicę państwową
* przeprowadzono reformy w armii - wzrósł budżet, nowy regulamin, podniesiono dyscyplinę, położono nacisk na kształcenie kadry; powołano Korpus Kadetów zwany Szkołą Rycerską pod komendą Adama Kazimierza Czartoryskiego
* rozwój gospodarki - powstawały nowe manufaktury; w 1783 r. otwarto Kanał Michała Ogińskiego (Niemen-Dniepr)
* kanclerz Andrzej Zamoyski dokonał kodyfikacji prawa - kodeks odrzucono na sejmie w 1780 r. za sprawą Rosji i magnaterii
* mecenat króla - rozkwit kultury oświecenia, szkolnictwa, „obiady czwartkowe" nawiązujące do europejskich salonów literackich; publicystyka
4 Sprawa dysydencka (innowierców)
* niezadowolenie państw sąsiednich z prób wzmocnienia państwa polskiego, wystąpienie opozycji obawiającej się utraty „złotej wolności"
* 1767 r. - za namową Rosji innowiercy zawiązali konfederacje w Słucku i Toruniu, a katolicy w Radomiu (pod przewodnictwem Karola Radziwiłła „Panie Kochanku" i ambasadora Rosji, Mikołaja Repnina - konfederaci żądali detronizacji króla, a ambasador przeciwny był wzmocnieniu pozycji konfederatów, dlatego deportował część konfederatów do Rosji)
* 1768 r. sejm pod kontrolą wojsk rosyjskich uchwalił prawa kardynalne
• wolna elekcja, liberum veto, prawo do rokoszu, wyłączne prawo szlachty do urzędów i ziemi oraz władzy nad chłopem (z wyjątkiem prawa karania śmiercią)
• prawa polityczne dla innowierców, ale katolicyzm uznano za religię panującą
• prawa kardynalne były gwarantowane przez Rosję
5. Konfederacja barska - 1768-1772 „w obronie wiary i wolności" przeciwko Rosji i królowi pod przewodnictwem Józefa Pułaskiego, Adama i Michała Krasińskich
* państwa europejskie chciały wykorzystać konfederację do osłabienia Rosji (od 1768 r. wojna rosyjsko-turecka), ale nie spieszyły się ze wsparciem (jedynie pomoc Francji)
* 1769 r. konfederaci stworzyli Generalność, która ogłosiła detronizację króla; przewaga wojsk rosyjskich i królewskich, konfederaci prowadzili więc walkę partyzancką (jednym z dowódców konfederacji był Kazimierz Pułaski)
* porwanie króla przez konfederatów było kompromitacją ruchu w oczach Europy
* koliwszczyzna - powstanie chłopów i Kozaków na Ukrainie pod wodzą Maksyma Żeleźniaka i Iwana Gonty; wystąpili przeciwko szlachcie polskiej; dokonywano masowych rzezi - np. w Humaniu, gdzie zginęły tysiące szlachty i Żydów, wojska zabijały tysiące chłopów
* 1769-70 - Austria zajęła tereny Spiszu, starostwa na Podhalu, a Prusy odcięły kordonem sanitarnym Pomorze Gdańskie i część Wielkopolski
* konfederację zakończył rozbiór Polski
6. Pierwszy rozbiór Polski - 1772 r.
* Prusy - Pomorze Gdańskie (bez Gdańska), Warmia, Wielkopolska po Noteć i Kujawy - razem 36 tyś. km2, 580 tyś. mieszkańców
* Austria - tereny na południe od Wisły i Sanu i województwo ruskie - 83 tyś. km2, 2,65 min mieszkańców
* Rosja - ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru - 92 tyś. km2, 1,3 min mieszkańców
7. Uchwały sejmu rozbiorowego w 1773 r.
* ratyfikowano traktaty rozbiorowe - sprzeciw Tadeusza Reytana
* władza ustawodawcza należała do sejmu; potwierdzono prawa kardynalne, rozszerzając je o zakaz powoływania na tron dzieci i wnuków panującego oraz cudzoziemców
* król przewodniczył Radzie Nieustającej, liczącej 36 konsyliarzy wybranych przez sejm na 2-letnią kadencję; tworzyli oni pięć departamentów: interesów cudzoziemskich, policji, wojska, sprawiedliwości, skarbu
* reorganizacja armii liczącej 30 tyś. żołnierzy
* reformy gospodarcze (cło generalne, jednolite podatki - podymne, licytacje starostw, dzierżawa królewszczyzn rozdzielanych na 50 lat w drodze licytacji)
* powołano Komisją Edukacji Narodowej
3
cirelly