S. Bortnowski - Jak uczyć poezji.doc

STANISLAW BORTNOWSKI, JAK UCZYĆ POEZJI

Wstęp: Autor zachęca nauczycieli do poszukiwania (w pracy z poezją): metod, sposobów, kluczy, chwytów.

Cele stawiane przez autora:

a)      zerwanie z nudą i rutyną

b)     aktywizacja ucznia

c)      zabawa

d)     rozmowa na temat poezji

e)      obrona z jednej strony wolności słowa z drugiej odpowiedzialności za słowo

ROZDZIAŁ I: ALARM W SPRAWIE METOD NAUCZANIA WCIĄŻ TRWA!

1.      Metodą dominującą w szkole jest pogadanka heurystyczna, w której nauczyciel sam przygotowuje temat, formuuje pytania, są one raczej szczegółowe i jest ich dość dużo.

Nauczyciel – maniera mówienia i myślenia za uczniów, aktywność, arbitralność.

Uczeń- bierność, brak własnej inicjatywy i inwencji

- Przeprowadzanie w klasie słabej pogadanki heurystycznej prowadzić może do monologu polonisty.

- Nauczyciel stawia problem

- Nauczyciel zmusza do myślenia w określonym kierunku

- Nauczyciel wykonuje większą część pracy za ucznia

- Pytania nauczyciela wykreślają pytania zawarte w tekście

- Pogadanka heurystyczna stwarzza jedynie pozory pracy z tekstem.

2.      Błąd w przeprowadzaniu pogadanki heurystycznej polega nie na zadawaniu pytań, ale na nadmiernej ich ilości oraz na braku czasu na refleksję. Rozwiązaniem jest zapisanie, na początku lekcji pytań dot. tekstu na tablicy, natępnie uczeń przez 5 – 10 minut pracuje samodzielnie, stara się na nie odpowiedzieć. Zadanie może być wykonywane w grupach.

PRACA W GRUPACH:

- dbałość o wynik, samokrytyka

- ośmielenie słabszych uczniów, lepsi mają możliwość wypowiedzenia się w sposób nieszablonowy

- selekcja materiałów, formuowanie sądów, szacunek dla poglądów innych.

Metoda pracy w grupach narzuca nauczycielowi konkretyzowanie celów i zakresu jenostki lekcyjnej.

ROZDZIAŁ II: JAK ODWOŁAĆ ALARM.

Technika stymulacji pytań ucznia (pytania na lekcji może stawiać uczeń)

- punktem wyjścia jest wrażliwość czytelnika, odbiór tekstu, recepcja

- uczeń wciela się w rolę nauczyciela zadając pytania, korzysta z doświadczenia,

- pytania nie muszą być filologiczne, historyczno- i teoretycznoliterackie.

ROZDZIAŁ III: WŁASNE ZDANIE.

Uczeń ma prawo do mówienia wszystkiego o tekście, co nie znaczy, że nauczyciel musi się ze wszystkim zgadzać:

OSOBISTY STOSUNEK→ NAUCZYCIEL→WERYFIKACJA SĄDÓW

Słabości metod strukturalnych:

- sztuczność terminologiczna

- kult teorii literatury

- skłonność do formalizmu (księgowanie wszystkich elementów tekstu). Nastawienie na formę a nie na treść.

- deprecjonowanie historii oraz historii literatury

- autor jest jedynie nadawcą, jego biografia jest unieważniona

- niechęć do wartościowania

Uczeń wobec poezji:

Aby dowiedzieć się czym jest dla ucznia poezja, należy poprosić go o dokończenie zdania: „Gdybym był poetą to…”

Ćwiczenie to przeprowadzone w jednej z klas doprowadziło do następujących wniosków:

Poezja (zdaniem ucznia) sprowadza się do opisywania prostych, banalnych zjawisk, jest miłosierna, łatwa, z morałem.

Metody będąca odpowiedzią na powyższe zastrzeżenia:

a) Metoda Bortowskiego

- uczeń przygotowuje dowolny wiersz danego autora, następnie czyta go na głos w obecności całej klasy,

- po wysłuchaniu wierszy uczniowie podają wyróżniki twórczości prezentowanego autora, mówią o stosunku do niego

b) Metoda impresyjna (swobodnej dyskusji)

c) Metoda intuicyjna

- uczeń powinien poznawać dzieło przez samodzielne czytanie tekstu, o jego zrozumieniu stanowi sposób przeczytania utworu.

IV ROZDZIAŁ: DLACZEGO STRUKTURALIZM W SZKOLE BYŁ I JEST POTRZEBNY.

Błędy popełniane podczas analizy wiersza:

- pozaliteracki ton analizy

- dzieło literackie jako dokument historyczny

- stosowanie uogólnionej fikcji

- podział na treść i formę

- wyliczenie środków stylistycznych bez określenia ich funkcji

- pominięcie słownictwa i składni

- brak uwzględnienia sygnałów nadawczych płynących z tekstu

- streszczanie wiersza

- niedostrzeganie dominanty kompozycyjnej utworu

- linearny porządek analizy

- łączenie podmiotu lirycznego z autorem

Za wchłonięciem doświadczenia badawczego kierunków semiotyczno- strukturalno- komunikacyjnych przemawia:

- nauczenie się odpowiedziałności za słowo, ścisłość i precyzyjność myślenia

- uświadomienie sobie porządku literackiego w literaturze

- dostrzeżenie jednostronności i naiwności biografizmu

- próba odkrycia w dziele struktury (uczy drobiazgowości)

ROZDZIAŁ V: HIPOTEZA INTERPRETACYJNA

Metoda:

- uczniowie czytają tekst

- uczniowie podają swoje hipotezy, które zostają odnotowane na tablicy

- uczniowie (na podstawie tekstu) odrzucają błędne hipotezy

- w końcowej fazie nauczyciel wzmacnia najbardziej prawdopodobne hipotezy

- zapisanie wniosków w zeszytach

ROZDZIAŁ VI: SZUKANIE ANALOGII

To kojarzenie jednego utworu z drugim, np.

Uczniowie imaginują sobie ogród marzeń następnie konfrontują go z ogrodem z wiersz Grochowiaka

ROZDZIAŁ VII: POEZJI I MALARSTWA WYPADEK SZCZEGÓLNY.

Dyskusja na temat prymitywnego malarstwa (Nikifor) i żebraczej poezji (Białoszewski). Ujawnia ona stosunek do świata obu autorów.

ROZDZIAŁ VIII: METODA SŁÓW- KLUCZY.

- uczniowie wypisują słowa, które zapamiętali z czytanego utworu

- uczniowie tworzą pola leksykalne obecne w wierszu

- uczniowie dochodzą do określonych wniosków

Zdaniem K. Wyki dokonany przez poetę dobór słownictwa łączy się z utajonymi treściami psychiki, z kompleksami archetypami myślenia.

ROZDZIAŁ IX: ROZMOWA WSTĘPNA

Język poetycki wyróżnia się gęstością semantyczną, kondensacją znaczeń, wzmożoną energią potencjalną zawartą w nowych zestawieniach słownych. Wyrazy w języku poetyckim tworzą zupełnie nowe znaczenia,

FUNKCJA POETYCKA → NADMIAR ORGANIZACI JĘZYKOWEJ

Uczeń wkracza od razu w sam środek świata przedstawionego, pomijając niższe piętra organizacji.

Przeszkodą są dla ucznia:

- bariera kulturowa

- bariera językowa

- bariera postaw i sprzeczności recepcyjnej

W praktyce szkolnej moment przygotowania merytorycznego do odbioru liryki (ogólnie każdego rodzaju sztuki) bywa bagatelizowany, tymczasem powinniśmy wyprzedzić część pytań ucznia, czyniąc z tego, co zazwyczaj jest przypisem lub wyjaśnieniem zanotowanym na marginesie, początkową fazę lekcji. Chodzi o otoczenie tekstów materialami z dziedziny:

- mitologii

- folkloru

- religii

- obyczaju

- sztuki

- konwencji literackich

- dokumentów językowych

Można zasugerować uczniom działania twórcze naśladujące sposób myślenia autora.

Rozmowa wstępna powinna zbudzić nieufność do naszych codziennych sposobów widzenia świata, odkształcać go na miarę zdolności ucznia i klasy, stworzyć sytuację opisaną przy pomocy „dziwiących się swoim sąsiedztwem słów”.

a) Ćwiczenie z ogórkiem:

- przynosimy na zajęcia ogórka

- gromadzimy wszystkie skojarzenia dzieci z ogórkiem

- pytamy, czy to dobrze, czy źle, że ogórek nie potrafi śpiewać

W rozmowie wstępnej jako ćwiczeniu przygotowującym zrozumienie wiersza, każdy uczeń powinien wyzbyć się lęku przed dziwacznością.

b) Atakowanie przyzwyczajeń estetycznych

Estetyka jest kwestią umowną i należy wykazać dobrą wolę i starać się zrozumieć inwencję twórczą.

Ćwiczenie z podłogą:

- czy kiedykolwiek myślałeś o podłodze w swoim pokoju?

- dlaczego o niej myślałeś\ nie myślałeś?

- napisz kilka zdań, w których zawarty będzie twój zachwyt nad podłogą

c) ku refleksji nad sensem:

Ćwiczenia wstępne mogą służyć refleksji nad postawami wobec świata, nad problematyką egzystencji ludzkiej:

- Jak się zachowałeś gdy….?

- Co czułeś gdy….?

ROZDZIAŁ X:  DZIAŁANIA TWÓRCZE, CZYLI WSPÓŁTWORZENIE

Nauczyciel literatury powinien uczyć dla życia, nie dla literatury samej w sobie. Trzeba bronic zdrowego rozsądku, to, co indywidualne i własne jest najcenniejsze.

Sztuka pozwala odkryć prawdziwe oblicze dziecka, jest lekarstwem na rozpacz

.

EKSPRESJA→EGZYSTENCJA

Należy wyzwolić ekspresję, powtórzyć akt kreacji.

1