60.EKSPRESJONIZM W MUZYCE- CHARAKTERYSTYKA I PRZEDSTAWICIELE (OD STRAUSSA, POPRZEZ SKRAIBINA,SZYMANOWSKIEGO DO DODEKAFONISTÓW WIEDEŃSKICH)
EKSPRESJONIZM,
Ø kierunek występujący w muzyce w kilku fazach w okresie ok. 1905–25,
Ø nie oznaczający jednolitego stylu, lecz raczej postawę twórczą, charakterystyczną głównie dla kompozytorów austr. i niem. przed i po pierwszej wojnie świat.
Ø W odróżnieniu od impresjonizmu czerpiącego impulsy twórcze głównie z wrażeń świata zewnętrznego, e.
· postuluje bezpośrednie ujawnienie w sztuce najbardziej ukrytych subiektywnych przeżyć wewnętrznych;
· sięga do przeżyć patologicznych, ujawnia wybujały erotyzm (np. Salome R. Straussa), żywi się nastrojami pesymistycznymi (np. Erwartung A. Schönberga), wyraża zagubienie się człowieka w świecie (np. Wozzeck A. Berga), jego konflikt z otoczeniem, lęk przed światem, „taedium vitae”, ucieczkę w mistyczną ekstazę (np. Poemat ekstazy A. Skriabina) lub w prymityw.
· E. cechuje stopniowa likwidacja centralizacji tonalnej, swobodny atonalizm, dezintegracja elementów konstrukcyjnych, zanik myślenia tematycznego, autonomizacja brzmień, rozluźnienie więzi rytmicznych, formalnych.
· W ostatniej swej fazie e. prowadzi do konstruktywizmu.
Przedstawiciele :
Strauss Salome i Elektra
Szymanowski (pierwszy okres twórczości-pierwsze dwie sonaty, opera Hagith, pieśni miłosne Hafiza, pierwsze dwie symfonie)
Schönberg „Księżycowy pierot” (cykl 21 poematów, mowa śpiewana)
B. Bartóka balet Cudowny mandaryn.
· E. najwyraźniej ujawnia się w muzyce dramatycznej opartej na dramacie eksresjonistycznym. Cechuje go :
o redukcja osób działających,
o podkreślanie a nawet wyolbrzymianie szczegółów,
o pozbawianie jednostki jej cech indywidualnych.
o Typowe muz. dramaty ekspresjonistyczne stworzyli:
§ A. Schönberg (Oczekiwanie i Szczęśliwą rękę)
§ A. Berg (Wozzeck).
§ Przykładem ekspresjonistycznej postawy w twórczości Pierwsze dram.ekspres. to opery Straussa Salome i Elektra
W dramacie ekspresjonistycznym – reprezentowanym przez Oczekiwanie i Szczęśliwą rękę A. Schönberga oraz częściowo przez Wozzecka A. Berga– na pierwszy plan wysunął się czynnik wyrazowy z dążeniem do wyodrębnienia takich szczegółów, które w codziennym życiu z trudem dają się zauważyć. Wskutek takiego traktowania znikał ich związek z całokształtem zjawisk, wobec czego ogólny obraz ulegał w pewnym stopniu deformacji. Zatrzymywanie się na szczegółach prowadziło do stosowania dużych skrótów, przejawiających się w ogólnej koncepcji dzieła i jego szczegółach.
Wyrazem tego jest Oczekiwanie Schönberga, w którym ograniczył on liczbę osób do jednej kobiety, przeżywającej bezpośrednio następujące po sobie w krótkim czasie zmienne uczucia, np. bezgraniczną miłość i bezgraniczną nienawiść do tej samej osoby.
Ten rodzaj stosunku do treści dzieła spowodował rozbicie formy muz., wobec czego melodykę utworów ekspresjonistycznych cechuje duża zmienność struktury interwałowej, rytmiki, agogiki i podłoża ork., nie wykazującego już zasad tematycznego kształtowania w tradycyjnym znaczeniu. Wobec niebezpieczeństwa całkowitej deformacji oprawy muz. A. Berg wprowadził w Wozzecku szereg form tradycyjnych, np. formę sonatową, wariacyjną, fugę, suitę, oraz takie elementy o. tradycyjnej, jak pieśń żołnierską i kołysankę. W istocie dzieło Berga stoi na pograniczu dramatu realistycznego i ekspresjonistycznego. Wykorzystanie form dawniejszych wskazuje na tendencje klasycyzujące Berga. W 30-ych latach XX w. były one dość silne i przyczyniły się do powstania specjalnego gatunku opery, mianowicie o. klasycyzującej
margaritta_mg