Rozwój fizyczny i psychiczny dziecka.
ROZWÓJ FIZYCZNY – ciąg przeobrażeń mających charakter nieodwracalnych zjawisk w zakresie doskonalenia morfologii i funkcji komórek, tkanek i narządów oraz ustroju jako całości zmierzających do osiągnięcia pełnej dojrzałości i zdolności do reprodukcji.
Zmiany proporcji ciała z wiekiem.
Noworodek ma kończyny górne dłuższe niż dolne, małe stopy i dłonie. Obwód głowy noworodka jest ok. 2 cm większy niż obwód klatki piersiowej, jednak dzięki większej dynamice rozwojowej klatki piersiowej, przeciętnie w 3 miesiącu życia stosunek ten ulega odwróceniu. We wczesnym dzieciństwie wzrastanie tułowia jest proporcjonalne do długości ciała, od 3 roku życia staje się wolniejsze niż wzrastanie kończyn dolnych, przez co w stosunku do wysokości ciała tułów stopniowo ulega skróceniu, zaś kończyny wydłużeniu.
Między 3 rokiem życia a okresem pokiwtania w obrębie kończyn dolnych największe jest tempo wzrastania uda, następne podudzia i stopy, w obrębie kończyn górnych najszybciej wzrasta ramię, następnie przedramię i ręka. Najmniejsze jest tempo wzrastania tułowia. Proporcje ciała właściwe dla człowieka dorosłego najwcześniej uzyskuje głowa, najpóźniej tułów. Stosunkowo małe wymiary tułowia są charakterystyczne dla okresu pokwitania zwłaszcza dla chłopców(przejściowa dysharmonia ciała i niezgrabność ruchów)
W ciągu całego rozwoju długość kończyny dolnej zwiększa się około 5 razy, górnej 4 razy, 3 razy długość tułowia i 2 razy długość głowy. Na proporcje ciała wpływa również płeć.
Tempo wzrastania masy ciała
Po urodzeniu – spadek masy ciała do 10% masy urodzeniowej, po 10 dniach noworodek osiąga masę urodzeniową, w 4-5 miesiącu życia podwaja masę urodzeniową, w 12 miesiącu życia – potraja ją, od 3 roku życia przyrost masy ciała zwalnia się. Od 10 r.ż. tempo wzrasta, szczyt w okresie pokwitania, potem względna stabilizacja.
Tempo rozwoju wysokości ciała
W końcu 1r.ż. wysokość ciała wzrasta o 50% wartości urodzeniowej, ok. 4 r.ż. ulega podwojeni, potem przyrosty są ok. 5cm rocznie, a w okresie pokwitania kilkanaście cm.
Czynniki wpływające na zróżnicowanie wielkości ciała:
- rodzina – wpływ rodziny ma charakter dziedziczny i środowiskowy, czynniki genetyczne powodują, że niektóre dzieci są bardziej otyłe niż inne
-odżywianie - dobrze odżywiane dzieci są wyższe i szybciej dojrzewają niż te słabo odżywiane. Złe odżywianie w okresie dojrzewania może zahamować rozwój możliwości dziedziczny w zakresie wzrastania.
-zaburzenia emocjonalne – trwałe zaburzenia emocjonalne przyczyniają się do nadmiernego wydzielania sterydów nadnerczy, które hamują wytwarzanie przysadkowego hormonu wzrostu.
- płeć – chłopcy są wyżsi i ciężsi niż dziewczęta, z wyjątkiem okresu pomiędzy 12 a 15 r.ż.
- różnice etniczne – stwierdzono, że dzieci pochodzenia fińskiego są większe niż dzieci pochodzenia włoskiego i meksykańskiego. Zasadniczo dzieci murzyńskie mają bardziej smukłą budowę niż dzieci białe, chociaż ich wysokość jest w przybliżeniu taka sama, jeśli pochodzą z podobnego środowiska społeczno-ekonomicznego.
- inteligencja – jeśli wszystkie inne czynniki są takie same, dzieci o wyższej inteligencji są nieco wyższe i cięższe niż dzieci o inteligencji niższej. Dzieci uzyskujące dobre wyniki w nauce są wyższe i więcej ważą.
- status społeczno-ekonomiczny – dzieci pochodzące z rodzin o niższym statusie społeczno-ekonomicznym są mniejsze od innych dzieci.
- zdrowie - dzieci zdrowe są większe od dzieci chorowitych.
- funkcjonowanie gruczołów dokrewnych – normalne ich funkcjonowanie gwarantuję normalną wielkość ciała, niedobór hormonu wzrostu (GH, STH) powoduje karłowatość, a jego nadmiar prowadzi do gigantyzmu.
Układ kostny
U noworodka jest jeszcze niedojrzały, tkanka kostna przypomina raczej chrząstkę, zawierającą niewielką ilość soli mineralnych. Kości czaszki są twardsze od pozostałych. Czaszka noworodka składa się z większej liczby kostek oddzielonych przestrzeniami zwanymi ciemiączkami. Ciemiączka zarastają kością około dwunastego do osiemnastego miesiąca kiedy to powstaje jedna, połączona kość czaszki. Kości dzieci są bardziej miękkie i zaigrają więcej wody niż kości dorosłego. Proces twardnienia kości (kostnienie) postępuje równomiernie od narodzin poprzez dojrzewanie. W pierwszym półroczu po ur następuje rozwój unaczynienia i bardzo intensywna przebudowa powierzchni stawowych. Pełna sprawność aparatu więzadłowo-stawowego kształtuje się między 14-16 r.ż.
Układ mięśniowy
Rozwój mięśnia odbywa się przez przyrost ilości włókien w okresie płodowym, po urodzeniu zwiększa się ich wielkość. W ciągu 1 roku życia – intensywny rozwój masy mięśni i pogrubienie włókien. W 2-3 r.ż. – różnicowanie mięśni. Z wiekiem zmienia się skład chemiczny mięśni, ich kształt. Dziewczęta wykazują słabszy rozrost mięśni i mniejszą siłę mięśniową niż chłopcy.
Układ oddechowy
Pojemność płuc noworodka początkowo jest niewielka, do około 2 roku życia cechuje je dość słaby rozwój. Szybki rozwój płuc przypada na pierwsze 3 lata po urodzeniu i na okres pokwitania. Wraz z wiekiem ścianki pęcherzyków płucnych stają się coraz cieńsze i bardziej sprężyste. Zwiększa się także ich liczba i powierzchnia. Pojemność życiowa płuc u dziecka 4letniego wynosi ok. 800 ml, u 8letniego ok.1600 ml, u osoby dorosłej ok. 3000-4000ml (większa jest u mężczyzn niż u kobiet). Miedzy 20 a 80 rokiem życia pojemność życiowa płuc maleje o około 40%, zwiększa się ilość powietrza zalegającego. Nozdrza i kanał nosowy kształtują się około 4 roku życia. Rozwój krtani ma miejsce od 1 roku życia, a przyspieszeniu ulega (zwłaszcza u chłopców) w okresie pokwitania. Tchawica wzrasta szybko w drugiej połowie 1 pierwszego roku. Światło tchawicy zwiększa się od urodzenia do wieku dorosłego około dziesięciokrotnie, a światło oskrzeli około ośmiokrotnie. Wraz z rozwojem funkcji oddechowych płuc zmienia się ukształtowanie klatki piersiowej. U noworodka jest ona cylindryczna, żebra ustawione prawie prostopadle do kręgosłupa (brzuszny/przeponowy typ oddychania). Obniżenie się mostka, spłaszczenie klatki piersiowej i ukośne ułożenie żeber ku dołowi zmieniają stopniowo kształt klatki piersiowej na zbliżony do ściętego stożka oraz typ oddychania na piersiowy.
Wraz z wiekiem zmieniają się funkcje układu oddechowego – zmniejsza się liczba oddechów na minutę, wzrasta głębokość oddechów i objętość oddechowa.
Układ krwionośny
Adaptacja układu krążenia do życia pozałonowego odbywa się głównie w ciągu 1 roku życia dziecka. Po ur. komory serca rozwijają się nierównomiernie – lewa komora rozrasta się znacznie silniej niż prawa, która pokonuje znacznie mniejszy opór naczyń płucnych. Stosunek wielkości komór u noworodka wynoszący 1:1 zmienia się w 1 r.ż. ma 2:1. Do 16 r.ż. lewa komora powiększa się ok. 13krotnie, prawa 8krotnie. Z wiekiem maleje częstość tętna, u noworodka wynosi ok. 120/130 skurczów na minutę, czyli niemal 2krotnie więcej niż u osoby dorosłej. Rośnie natomiast pojemność wyrzutowa i pojemność minutowa. Z wiekiem następują zmiany ciśnienia tętniczego krwi – tuż po porodzie ciśnienie skurczowe wynosi 70, rozkurczowe ok. 45, w 1 r.ż. ok. 95 na 55, u 7 latka 100 na 56, u 14 latka 118 na 70.
Z wiekiem zmienia się kształt krwinek(u płodu są one większe, zawierają hemoglobinę innego typu-płodową) i skład krwi – zwiększa się liczba erytrocytów i płytek krwi, a obniża się liczba leukocytów.
Układ immunologiczny
Niemowlęta karmione piersią otrzymują immunoglobuliny z mlekiem matki. Nieswoiste mechanizmy obrony ulegają doskonaleniu po urodzeniu dziecka. Skóra niemowlęcia jest znacznie cieńsza niż skóra człowieka dorosłego, cechują ją słabo wykształcone gruczoły. Znaczy rozwój funkcji gruczołów potowych i łojowych ma miejsce w okresie pokwitania. Słabo rozwinięty u niemowląt aparat rzęskowy oskrzeli i odruch kaszlowy utrudniają usuwanie drobnoustrojów z dróg oddechowych, a słabo rozwinięta flora bakteryjna przewodu pokarmowego sprzyjają rozwojowi wielu bakterii tamże;). Wraz z wiekiem zmniejsza się w organizmie średnia liczba leukocytów, zapewniające odporność na infekcje żołądkowo-jelitowe. Z wiekiem zwiększa się stężenie immunoglobulin. Wpływ na kształtowanie się odporności dziecka mają przede wszystkim antygeny ze środowiska zewnętrznego, spełniające rolę stymulatorów. Ważną rolę w funkcjonowaniu odporności czynnej odgrywają szczepienia ochronne i zakażenia. Dzieci, które częściej stykają się z antygenami chorobotwórczymi mają większe stężenia immunoglobulin. Stałe inwazje środowiskowe powodują, że odporność organizmu rozwija się w zasadzie przez całe życie, co jednak nie powoduje już wzrostu stężenia immunoglobulin po 25-30 r.ż.
Układ pokarmowy
Przełyk u noworodka jest dość długi w stosunku do długości tułowia i z wiekiem ulega względnemu skróceniu. Pojemność żołądka noworodka wynosi ok. 7ml i szybko wzrasta wraz z wiekiem (w 1 r.ż. 380, w 6 r.ż.820, u dorosłych 3000ml). W trakcie rozwoju zwiększa się liczba gruczołów śluzówki żołądka. Aktywność pepsyny w soku żołądkowym noworodka wynosi około 10%, w 4 m. ż. Ok. 50% wartości człowieka dorosłego. U dziecka 2 letniego aktywność pepsyny osiąga wartości spotkane u dorosłych. Do 3r.ż.- duża aktywność lipazy żołądkowej. Z wiekiem narasta także intensywność wydzielania kwasu solnego. Trzustka rozwija się szybko do ok. 2 r.ż., drugi etap szybkiego rozwoju ma miejsce w okresie dorastania. Rola trzustki w trawieniu węglowodanów w ciągu 1 r.ż. osiąga poziom właściwy osobom dorosłym, w trawieniu tłuszczów poziom ten osiąga po 12 r.ż. a jej rola w trawieniu białek w okresie dzieciństwa jest nawet wyższa niż i dorosłych. Masa wątroby podwaja się w 1 r.ż.. potraja z 2, a u osób dorosłych jest 12 razy większa niż przy urodzeniu. Wydzielanie żółci następuje po urodzeniu. Długość jelita cienkiego wzrasta najszybciej w ciągu 2 pierwszych lat po ur, oraz we wczesnej fazie pokwitania, a jelito grube w pierwszych latach po ur. Z wiekiem przesuwanie pokarmu przez jelita staje się coraz wolniejsze.
W okresie niemowlęcym zaczynają wyrastać zęby mleczne. Pierwsze ząbkowanie mleczne trwa średnio od 6 do 30 miesiąca życia. Dziecko roczne powinno mieć wyrżniętych 8 zębów(wszystkie siekacze), dziecko 2-letnie 16 zębów(8 siekaczy, 4 pierwsze trzonowce, 4 kły), dziecko 2 i półroczne 20 zębów, czyli wszystkie zęby mleczne. W okresie wymiany uzębienia wszystkie zęby mlecze, a zwłaszcza kły, wypadają wcześniej u dziewcząt. Od około 7-8 roku życia następuję wymiana uzębienia mlecznego na stałe, wyrzynanie stałych zębów kończy się w około 12-13 roku życia(wyrzynają się wtedy drugie trzonowce). Pojawienie się trzecich trzonowców ma miejsce w różnym wieku(17-30lat), u niektórych osób te zęby się nie wyrzynają.
Układ wydalniczy
Po urodzeniu ilość nefronów nie zwiększa się, następuje za to ich rozrost – wydłużanie i powiększanie światła kanalików. Nerki przygotowane są do pełnienia swoich funkcji już w momencie ur, jednak sprawność ich działania jest nieco niższa(np. mniejsza jest zdolność zagęszczania moczu). Proces filtracji i ilość osocza jaka przepływa przez nerkę noworodka wynosi zaledwie 30/50% wielkości charakterystycznych dla człowieka dorosłego, a na poziomie, jaki jest właściwy dorosłym, kształtuje się w wieku 5-11 lat. Noworodki maja węższą warstwę korową nerki niż dorośli. Wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność filtracyjna nerek oraz zwiększa się pojemność pęcherza moczowego i grubość jego ścian oraz zmniejsza się częstość oddawania moczu – noworodek może oddawać mocz nawet 60 razy na dobę, niemowlę w 1 półroczu do 30 razy, w drugim półroczu do 15 razy, dziecko 7 letnie około 6 razy na dobę.
Układ rozrodczy
Rozwija się w bliskiej łączności anatomicznej z układem moczowym. W ciągu pierwszych latach po ur ma miejsce pewne zahamowanie rozwoju struktur układu płciowego i dopiero 7-9 r.ż. pod wpływem hormonów gonadotropowych następuje uaktywnienie rozwoju gonad. Pierwsza menstruacja pojawia się zazwyczaj między 11 a 14 r.ż., po jej wystąpieniu rozwój narządów płciowych trwa nadal. Wielkość jajników wzrasta do ok. 16 r. ż., a ich masa powiększa się 11 razy. Macica do okresu pokwitania jest bardzo mała – 1,5g, w okresie dojrzewania powiększa się do 16g. Zmienia się również kształt macicy – proporcje szyjki do trzonu( u dojrzalej kobiety trzon 2/3 macicy.) Pełny rozwój macicy zostaje osiągnięty przed 20r.ż. Okres zdolności rozrodczej kobiet obejmuje wiek ok. 35 lat (miedzy 15 a 50r.ż.). Rozwój jąder w okresie młodzieńczym polega na zwiększaniu się ich wymiarów, zmianach mikrostruktury kanalików nasiennych, gdzie rozpoczyna się produkcja plemników. Następuje także rozwój prostaty i gruczołów dodatkowych.
Dymorfizm płciowy - dwukierunkowe przeobrażenia cech człowieka, w zależności od płci. U mężczyzn dojrzewanie i stopie zaawansowania rozwoju wykazuje opóźnienie w stosunku do kobiet.
Układ nerwowy
Układ noworodka jest jeszcze niedojrzały, jego rozwój trwa znacznie dłużej niż rozwój innych układów. W pierwszym okresie życia dziecka duże obszary kory mózgowej nie funkcjonują, szczególnie aktywne są obszary związane z funkcjonowaniem ustroju zlokalizowane w pniu mózgowym oraz zawiązane z ruchem(móżdżek). Ok. 6 m.ż.- zwiększona aktywność w płatach czołowych(pierwsze oznaki percepcji), ok. 18.m.ż. – uaktywniają się u dziecka pola związane z mową – najpierw pola rozumienia, potem wytwarzania mowy. Proces mielinizacji (proces wykształcenia osłonki mielinowej) najintensywniej przebiega w ciągu pierwszy lat po urodzeniu. Pełna mielinizacja płatów czołowych ma miejsce dopiero w okresie dojrzałości. W trakcie rozwoju zmienia się aktywność poszczególnych obszarów mózgu i zmiany w obrębie komórek nerwowych. W dzieciństwie zmianom tym towarzyszy rozrost neuronów, powstanie nowych dendrytów, które tworzą nowe synapsy. W okresie dojrzałości nie dochodzi do powstawania nowych dendrytów, obserwuje się tworzenie nowych synaps. W okresie starości zmniejsza się masa mózgu, liczba włókien nerwowych oraz szybkość przewodzenia bodźców.
Układ hormonalny
W pierwszych godzinach po ur znacznie zwiększa się wydzielanie TSH, a w konsekwencji tyroksyny. Hormony tarczycy umożliwiają adaptację do zmiennych temperatur i zapewniają dalszy rozwój układu nerwowego. W okresie noworodkowym i niemowlęcym ustala się rytm wielu czynności wydzielniczych podwzgórza. W wieku 6-7 lat kora nadnerczy zmienia proporcje wydzielania hormonów. Rozpoczyna się zwiększone wydzielanie androgenów nadnerczowych. Zjawisko to występuje u obu płci i znane jest pod nazwą adrenarche. Wpływa ona na wiele cech płciowych, charakterystycznych dla okresu pokwitania np. na owłosienie płciowe. Męskie hormony płciowe w okresie pokwitania wywołują skok pokwitaniowy – czyli rozrost kośćca, wzrost długości ciała, rozrost obręczy barkowej i rozwój tkanki mięśniowej. Żeńskie hormony płciowe – estrogeny – przyspieszają dojrzewanie kości. U dziewcząt po wystąpieniu pierwszej miesiączki stężenie hormonów płciowych i gonadotropin zmienia się cyklicznie. U kobiet po menopauzie następuje obniżenie syntezy estrogenów, co powoduje zaburzenia równowagi między estrogenami i androgenami w ich organizmie. U mężczyzn w starszym wieku zmienia się proporcja między wydzielanymi androgenami i estrogenami, na skutek dominacji estrogenów spotyka się u nich przyrost prostaty.
ROZWÓJ PSYCHICZY - jest to proces przekształcania się struktury osobowości i przebiegu form psychicznych człowieka przez okres całego życia.
Rozwój psychiczny szczególnie w pierwszych latach życia człowieka jest najważniejszy. To wtedy człowiek kształtuje swoją osobowość, uczy się jak panować nad emocjami i stopniowo ponosić odpowiedzialność za własne czyny i zachowania.
Na rozwój psychiczny mają wpływ
1) wyposażenie biologiczne organizmu,
2) własna aktywność dziecka,
3) czynniki środowiskowe,
4) wychowanie.
OKRES NIEMOWLĘCY ( do 1 r ż.)
Prawidłowy rozwój zależy od więzi emocjonalnej i stymulowania jego aktywności przez bodźce. Niemowlę ma wrodzone popędy, przede wszystkim ciekawość poznania, a pozbawione wrażeń wpatrzone tylko w sufit nie trenuje swego mózgu, nie rozwija się i zostaje w tyle w stosunku do swoich rówieśników.
OKRES PONIEMOWLĘCY (do 3 r ż.)
Przełom w kształtowaniu się egocentryzm (ja), negatywizm (wszystko na nie), upór. Pod koniec 3 r ż. dziecko potrafi poinformować czy jest chłopcem czy dziewczynką. Kształtuje się inteligencja sensoryczno-motoryczna. Następuje rozwój poznawczy – początek myślenia pojęciowego, rozumienie relacji czasowych. Następuje rozwój mowy.
OKRES PRZEDSZKOLNY (do 7 r ż.)
Zwiększa się zaradność i samodzielność dominuje ruchliwość, impulsywność, skłonność do agresji, egocentryzm. Około 5 r ż. Wzrasta aktywność intelektualna, dociekliwość, rozwój wyobraźni, koncentracja uwagi lepsza. W wieku 6-7 lat dziecko swobodnie posługuje się mową potoczną. Kształtują się sposoby zachowania, nawyki, wzory osobowościowe przez naśladowanie rodziców. Zwiększają się możliwości percepcyjne.
MŁODSZY OKRES SZKOLNY (od 7 do 12r.ż.)
Rozwój intelektualny, poczucie obowiązku związane z nauką w szkole, zwiększenie zasobu wiadomości, samodzielność myślenia, postęp w myśleniu abstrakcyjnym, krytycyzm. W początkowym okresie mogą się ujawniać trudności z czytaniem i pisaniem (dysleksja i dysgrafia). Rozwój kontaktów społecznych. Ostre przejawy antagonizmu płci. Na postęp w nauce wpływają środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Następuje rozwój procesów poznawczych – uwagi, pamięci, pojawia się myślenie logiczne, pozwalającego na przeprowadzenie wnioskowania o charakterze przyczynowo-skutkowym
OKRES DORASTANIA (od 12 do 17r.ż.)
Uwaga jednostki jest skupiona na "ja" seksualnym i na zmianach, które ono przechodzi. Różny przebieg dojrzewania płciowego u poszczególnych jednostek może wywołać reakcje psychiczne o różnym stopniu nasilenia i mieć konsekwencje o charakterze pozytywnym lub negatywnym. Powszechne jest, że zmiany fizyczne wywołują psychiczny dyskomfort. U dziewczynek przedmiotem niepokojów są miesiączki i "patykowaty" wygląd. Chłopcy przejmują się najczęściej załamaniami głosu, wytryskami nasienia i niezgrabnymi ruchami. Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców źródłem stresu mogą być zachwiania równowagi skóry przejawiające się niezdrową cerą czy zachwiania proporcji ciała w czasie szybkiego wzrostu. Z obserwacji naukowej wynika, że wcześniejsze dojrzewanie sprzyja rozwojowi psychicznemu młodych ludzi. Przejawia się to wyższym poziomem satysfakcji, tendencją do niezależności, poczuciem pewności siebie i łatwością funkcjonowania w społeczeństwie. Brakowi zainteresowania życiem innych ludzi towarzyszy troska o sposób w jaki inni odbierają jednostkę. Wynika to z potrzeby akceptacji, która w tym okresie przeniesiona jest ze środowiska rodzinnego na środowisko rówieśnicze. Dzieci stają się więc wrażliwe na swoim punkcie i szukają u innych potwierdzenia własnej wartości. Dojrzewaniu towarzyszą często zmienne stany emocjonalne nastolatków.
ewaleczek